جىل باسىنان بەرى قازاقستاندا ينتەرنەت-الاياقتىقتىڭ 17 مىڭنان استام جاعدايى تىركەلدى. سوڭعى بەس جىلدا بۇل قىلمىس تۇرىنەن كەلتىرىلگەن شىعىن كولەمى شامامەن 55 ميلليارد تەڭگەنى قۇراپ وتىر. بۇل مالىمەتتەردى ىشكى ىستەر مينيسترلىگى كيبەرقىلمىسقا قارسى كۇرەس دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى جاندوس ءسۇيىنباي كەلتىردى.
Web-الاياقتار قولداناتىن الداۋ تاسىلدەرى قانداي؟ الاياقتاردىڭ قۇربانى بولماس ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ قازاقستان بانكتەرى كليەنتتەرىن قورعاۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىر ما؟ بۇل سۇراقتارعا كارتالىق بيزنەس پەن قاشىقتان قىزمەت كورسەتۋ ارنالارىن قولداۋ باعىتىنىڭ باس بانكيرى اندرەي رەۆەنكوۆ پەن كيبەرقاۋىپسىزدىك، IT جانە بايلانىس سالاسىنىڭ ساراپشىسى ەۆگەني پيتولين جاۋاپ بەردى.
اڭگىمەلەسۋ تاسىلدەرى وزگەرىپ جاتىر
ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى جىلدارى كيبەرالاياقتىقتىڭ جاڭا تاسىلدەرى پايدا بولعان جوق. ادەتتە، ادامداردى الداۋ تەلەفون ارقىلى قوڭىراۋ شالۋ نەمەسە ۇيالى بايلانىس جەلىسى مەن مەسسەندجەرلەردەن كەلگەن SMS حابارلامالارى تۇرىندە جۇزەگە اسادى.
«2024 جىلعى نەگىزگى وزگەرىس - “ۇلكەن سوققى” ستسەناريىنىڭ پايدا بولۋى. الاياقتار جەكە نەمەسە بانك دەرەكتەرىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن جالعان پاراقشا جاساپ، وزدەرىن كومپانيا باسشىسى، الەۋەتتى قۇربانىنىڭ جۇمىس ىستەيتىن كومپانياسىنىڭ نەمەسە سەرىكتەس ۇيىمىنىڭ وكىلى، ءتىپتى بەلگىلى ساياساتكەر، بيزنەسمەن نەمەسە شوۋ-بيزنەس جۇلدىزى رەتىندە تانىستىرادى. ودان كەيىن ءارتۇرلى تەرگەۋ جۇرگىزىلىپ جاتقاندىعىن نەمەسە باسقا دا ماسەلەلەر تۋىنداعانىن جەتكىزەدى. جابىرلەنۋشىگە تەرگەۋ بارىسىندا كومەك كورسەتۋ ۇسىنىلادى، بىراق ءبارىن قاتاڭ قۇپيادا ۇستاۋ كەرەكتىگى ەسكەرتىلەدى. اڭگىمە بارىسىندا SMS كودتى ايتۋ سۇرالادى. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە مەسسەندجەرلەرگە، eGov.KZ اككاۋنتىنا، بانك شوتتارىنا جانە باسقا دا ماڭىزدى قىزمەتتەرگە كىرۋ الماۋ ماسەلەسىن تۋىنداتادى»،— دەيدى ەۆگەني پيتولين.
ForteBank وكىلىنىڭ ايتۋىنشا، بۇرىن الاياقتار الدەكىمدەردىڭ شوتتان قاراجات شەشىپ الۋ ءۇشىن وپەراتسيالار جۇرگىزىپ جاتقانى جايلى ءجيى ايتقان. ال بيىل الداۋ تاسىلدەرى اناعۇرلىم تاپقىر جانە جابىق بولا باستادى.
«الاياقتار بانك كليەنتىن قىزمەتكەردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن تەكسەرۋ، ءموبيلدى تەلەفون ءنومىرىنىڭ جارامدىلىق مەرزىمىن ۇزارتۋ، تانىس ادامعا كونكۋرستا داۋىس بەرۋ سىندى ارەكەتتەردى جاساۋعا شاقىرىپ ءجۇر. ياعني، قازىر كليەنتتىڭ ءىس-ارەكەتى قارجىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەمەس جاعدايلار جيىلەپ كەتتى. سونىمەن قاتار الاياقتار ءجيى پايدالاناتىن باسقا دا مىسالدار بار. ولار — دارىگەرگە جازىلۋ، دوسىڭىزعا WhatsApp ارقىلى داۋىس بەرۋگە كومەكتەسۋ، قوڭىراۋ شالۋ نەمەسە ەسەپتىك جازبانى كۇتپەگەن جەردەن قالپىنا كەلتىرۋ، WhatsApp بەينە قوڭىراۋلارى. كەيدە جەكە كاسىپكەرلەردى نەمەسە شوت دەرەكتەمەلەرىن جالعا بەرۋ جاعدايلارى كەزدەسىپ جاتادى. ولاردى الاياقتار زاڭسىز ماقساتتا پايدالانادى»،—دەپ اتاپ ءوتتى اندرەي رەۆەنكوۆ.
ماماننىڭ ايتۋىنشا، قانداي ستسەناري بولسا دا باستى ءادىس – الەۋمەتتىك ينجەنەريا بولىپ قالا بارادى. ياعني، الدىمەن ادام زەرتتەلىپ، سودان كەيىن «حاكەرلەۋ» جۇرگىزىلەدى. مۇنى ارنايى دايىندىقتان وتكەن ادامدار جۇزەگە اسىرادى. الاياقتار پسيحولوگيالىق دايىندىققا يە جانە جالپى مەنتاليتەتتى، سونداي-اق قازىرگى تاڭدا قۇربان بولىپ وتىرعان جەكە ادامنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن وتە جاقسى بىلەدى.
الاياقتارعا قارسى تۇرۋ جولى بار ما؟
ەكى ساراپشى دا الاياقتارعا قارسى تۇرۋدىڭ نەگىزگى قۇرالى – بۇل ادامنىڭ سىني ويلاۋىن، قارجىلىق ساۋاتتىلىق پەن قاۋىپسىزدىك تۋرالى نەگىزگى ءبىلىمىن قالىپتاستىرۋ دەپ سانايدى. ەگەر تۇلعادا قاجەت ءبىلىم بازاسى بولسا، ول تەلەفون ارقىلى نە ايتىلاتىنىن جانە شوتتارىندا نە بولىپ جاتقانىنا اناليز جۇرگىزە الادى. سونداي-اق ءوز بانكىنە قايتا قوڭىراۋ شالىپ، ماسەلەنىڭ اق-قاراسىن انىقتايدى.
«ەكىنشى شارا – قارجى ۇيىمدارىنىڭ، بايلانىس وپەراتورلارىنىڭ، نەسيەلىك تاريح بيۋرولارىنىڭ جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ بۇزىلعان تەلەفوندار، بانك رەكۆيزيتتەرى، تۇتىنۋشى دەرەكتەرى، نەسيەلىك وتىنىمدەر تۋرالى اقپارات الماسۋدا جەدەل ارەكەتتەسۋى»،—دەپ اتاپ ءوتتى باس بانكير.
ونىڭ ايتۋىنشا، بانكتە كليەنتكە ءتان ادەتتەگى وپەراتسيالاردى ەسكەرەتىن جانە كليەنتكە ءتان ەمەس ەرەكشە وپەراتسيالاردى تەكسەرۋگە جىبەرەتىن مامانداندىرىلعان جۇيە ەنگىزىلگەن.
كەلەسى كەزەكتە وسى وپەراتسيانى تالدايتىن ارنايى دايىندالعان قىزمەتكەر كليەنتكە قوڭىراۋ شالىپ، ونىڭ نە سەبەپتى قوماقتى سومادا اۋدارىم جاساعانىن انىقتايدى.
