2024 جىلعى 7 قاراشا — استانادا الەمگە ايگىلى عالىم، گەوساياساتكەر، فۋتۋرولوگ پاراگ حاننانىڭ قاتىسۋىمەن «گەوساياسي شيەلەنىس جانە كليمات وزگەرىستەرى داۋىرىندەگى جاڭا جىبەك جولدارى» تاقىرىبىندا public talk ءوتتى. شارانى Qalam.global مۋلتيمەديالىق جوباسى حالىقارالىق قاتىناستار جونىندەگى قازاقستاندىق كەڭەس قولداۋىمەن ۇيىمداستىردى.
كەزدەسۋ بارىسىندا پاراگ حاننا الەمدىك گەوساياسات، دەموگرافيا جانە كوشى-قون مودەلدەرىنىڭ بولاشاعى تۋرالى كوزقاراسىن ءبولىستى. ونىڭ سوزىنشە، قازىرگى كۇنى ءۇش ايماقتىڭ، اتاپ ايتقاندا، «باتىس ازيا» مەن شىعاناق ەلدەرى، وڭتۇستىك-شىعىس ازيا جانە ورتالىق ازيانىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ديناميكاسى ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تۋدىرادى.
«بۇل مۇمكىندىكتەر ايماقتارى. سوڭعى جىلدارى وعان كىرەتىن مەملەكەتتەردىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جىلدام نىعايىپ كەلەدى. بۇل ايماقتى جاڭا جىبەك جولى دەپ اتاساق بولادى، ال الەم حالقىنىڭ باسىم بولىگى وسى ءۇشبۇرىشتىڭ ىشىندە ءومىر سۇرەدى. قازاقستان ول ءۇشبۇرىشتىڭ جوعارعى بۇرىشىندا تۇر: وزدەرىڭىزدى ءدال وسىلاي پوزيتسيالاۋعا كەڭەس بەرەر ەدىم»، – دەپ اتاپ ءوتتى عالىم.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى الەمدە بايقالىپ وتىرعان ۇلكەن كولەمدەگى ميگراتسيا – جوعالمايتىن پروتسەسس جانە بۇرىن-سوڭدى بولماعان دەڭگەيدە قاجەت قۇبىلىس. الداعى ونجىلدىقتاردا ادامدار الەمنىڭ حالقى تىعىز ورنالاسقان ايماقتارىنان جاپپاي قونىس اۋدارادى، ال جان باسى سانى از اۋماقتار، كەرىسىنشە، كوبەيىپ، جاڭا وركەنيەت ورتالىقتارىنا اينالۋى مۇمكىن. وسى تۇرعىدا حاننا ورتالىق ازيانىڭ ەرەكشە الەۋەتىن اتاپ ءوتتى. عالىمنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان مەن ونىڭ كورشىلەرى گەوگرافيا تۇرعىسىنان ەرەكشە جەردە تۇرعانىنىڭ ارقاسىندا ۋشىعىپ كەلە جاتقان گەوساياسي شيەلەنىسكە قاراماستان، الەمدىك دەرجاۆالار اراسىنداعى كوپىر بولىپ، بايلانىستار مەن ەكونوميكالىق الماسۋدىڭ دامۋىنا ىقپال ەتە الادى.
«وسىنداي ءىرى وركەنيەت ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى اتانۋعا قازاقستاننىڭ الەۋەتى جەتەتىنى ءسوزسىز. ەل قازىر ايماقتاعى تالانتتار ءۇشىن ماگنيت بولىپ وتىر. سايكەسىنشە، قازاقستان بۇكىل الەم بويىنشا جالپى سانى 4,5 ملرد ادامدى قۇرايتىن جاس تالانتتارعا ارنالعان حاب رەتىندە ءوزىن كورسەتە الادى»، – دەپ مالىمدەدى ساراپشى.
جەكەلەي العاندا، عالىمنىڭ پىكىرىنشە، قازاقستانداعى الماتى قالاسى قاۋىپسىز، قارجى تۇرعىسىنان قولجەتىمدى جانە كليماتقا قولايلى ومىرلىك ورىن ىزدەگەن ءتۇرلى ەلدەگى «تسيفرلىق كوشپەندىلەردىڭ» جاس بۋىنى ءۇشىن جاھاندىق تارتىلىس ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالۋى مۇمكىن. الماتىنىڭ كليماتى، ينفراقۇرىلىمى جانە تۇرعان جەرى ءومىر ساپاسى مەن ەمىن-ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋ ورتاسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى باعالايتىندار ءۇشىن ۇنامدى فاكتورلارعا اينالۋدا، دەپ اتاپ ءوتتى پاراگ حاننا.
گلوبالدى وزگەرىستەر مەن تۇراقتى دامۋ قاجەتتىلىگى تۇرعىسىنان قازاقستان شەتەلدىك تۋرا ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ، كليماتتىق تۇراقتىلىق، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى جانە ونەركاسىپتىك الەۋەت سياقتى نەگىزگى سالالاردا جوعارى كورسەتكىشتەرگە يە بولىپ وتىر.
دەگەنمەن، عالىمنىڭ پىكىرىنشە، قازاقستانعا پوزيتسياسىن ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن ۆاليۋتالىق تۇراقتىلىق پەن يننوۆاتسيالار دامىتۋعا جانە الەۋمەتتىك پروگرەسس پەن جالپى تۇراقتىلىقتى ىلگەرىلەتۋگە ءمان بەرۋ قاجەت. ينفراقۇرىلىمعا سالىناتىن ينۆەستيتسيالار، ءجىو كورسەتكىشتەرىن جاقسارتۋ جانە ەكولوگيالىق ءارى تەحنولوگيالىق باعىتتارداعى ءوسۋدى قولداۋ قازاقستانعا باسەكەلەستىك ارتىقشىلىقتارىن كۇشەيتۋگە جانە ادامي كاپيتالدى قوسا العانداعى ءتۇرلى رەسۋرستى كوبىرەك تارتۋعا كومەكتەسەدى، دەپ مالىمدەدى پاراگ حاننا.
