باشار اساد رەجيمى قۇلادى. 2010 جىلى اراب ەلدەرىندە باستالعان «اراب كوكتەمى» اساد رەجيمىنىڭ دە تۇبىنە جەتتى. 1971 جىلى بيلىككە كەلگەن اساد اۋلەتى اقىرى 53 جىلدان كەيىن تاريح ساحناسىنان كەتتى.
جالپى سيرياداعى سوعىستى كەلىسىم ارقىلى اياقتاۋعا قاتىستى بىرنەشە تالپىنىس بولدى. سونىڭ ءبىرى «استانا پروتسەسى» بولاتىن. 2017 جىلى قازاقستان سيريا سوعىسىنداعى قاقتىعىسۋشى تاراپتاردى كەلىسسوز ۇستەلىنە جينادى. وعان سيريا ۇكىمەتى، تۇركيا، يران، رەسەي، سيرياداعى وپپوزيتسيا وكىلدەرى مەن اقش تاراپى جانە بۇۇ قاتىستى.
كەلىسسوز بارىسىندا قاقتىعىسۋشى تاراپتاردىڭ اراسىنداعى ۇرىس قيمىلدارىن باسەڭدەتۋ ءۇشىن ارنايى باقىلاۋ پۋنكتەرىن ورنالاستىرۋ، گۋمانيتارلىق دالىزدەر اشۋ، «دايش»، «جابحات ان-نۋسراعا» قارسى بىرلەسە كۇرەسۋ، لاڭكەستىك ۇيىمدار باسىپ العان ايماقتاردىڭ كارتالارىن ازىرلەۋ، دەەسكالاتسيالىق اۋدانداردى قۇرۋ جانە باسقا ىسكە استى. اۆتوبۋستارمەن وپپوزيتسيا وكىلدەرى وتباسى مۇشەلەرىن تيەپ الىپ، يدليبكە اكەتۋ ارەكەتتەرى بولدى.
جيىنتىعى 22 كەزدەسۋ ءوتىپتى. 7-جەلتوقساندا كاتاردا يران، تۇركيا جانە رەسەي ۇشتىگى سيريا بويىنشا باس قوستى. بۇنى دا سول «استانا فورماتىنا» جاتقىزساق بولاتىن شىعار. سەبەبى سيريا سوعىسىنداعى استانا پروتسەسىندە نەگىزگى ءرولدى وسى ءۇش ەل وينادى.
سيرياداعى سوعىسۋشى تاراپتاردىڭ اساد اسكەرى قۇلاعانعا دەيىنگى باقىلاۋ ايماقتارىنا نازار اۋدارساق، اساد ەلدىڭ 70 پايىزعا جۋىعىن باقىلاۋدا ۇستاعانىن كورە الامىز. ەلدىڭ شىعىسى مەن سولتۇستىك-شىعىسىن كۇردتەر باقىلادى، ەلدىڭ سولتۇستىك-باتىسى مەن وڭتۇستىكتەگى ءبىر ايماقتى وپپوزيتسيا باقىلادى، تۇركيامەن شەكارالاس ايماقتا تۇرىك اسكەرلەرى كىردى جانە ول ايماقتا سيريا ۇلتتىق ارمياسى ۇيىمى بولدى. قازىرگى شابۋىلدى باستاعان حتش يدليب ايماعىندا ورنالاستى. رەسەي اسكەرى اساد باقىلاۋ جۇرگىزەتىن ايماقتا اسكەري كولوننا بولىپ، باقىلاۋ جۇرگىزدى. تارتۋستا اسكەري پورتىن ورنالاستىرىپ، حمەيميمگە ۇشاقتارىن جايعاستىردى. ودان بولەك ءىرىلى-ۇساقتى اسادتىڭ وزگە بازالارىندا رەسەيدىڭ اسكەرى بولدى.
يراننىڭ سيرياداعى اسكەري قويمالارى، بازالارى، ارنايى جاساعى، اسكەري كەڭەسشىلەرى بار ەدى. يران سيريا جەرى ارقىلى تەك قانا اسادقا ەمەس، سونىمەن بىرگە حەزبوللاعا دا قارۋ جەتكىزىپ وتىردى.
بىراق ەندى ءدال وسى 7 جىلعا سوزىلعان ستاتۋس-كۆو جوق. ول جويىلدى. دەمەك «استانا پروتسەسى» دە وسىمەن توقتادى دەگەن ءسوز. ەندى سيريادا نەگىزگى ەكى كۇش بار. ول تۇركيا قولدايتىن توپتار جانە ولار قازىر بيلىكتى توڭكەرىپ تاستادى جانە ەكىنشىسى اقش قولدايتىن كۇرد جاساقتارى. قازىر اقش قولدايتىن كۇرد جاساقتارى ەلدىڭ 30-35 پايىزىن ءوز باقىلاۋىندا ۇستاپ تۇر. وسىلايشا يران مەن رەسەي سيريا بويىنشا ويىننان ىسىرىلىپ قالدى. رەسەيدىڭ اسكەري بازاسىنىڭ سيريادا قالاتىنى نەمەسە شىعارىلاتىنى دا بەلگىسىز.
تۇركيا سوڭعى ءتورت جىلدا رەسەيگە ەكى مارتە گەوساياسي جەڭىلىس سىيلادى. ءبىرىنشىسى، تۇركيا قاراباق سوعىسى ارقىلى ازەربايجان جەرىن كەڭەيتتى. رەسەي 2020 جىلى سوعىستى پايدالانىپ، قاراباققا اسكەرىن كىرگىزدى. الايدا ازەربايجان كۇتپەگەن جەردەن 2023 جىلى ءبىر كۇندىك وپەراتسيا جاساپ، قاراباقتى تولىق ازات ەتتى. ءسويتىپ رەسەي اسكەرىن الىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. رەسەي ءۇشىن قاراباق كاۆكازدى تۇرتپەكتەپ وتىراتىن ءبىر تەتىك ەدى عوي.
ەندى مىنە سيريادا تاعى دا تۇركيا ءوز ويىنىن جۇرگىزدى. قازىر رەسەيلىك ساراپشىلار «ەردوعان تاعى دا ارقامىزعا پىشاق سۇقتى» دەپ ويبايلاپ جاتىر.
ال 8-جەلتوقساندى تەك قانا اساد رەجيمىنىڭ قۇلاۋى ەمەس، سونداي-اق «استانا پروتسەسىنىڭ» ءبىتۋى دەپ تە قاراستىرساق بولاتىن شىعار. مەدياتورلىق الاڭ بولعان "استانا پروتسەسى" وسىمەن تاريحقا كەتتى-اۋ دەيمىن.
Ashat Kasengali
