قازاقستان ەكونوميكاسى سوڭعى ونجىلدىقتاردا ايتارلىقتاي ءوسۋ مەن وزگەرىستەردى باستان كەشىردى. ەلىمىز تابيعي رەسۋرستارعا، اسىرەسە مۇناي، گاز، ءتۇرلى مەتالدارعا باي، جانە وسى رەسۋرستاردى ەكسپورتتاۋ ەكونوميكاسىنىڭ ماڭىزدى درايۆەرى.
ۇكىمەت ەكونوميكانى ارتاراپتاندىرۋعا، ياعني باسقا سالالاردى (اۋىل شارۋاشىلىعى، ونەركاسىپ، تسيفرلىق ەكونوميكا) دامىتۋعا كۇش سالىپ جاتىر. بۇل اسىرەسە “قازاقستان-2050” ستراتەگياسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلۋدا. يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلامالارى ارقىلى ءوندىرىس سالاسىن كەڭەيتۋ جانە شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ ماڭىزدى بولىپ وتىر. تسيفرلاندىرۋ جانە يننوۆاتسيا: سوڭعى جىلدارى قازاقستان تسيفرلىق ەكونوميكاعا كوشۋگە نازار اۋدارىپ كەلەدى. “تسيفرلىق قازاقستان” باعدارلاماسى اياسىندا IT, تەحنولوگيا جانە يننوۆاتسيالار سالاسى بەلسەندى دامىپ جاتىر. بۇل بولاشاقتا ەلدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى. ەكونوميكالىق وسىممەن قاتار، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك پەن جۇمىسسىزدىق ماسەلەلەرى دە وزەكتى بولىپ وتىر. ۇكىمەت حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءتۇرلى رەفورمالاردى قولعا الىپ جاتىر، الايدا ايماقتار اراسىنداعى دامۋ دەڭگەيىنىڭ ايىرماشىلىعى ءالى دە بار. مىسالى, الماتى قالاسىنىڭ ەكونوميكاسى قازاقستاننىڭ جالپى ىشكى ونىمىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ كەلەدى. الماتى – قازاقستانداعى ەڭ ءىرى ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق ورتالىق رەتىندە ەرەكشە ءرول اتقارادى. قالا 2023 جىلى رەسپۋبليكالىق ءجىو-ءنىڭ شامامەن 20%-ىن قامتاماسىز ەتكەن. قالانىڭ ەكونوميكاسى تۇراقتى تۇردە ءوسىپ كەلەدى. وعان ناقتى مىسال رەتىندە بىرنەشە جوبالاردى جانە دەءار ءتۇرلى سالاداعى جەتىستىكتەرىن قاراستىرۋعا بولادى. اتاپ ايتار بولساق:
الماتىداعى Shymbulak تاۋ-شاڭعى كۋرورتى، مەدەۋ مۇز ايدىنى جانە كوك-توبە دەمالىس ورنى قالا ەكونوميكاسىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ وتىر. تۋريزم سالاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋ جانە ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋ الماتىنى تۋريستەر ءۇشىن تارتىمدى قالاعا اينالدىرادى. تۋريزمنەن تۇسەتىن كىرىستەر قالاداعى قىزمەت كورسەتۋ سالاسىن جانە شاعىن بيزنەستى قولداۋعا ءوز ىقپالىن تيگىزەدى. بۇدان باسقا قالاداعى ەڭ ءىرى بيزنەس ورتالىق نۇرلى تاