«اسپان» اتتى سۇڭقارىن قولىنان تۇسىرمەي، ۇنەمى ويۋلى بەشپەنتپەن جۇرەتىن رۋسلان ابىل قۇسبەگىلىكتى 11 جاسىنان بەرى سۇيىكتى ىسىنە اينالدىردى. ءتىپتى تاڭ مەن كەشتى ايىرىپ بولمايتىن تۇنگى كلۋبتاعى ديدجەيلىك قىزمەتى دە ونى قاناتتى «دوستارىنان» الىستاتا المادى. قۇسبەگىلىك – ول ءۇشىن سپورت، ونەر، ءومىردىڭ اجىراماس بولشەگى. ۇلتتىق سپورتتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جۇرگەن رۋسلاننىڭ اڭگىمەسى تۇسىنگەن جانعا وي سالارلىقتاي…
«سلوۆەنيا، الاقانداي عانا سلوۆەنيا قۇسبەگىلىك تۋرالى ارنايى ءپاندى مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزىپ قويدى. بۇگىندە ەۋروپا مەن اراب الەمىنىڭ قۇسبەگىلىككە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتىپ تۇر. قۇسبەگىلىكتى ۇلتتىق سپورتى، اتاكاسىبى ساناعان قازاقتار ۇيىقتاپ جاتقاندا، بار الەم بۇل ونەرگە تالاسۋ ۇستىندە. ءبىزدىڭ قىمىز بەن قازىنى وزگەلەرگە ۇستاتا سالعانىمىزداي، قۇسبەگىلىكتەن دە قول ءۇزىپ قالاتىن ءتۇرىمىز بار. تۇسىنەسىز بە، Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىنە تىركەلگەن الەمدەگى قۇسبەگىلەردىڭ سانى – 40 مىڭ. تىركەلمەگەنى قانشاما؟! گەرمانيادا 12 مىڭ قۇسبەگى بارى رەسمي تۇردە انىقتالدى. ال قۇسبەگىلىكتى ءتول سپورتى ساناعان قازاقتاردىڭ ىشىندە بۇل سپورتتى سەرىك ەتكەندەردىڭ سانى 70-تەن ارەڭ اسىپ جىعىلادى. ۇلتتىق سپورتتى وزگەنىڭ وڭگەرىپ كەتۋىنەن امان الىپ قالاتىن باعدارلاما قابىلداۋ كەرەك شىعار، مۇمكىن. ايتپەسە…»
راسىندا، جاپوندار دزيۋدوسىمەن، وزبەكتەر كۋراشىمەن ماقتانادى. ءتول سپورتىن ناسيحاتتاۋ بارىسىندا ءتۇرلى ادىستەردى قولدانىپ، جالپاق الەمگە ۇلتتىق سپورتىنىڭ ءتىلىن ءتۇسىندىرىپ جاتادى. ال قازاققا اللادان دارىعان ونەر — قۇسبەگىلىكتى وزگەنى قويىپ، ءوز ەلىمىزدە وركەندەتۋگە دەن قويار ەمەسپىز.
«شەتەلدىك جازبالاردان قۇسبەگىلىك ەڭ العاش ءۇندىستان مەن مەسوپوتوميادا پايدا بولدى دەگەن دەرەكتەرگە ءجيى ۇشىراسامىن. بىراق بۇل – جالعان اقپار. ويتكەنى بۇركىت پەن سۇڭقار قوڭىرجاي كليماتتا عانا ەركىن سامعاي الادى. تاۋ بوكتەرىندە تىنىستاپ العان سوڭ جازىقتا تالماي ۇشادى. ال جوعارىدا ايتىلعان مەسوپوتوميا مەن ءۇندى جەرى – وتە ىستىق. ەجەلگى ساق داۋىرىندە تاستا قاشالىپ سالىنعان قۇستاردىڭ سۋرەتىن تاريحشىلار قىران دەپ توپشىلادى. ونىڭ ۇستىنە، بۇركىتشىلەردىڭ دۇنيەجۇزىلىك فەدەراتسياسىنىڭ مۇشەسى ءوز ەڭبەگىندە «قۇسبەگىلىك ەڭ العاش رەت تۇران جەرىندە پايدا بولدى» دەپ جازعان. ەندەشە، قۇسبەگىلىكتىڭ قازاق دالاسىندا پايدا بولعانىنا كۇمان كەلتىرمەۋ كەرەك. ەدىل قاعان ەۋروپانى جاۋلاعاندا، ونىڭ تىك كوتەرگەن تۋىنداعى قارا سۇڭقارعا ءبارى كوز تىگىپ، كەرەمەت قىزىعۋشىلىق تانىتتى».
ۇلتتىق سپورتىمىزعا كوز سالۋشىلاردىڭ كوپ ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. قۇسبەگىلىك بۇگىندە بار الەمدە قارقىندى دامۋ ۇستىندە. قازاقستانداعى قۇسبەگىلىكتى دامىتۋعا جەكە كاسىپكەرلەر دە بىلەك سىبانىپ كىرىسىپ كەتتى. اسىرەسە ونەر ادامدارىنىڭ ىقىلاسى ەرەكشە. قاراپايىم حالىق ساحنانىڭ كوركىنە اينالعان ارتىستەردىڭ ءاربىر قيمىلىنا قول سوعىپ، ولاردىڭ ءىس-ارەكەتىنە ەرەكشە ءمان بەرەدى. ەندەشە، قۇسبەگىلىكتى ناسيحاتتاۋعا ءانشى، كۇيشىلەردى دە پايدالانۋ كەرەك. ماسەلەن، توقتار سەرىكوۆ سۇڭقار دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قويادى دەلىك. وسىدان سوڭ توقتاردىڭ تالانتىنا تامسانۋشىلاردىڭ سۇڭقار، قۇسبەگىلىك تۋرالى تەرەڭنەن بىلۋگە تالپىناتىنىنا سەنىم زور.