«ماسەلەن، كليەنت جاقىندا نەسيە الىپ، ونىڭ بارلىق سومانى بۇرىن دەرەكقورىندا بولماعان شوتتا اۋدارادى. بۇل جاعدايدا تۇتىنۋشى پاتەردى جوندەۋدەن وتكىزىپ، جۇمىسشىلارعا اقشا اۋدارىپ جاتقانىن تۇسىندىرەدى. ەگەر كليەنت اتىراۋدا، ال اقشا الۋشى سەمەيدە بولسا، بۇل — كۇدىكتى جاعداي. ءبىز ونى جەكە سويلەسۋ ءۇشىن بانك بولىمشەسىنە شاقىرامىز. كليەنت فيليالعا كەلگەن كەزدە ءۇشىنشى تۇلعالاردىڭ ىقپالىندا بولۋى مۇمكىن بولسا، ونىمەن تاجىريبەلى قىزمەتكەرلەر جۇمىستانادى. سوڭعى وقيعالاردان مىسال كەلتىرەيىن. جاقىندا اۋىلشارۋاشىلىق كاسىپورنىنىڭ باسشىسى ارنايى تەحنيكانى جالعا العانى ءۇشىن الاياقتارعا 8 ميلليون تەڭگەگە جۋىق اقشا اۋدارماق بولدى. باقىلاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ، كەڭسە مەن قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ بەلسەندى قاتىسۋىنىڭ ارقاسىندا جالاقى تولەۋگە ارنالعان اقشانى الاياقتاردان ساقتاپ قالا الدىق»،—دەپ ءتۇسىندىردى اندرەي رەۆەنكوۆ.
ForteBank وكىلى جىل باسىنان بەرى بانك تابىستى كيبەرالاياقتىق ستاتيستيكاسىن بەس ەسەگە قىسقارتا العانىن اتاپ ءوتتى.
نازارلارىڭىزعا الاياقتاردان قورعانۋعا كومەكتەسەتىن ForteBank ۇسىنعان توپ-10 كەڭەستى ۇسىنامىز.
1. بەيتانىس سىلتەمەلەرگە وتپەڭىز.
2. بەيتانىس ادامداردان كەلگەن بەينەقوڭىراۋلارعا جاۋاپ بەرمەڭىز.
3. جەكە دەرەكتەردى قامتيتىن ماڭىزدى اقپاراتتى مەسسەندجەرلەردە ساقتاماڭىز.
4. ەگەر سمس حابارلاما ارقىلى كەلگەن كودتىڭ ءمانى تۇسىنىكسىز بولسا، ونى ەشكىمگە جىبەرمەڭىز.
5. سىزدەن بىردەڭەنى تەزىرەك، شۇعىل تۇردە جاساۋدى سۇراسا، كەرىسىنشە، توقتاپ، ءمان-جايدى مۇقيات سۇزگىدەن وتكىزىڭىز.
6. ەگەر سىزگە تۇسىنىكسىز جاعداي بولسا، تۇتقانى قويىڭىز. بانك نەمەسە سىزبەن بايلانىسقىسى كەلگەن باسقا ۇيىم ءوزدرى قايتا قوڭىراۋ شالۋلارى قاجەت.
7. ەگەر الاياقتار قوڭىراۋ شالىپ جاتقانىن تۇسىنسەڭىز، اڭگىمەنى جالعاستىرماڭىز جانە ازىلدەسۋگە تىرىسپاڭىز.
8. كەز كەلگەن بانك وپەراتسيالارىن ءبىلۋى كەرەك.
9. بانكپەن كەلىسىمشارت جاساسقاندا، ونى مۇقيات وقىپ شىعىڭىز. جەكە دەرەكتەردى، كارتا رەكۆيزيتتەرىن بەرۋ نەمەسە جەكە كاسىپكەرلىكتى جالعا بەرۋ سىندى ارەكەتتەرگە تىيىم سالىنعان.
10. الاياقتار تۋىستارىڭىز بەن جاقىندارىڭىزعا شۇعىل تۇردە اقشا كەرەك دەپ حابارلاسىپ جاتادى. بىرەۋگە كومەكتەسپەس بۇرىن، ونىمەن بايلانىسىپ، شىن مانىندە كومەك قاجەت پە، جوق پا، انىقتاپ الىڭىز.
بۇل كەڭەستەر ءسىزدىڭ جەكە دەرەكتەرىڭىز بەن قارجىلىق قاۋىپسىزدىگىڭىزدى ساقتاۋعا كومەكتەسەدى.
