Qazaqstan bükıl älemdegı «sifrlyq köşpendıler» üşın jahandyq tartylys ortalyǧy bola alady — Parag Hanna

2024 jylǧy 7 qaraşa — Astanada älemge äigılı ǧalym, geosaiasatker, futurolog Parag Hannanyŋ qatysuymen «Geosaiasi şielenıs jäne klimat özgerısterı däuırındegı jaŋa Jıbek joldary» taqyrybynda public talk öttı. Şarany Qalam.global multimediialyq jobasy Halyqaralyq qatynastar jönındegı qazaqstandyq keŋes qoldauymen ūiymdastyrdy. Kezdesu barysynda Parag Hanna älemdık geosaiasat, demografiia jäne köşı-qon modelderınıŋ bolaşaǧy turaly közqarasyn bölıstı. Onyŋ sözınşe, qazırgı künı üş aimaqtyŋ, atap aitqanda, «Batys Aziia» men Şyǧanaq elderı, Oŋtüstık-Şyǧys Aziia jäne Ortalyq Aziianyŋ arasyndaǧy qarym-qatynas dinamikasy erekşe qyzyǧuşylyq tudyrady. «Būl mümkındıkter aimaqtary. Soŋǧy jyldary oǧan kıretın memleketterdıŋ arasyndaǧy qarym-qatynas jyldam nyǧaiyp keledı. Būl aimaqty jaŋa Jıbek joly dep atasaq bolady, al älem halqynyŋ basym bölıgı osy üşbūryştyŋ ışınde ömır süredı. Qazaqstan ol üşbūryştyŋ joǧarǧy būryşynda tūr: özderıŋızdı däl osylai pozisiialauǧa keŋes berer edım», – dep atap öttı ǧalym. Onyŋ aituynşa, qazırgı älemde baiqalyp otyrǧan ülken kölemdegı migrasiia – joǧalmaityn prosess jäne būryn-soŋdy bolmaǧan deŋgeide qajet qūbylys. Aldaǧy onjyldyqtarda adamdar älemnıŋ halqy tyǧyz ornalasqan aimaqtarynan jappai qonys audarady, al jan basy sany az aumaqtar, kerısınşe, köbeiıp, jaŋa örkeniet ortalyqtaryna ainaluy mümkın. Osy tūrǧyda Hanna Ortalyq Aziianyŋ erekşe äleuetın atap öttı. Ǧalymnyŋ aituynşa, Qazaqstan men onyŋ körşılerı geografiia tūrǧysynan erekşe jerde tūrǧanynyŋ arqasynda uşyǧyp kele jatqan geosaiasi şielenıske qaramastan, älemdık derjavalar arasyndaǧy köpır bolyp, bailanystar men ekonomikalyq almasudyŋ damuyna yqpal ete alady. «Osyndai ırı örkeniet ortalyqtarynyŋ bırı atanuǧa Qazaqstannyŋ äleuetı jetetını sözsız. El qazır aimaqtaǧy talanttar üşın magnit bolyp otyr. Säikesınşe, Qazaqstan bükıl älem boiynşa jalpy sany 4,5 mlrd adamdy qūraityn jas talanttarǧa arnalǧan hab retınde özın körsete alady», – dep mälımdedı sarapşy. Jekelei alǧanda, ǧalymnyŋ pıkırınşe, Qazaqstandaǧy Almaty qalasy qauıpsız, qarjy tūrǧysynan qoljetımdı jäne klimatqa qolaily ömırlık oryn ızdegen türlı eldegı «sifrlyq köşpendılerdıŋ» jas buyny üşın jahandyq tartylys ortalyqtarynyŋ bırıne ainaluy mümkın. Almatynyŋ klimaty, infraqūrylymy jäne tūrǧan jerı ömır sapasy men emın-erkın jürıp-tūru ortasyndaǧy tepe-teŋdıktı baǧalaityndar üşın ūnamdy faktorlarǧa ainaluda, dep atap öttı Parag Hanna. Globaldy özgerıster men tūraqty damu qajettılıgı tūrǧysynan Qazaqstan şeteldık tura investisiialardy tartu, klimattyq tūraqtylyq, azyq-tülık qauıpsızdıgı jäne önerkäsıptık äleuet siiaqty negızgı salalarda joǧary körsetkışterge ie bolyp otyr. Degenmen, ǧalymnyŋ pıkırınşe, Qazaqstanǧa pozisiiasyn odan ärı nyǧaitu üşın valiutalyq tūraqtylyq pen innovasiialar damytuǧa jäne äleumettık progress pen jalpy tūraqtylyqty ılgerıletuge män beru qajet. İnfraqūrylymǧa salynatyn investisiialar, JIÖ körsetkışterın jaqsartu jäne ekologiialyq ärı tehnologiialyq baǧyttardaǧy ösudı qoldau Qazaqstanǧa bäsekelestık artyqşylyqtaryn küşeituge jäne adami kapitaldy qosa alǧandaǧy türlı resursty köbırek tartuǧa kömektesedı, dep mälımdedı Parag Hanna.