«قازاقستانداعى قۇسبەگىلەردىڭ باسىن بىرىكتىرگەن ءىرىلى-ۇساقتى ۇيىمدار بار. ولار جۇمىس ىستەمەي، قول قۋسىرىپ وتىر دەي المايمىن. الايدا ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە بەلسەندىلىك تانىتپاي وتىرمىز. ماسەلەن، قۇسبەگىلىك تۋرالى ارنايى سايت اشامىز دەپ باسشىلاردىڭ ۋادە بەرگەنىنە ءتورت جىل بولدى. ال شەتەلدە قۇسبەگىلىك تۋرالى سايتتان كوز سۇرىنەدى. سپورتتىڭ بۇل ءتۇرى تۋرالى جەكە گازەت-جۋرنالدار مەن كىتاپتار بولسا دا، مۇرتىمىزدى بالتا شاپپاس ەدى. وكىنىشكە قاراي، شەشۋىن تاپپاعان وسىنداي ماسەلەلەر قۇسبەگىلىكتى ناسيحاتتاۋعا كەدەرگى كەلتىرۋدە. الەمنىڭ 77 ەلىنەن كەلگەن ساياتشىلاردىڭ باسىن قوسىپ، ەۋروپا حالىقارالىق قۇسبەگىلەر فەستيۆالىن ۇيىمداستىردى. قازاقستاندا وتكەن ءىس-شارالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋقىمدىسى دەپ باقىت قارناقباەۆ اعامىز ۇيىمداستىرعان «قۇسبەگىلىك: كوبەيتۋ جانە ۆەتەريناريا» اتتى حالىقارالىق سەميناردى ايتۋعا بولادى. وعان الەمدەگى بۇركىتشىلەردىڭ باس دارىگەرىن شاقىردىق. ول كىسى قۇستى قالاي ەمدەۋ، قالاي تاماقتاندىرۋ قاجەت ەكەنىن تاعى ءبىر ساراپتاپ بەردى. شىنى كەرەك، بىزدەردە قۇس اۋىرىپ قالسا، وعان دۇرىس دياگنوز قويىلمايدى. ماسەلەن، سىرقاتتانعان قۇستى قازاقستاندا ءۇش ورتالىق تەكسەرەدى جانە ۇشەۋىنىڭ قويعان دياگنوزى ءبىر-بىرىمەن مۇلدە سايكەس كەلمەيدى».
قۇستاردىڭ قارنى توق بولماسا، ودان قانداي دا ءبىر ناتيجە سۇراۋ ابەستىك. ءبىر يتەلگى كۇنىنە 150-200 گرامم سيىر ەتىن جەيدى. ال بۇركىتكە 450-600 گرامم ەت بەرۋگە مىندەتتىسىڭ. قۇستار دا ادام سەكىلدى. دۇرىس تاماقتانباسا، اعزاسى السىرەيدى.
«تۇزدە ۇشىپ ۇيرەنگەن قۇستاردىڭ اعزاسى وتە شىدامدى. الىپ جۇرەكتى. ال قولعا ۇيرەتكەن قۇستاردان ۇنەمى ءبىر كىنارات تابىلادى. شەتەلدىكتەر ساتىپ الاردا ەڭ ءبىرىنشى ولاردىڭ جۇرەگى قۋاتتى ما، جوق پا، سونى قارايدى. قولعا ۇيرەتكەن قۇستار ءالسىز بولماۋى ءۇشىن جاقسىلاپ باپتاۋ كەرەك. جاقىندا عالىمدار قولعا ۇيرەنگەن قۇستاردى كيىز ءۇي سەكىلدى دوڭگەلەك پىشىندە جاسالعان ۇيدە ءوسىرۋ كەرەكتىگىن انىقتادى. سەبەبى قۇس اسپاندى كورەمىن دەپ دوڭگەلەك ۇيدە اينالىپ ۇشا بەرەدى، ۇشا بەرەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە قۇستىڭ دەنساۋلىعىنان ءمىن تاپپاۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. ءبىز تەك قۇستارعا عانا ەمەس، اڭدارعا دا جاقسى كۇتىم جاساۋعا ءتيىسپىز. ماسەلەن، بۇركىت پەن سۇڭقارعا ازىق بولادى دەپ دالا قويانى مەن تۇلكىنى الىپ كەلەمىز. ولاردى ارنايى جىلجىمالى قورا-جايلارعا سالىپ، تاماعىن بەرىپ، جاعدايىن جاساۋعا مىندەتتىمىز. الايدا بىزدە ونداي مۇمكىندىك جوق، سول سەبەپتى اڭداردى ۇستاپ اكەلىپ، قوراعا قاماپ تاستايمىز. دالا قوياندارى شىداماي ءولىپ كەتەدى. سوسىن امال قالماعاسىن ءۇي قوياندارىن جىبەرۋگە تۋرا كەلەدى. ءۇي قويانى قاشپايدى، وتە قورقاق. بۇل – ءوز كەزەگىندە قۇسبەگىلىكتىڭ قىزىعىن قاشىراتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى».
اقىرىس سەيىتقازى، «الاش ايناسى».
