قازاق – ەجەلدەن تويشىل حالىق. سودان با ەكەن، «شىلدەحانا، بەسىك توي، قىز ۇزاتۋ، سۇندەت توي… ا-اي، شىركىن-اي» دەپ قويىپ، بىرىنەن كەيىن ءبىرى باستالىپ جۇرە بەرەتىن شاڭىراق قۋانىشىن ءۇستى-ۇستىنە ەسەلەپ، دۇركىرەگەن تويعا اينالدىرۋعا قۇمار كەلەمىز. ارينە، اعايىن-تۋىس، دوس-جاران، قۇدا-جەكجاتتىڭ باسىن قوسىپ، جاقسىلىقتى جاريا ەتكەن جاقسى-اق. قازىر كەز كەلگەن ءۇيدىڭ تورىندە كۇندە دۋمان بولماسا دا جىلدىڭ ەكى-ءۇش ايىندا اتاپ وتۋگە ابدەن لايىقتى قىزىق-قۋانىشتار تابىلىپ جاتادى. بىراق سوڭعى جىلداردا بايقالا باستاعان ءبىر قۇبىلىس – قازاق قاي تويىندا بولسىن، ءوزىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن تانىتاتىن سالت-ءداستۇر، ءجون-جورالعىسىن كورسەتۋدەن گورى، قازاقتىققا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن قايداعى ءبىر ادەتتەردى ەنگىزە باستادى. اسىرەسە ۇيلەنۋ تويى مەن قىز ۇزاتۋ مۇنداي ءداستۇر «جاڭاشىلدىعىنا» ابدەن مالىنىپ تۇر.
بىردە جيەنىمىزدىڭ ۇيلەنۋ تويىنا باردىق. ادەتتەگىدەي الدىمەن ەكى جاقتىڭ اتا-انالارى، ۇلكەندەرى ءسوز الىپ، ءبىر-بىرىمەن قۇداندالى بولىپ جاتقانىنا قۋانىشتى ەكەندىگىن ءبىلدىرىپ، تىلەك ايتىپ، ءتوس قاعىستىرىپ، ءبىر دۇرىلدەپ وتكەننەن كەيىن ءارى قاراي توي بارىسى ءوز رەتىمەن جالعاسىپ، وتباسىنا «جاقسىلىق، مول باقىت تىلەگەن» ءبىر سارىندى تىلەكتەر اسابا ۇسىنعان ميكروفوننان تولاسسىز توگىلىپ جاتتى. ءبىر مەزەتتە اكەسىنىڭ قىزىمەن قوشتاسۋى دەگەن قىزىقتىڭ كۋاسى بولدىق. بۇگىندە ۇزاتۋ تويى سايىن ايتىلاتىن «اكەڭدەي قامقور بولار-اۋ دەۋمەن، تاپسىردىم سەنى قۇداما، قىزىم» دەگەن جولدارى بار ءان قالىقتاپ تۇردى. كوپشىلىكپەن بىرگە ورتادا اكەسى قىزىمەن ۆالس بيلەپ ءجۇر. «قىزدىڭ شەشەسى قايدا ەكەن؟» دەپ بارلاي قاراسام، ول كۇيەۋ جىگىتتىڭ تۋىس اعاسىمەن ءۆالستىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ كەتىپتى. مىنە، ءداستۇردىڭ كوكەسى! سوندا بۇل نە تاربيە، نە ونەگە؟ اكەسى ءسابي كۇنىنەن ايالاپ وسىرگەن قىزىنا قيماستىعىن وسىلاي ۆالسپەن كورسەتسە، جاستار قاي سالتىمىزدى جاڭعىرتپاق؟! بارا-بارا بۇل كورىنىس سالت بولىپ ساناعا سىڭبەسە، نە قىلسىن؟
الماحان مۇحامەتقاليقىزى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، اقىن:
– ءبىزدىڭ بۇكىل سالت-ءداستۇرىمىز تويعا ارنالعان. قازاقتىڭ ونەر ساحناسى توي بولعان. ەرتەدە قازاقتار تويعا بارعاندا جاقسى-جايساڭداردى كورۋگە، سولاردىڭ اۋزىنان دۋالى اڭگىمە ەستۋگە باراتىن بولعان. قازاقستاننىڭ ءار وبلىسىندا ءارتۇرلى ءداستۇر بار. ءبىز سول سالت پەن ءداستۇردى شاتاستىرامىز. ەكەۋىندە دە بىزگە، ۇرپاققا كەرەك ۇلكەن ونەگە بار.
تويدىڭ جايىن تىلگە تيەك ەتكەندە ءبىر تاۋبە ەتەتىن جايت – قازىر «قىزىپ قالىپ» ءبىر-بىرىمەن بايلانىسىپ، جاعا جىرتىسىپ جاتاتىنداردىڭ قاراسى ازايعان. ءارى تويعا كەلگەندەردىڭ كوبىسى اراق-شاراپ ىشۋدەن تارتىناتىندىقتان با، ۇستەل توڭكەرىپ، توبەلەس ىزدەيتىندەردىڭ دە توبەسى كورىنە قويمايدى. ەسەسىنە، اسابانىڭ ءازىل-قالجىڭدارىنا ماسايىپ-ماساتتانىپ، ورتاعا شىققانداردىڭ قىزىقتارىن تاماشالاعانعا ءماز. دەگەنمەن اڭگىمە بۇگىنگى قازاقتىڭ تويىنا قاتىستى بولعاندىقتان، و باستاعى ماسەلەمىزگە قايتا ورالايىق. قالىڭدىقتىڭ ءتۋفليىن ۇرلاۋ دەگەندى ايتپاي-اق قويايىق، ۇيلەنۋ تويىنىڭ سوڭىنا قاراي «گۇل لاقتىرۋ» دەگەن ىرىم شىقتى. قالىڭدىق قولىنداعى ءبىر شوق گۇلىن شالقايا لاقتىرىپ جىبەرگەندە ارتىنداعى تۇرمىسقا شىقپاعان قىز قاعىپ الىپ، كۇيەۋگە شىققان اپكەسىنىڭ يا بولماسا قۇربىسىنىڭ جولىن بەرۋدى ىرىم ەتەدى. قىنجىلاتىنىڭ – قازاقتىڭ وڭ جاقتا وتىرىپ قالعان قىزى تۇرمىسقا شىعۋدى ارمانداپ، توي سايىن قالىڭدىقتىڭ ارتىنا بارىپ تۇرسا، مۇنىڭ نەسى ءسان؟ مۇنى ايتپاعاننىڭ وزىندە ۇزاتىلعان قىزدىڭ كەلىن بولىپ تۇسكەن جاقتىڭ وزىنە سىناي قارايتىنىن بىلە تۇرا، ارتقا قاراي شالقايىپ، گۇل لاقتىرىپ جاتقانى – قاي جەتىسكەن تىرلىك؟!
اسەت رايىمبەكوۆ، اسابا:
– مەنىڭ اسابا بولىپ، ەل الدىنا شىعىپ جۇرگەنىمە دە كوپ بولا قويعان جوق. ءبىر بايقاعانىم، قازىرگى قازاق تويىندا سالت-ءداستۇردى بۇرمالاۋ كوپ. زامانعا لايىقتاعانى بولار. دابىرا مەن داڭعازا باسىمدىعى دا بايقالادى. داستۇرگە كەراعار بولماشى دۇنيەلەردى ەنگىزۋگە اۋەستەنىپ الدىق. تۋفلي ۇرلاۋ، تورت اساتۋ دەگەن سياقتى، ورىس تويىنىڭ ەلەمەنتتەرى ەنىپ كەتتى.
توي توڭىرەگىندە اڭگىمە دە، ماسەلە دە جەتەدى. ايتپاعىمىز – قىز ۇزاتىپ، سىڭسۋ، كەلىن ءتۇسىرىپ، بەتاشار ايتاتىن قازاقتىڭ قازىرگى كۇنى ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىنەن الشاقتاپ بارا جاتقانى. قازاقى ءداستۇر قاناتىن جايۋعا ءتيىستى اۋىلداعى توي-دۋماننىڭ سيقى وسىنداي بولىپ جاتقاندا، اسفالتتا تۋىپ، انا تىلدەن ماقۇرىم وسكەن قالاداعى قازاقتىڭ تويىندا قايدان ۇلتتىق بولمىس ساقتالسىن؟! توي داستارقانىنان تورت جەگەنىڭە ەرىكسىز ءماز بولىپ قايتاسىڭ.
ءساتجان قاسىمجانۇلى، شىعىس قازاقستان وبلىسى، «الاش ايناسى».
