سۇلەيمەنشىلەردەن كەلەتىن قاۋىپ ءالى دە بار ما؟

قازىرگى تاڭدا بايقاساق ەلىمىزدىڭ ءدىني سەكتورىندا تۇركيا ەلىنەن باستاۋ الىپ، جالعاسى بىزگە دەيىن جەتىپ وتىرعان بىرنەشە جاماعات بار. سولاردىڭ ءبىرى سۇلەيمەنشىلەر جاماعاتى. تۇركيا ەلىندەگى رەفورمالار كەزىندە ءدىني ءبىلىمدى ساقتاپ قالۋ، تاراتۋ ماقساتىندا ەڭبەك ەتكەن سۇلەيمەن حيلمي تۋناحان ەسىمدى عالىمنىڭ جولىن جالعاستىرۋشى شاكىرتتەرى دەۋگە دە بولادى. سەنىم-نانىم جاعىنان يمام ماتۋريدي تارماعىن، ءمازھابتا ءابۋ حانيفا جولىن، تاريقاتتا ناقىشباندي باعىتىن ۇستاناتىن بۇل توپ جايىندا قازاق قوعامىندا ءتۇرلى پىكىر بار. ءدىن وكىلدەرى بۇل توپتىڭ قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىنىڭ بەكىتكەن ستاندارتتارىنا باعىنبايتىن تۇستارىن ايتىپ، دابىل قاعۋدا. تاقىرىپتى تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋ ءۇشىن الدىمەن بۇل جاماعاتتىڭ تاريحىمەن تانىس بولساق. سۇلەيمەنشىلەر قوزعالىسىنىڭ تاريحى سۋلەيمەن حيلمي تۋناحاننىڭ العان ءبىلىمىن ناعىز قىزمەتىنە جاراتار كەزەڭىندە وسمان مەملەكەتى قۇلاپ، مۇستافا كەمال اتاتۇرىكتىڭ رەفورمالارى باستالادى. مەدرەسەلەر جابىلىپ، ءدىني دارىستەر مەكتەپتەردە ءبىر ساباق رەتىندە عانا بەرىلەتىن بولادى. كەيىننەن ءدىني ساباق تۇگەلدەي توقتاتىلادى. ءالىپبي اۋىسادى، رەسپۋبليكا قۇرىلىپ، جاڭا زاڭ كۇشىنە ەنىپ، رەفورما جۇرەدى. سول كەزەڭدەردە ءدىندى ناسيحاتتاۋدى توقتاتپاعان تۇلعالار ءتۇرلى پوزيتسيالاردى تاڭداعان. سۋلەيمەن حيلمي تۋناحان جاتاقحانالار اشىپ، ونداعى بالالارعا ءدىندى ۋاعىزداپ، قۇران جاتتاتىپ، ارابشا ۇيرەتۋ سەكىلدى قىزمتتەردى قولعا الىپ شاكىرت دايىندايدى. وسىنداي فورماداعى سيپاتتا دىنگە قىزمەت ەتۋ باعىتى پايدا بولادى. ول ەندىگى ءومىرىن شاكىرت وقىتۋمەن وتكىزۋگە بەل بايلايدى. بىراق، بيلىكتىڭ ساياسي قىسىمىنىڭ ۇرەيى بيلەگەن ول كەزەڭدە شاكىرتتە تابىلا قويمايتىن. العاشىندا مەكتەپ جاسىنداعى جاستاردى وقىتۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان، جاسى ۇلعايعان ادامداردان، جۇمىسشىلار، قىزمەتكەرلەر مەن ساۋداگەرلەردىڭ اراسىنان كەيبىر كىسىلەردى وقىتا باستايدى. وسىلايشا سۇلەيمەنشىلەر قوزعالىسى پايدا بولادى. 1959 جىلى سۇلەيمەن حيلمي تۋناحان دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن ونىڭ جولىن شاكىرتتەرى جالعاستىردى جانە ولار «سۇلەيمەنشىلەر» دەپ اتالا باستادى. سۇلەيمەنشىلەر جاماعاتى تاراپىنان تۇركيانىڭ كوپتەگەن قالالارىندا، سونداي-اق گەرمانيا، فرانتسيا، رەسەي، اقش، گوللانديا، شۆەتسيا سەكىلدى مەملەكەتتەردە قۇران كۋرستارى اشىلادى.سۇلەيمەنشىلەر قوزعالىسى ۋاقىت وتە كەلە تۇركيادان تىس جەرلەرگە دە تارالدى، ونىڭ ىشىندە قازاقستانعا دا كەلدى. كەيبىر ساراپشىلار ولاردىڭ ءدىني ءبىلىم بەرۋ ادىستەرىنىڭ ءداستۇرلى يسلام اعىمدارىنان وزگەشە ەكەنىن ايتادى. بۇل تۋرالى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ رەسمي سايتىنداعى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ باس يمامى ءانۋار ءىزىمبايۇلىنىڭ ماقالاسىندا: «سۇلەيمەنشىلەر ءدىني عيباداتتارىن سۇلەيمەن تۋناحاندى ەلەستەتۋ (رابىتا) ارقىلى جاسايدى. جۇما نامازىن مەشىتتەن تىس جەكە عيماراتتاردا دا وتكىزە بەرەدى، بەس ۋاقىت نامازدى ءوز ارالارىندا ارنايى بەكىتىلگەن ناماز كەستەسىنە (تاقۋيم) ساي وتكىزەدى. بۇلار قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ۇستانىمىنا، قۇجاتتارى مەن ءپاتۋالارىنا قايشى كەلەتىن ماسەلەلەر قاتارىنا كىرەدى. سونىمەن قاتار بۇل جاماعات قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ تۇعىرناماسىنا قايشى كەلەتىن، قازاقستاندىق پاتريوتيزم مەن ۇلتتىق يدەنتيفيكاتسيادان ايىراتىن شەتەلدىك جات ءدىني يدەولوگيانى استىرتىن تۇردە تاراتۋعا مۇددەلى. راديكال ءدىني ويلاردى اشىق تۇردە ناسيحاتتاماعانىمەن، تۇبىندە زايىرلىق قاعيداتتاردى قولدامايدى. ايتا كەتۋ كەرەك، قمدب عۇلامالار كەڭەسى قابىلداعان ءپاتۋادا قازاقستان اۋماعىندا مەشىتتەن تىس ورنالاسقان كەز كەلگەن (تۇرعىن ءۇي، قوعامدىق ورىن، بازار، ءوندىرىس ورنى، وقۋ ورنى، ت.ب.) عيماراتتار مەن قۇرىلىستاردا جۇما نامازىن وقۋعا بولمايدى، سونداي-اق زاڭمەن بەكىتىلمەگەن ورىنداردا ءدىني ءبىلىم بەرۋگە، ءدىني راسىمدەردى وتكىزۋگە زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنادى»،-دەلىنگەن.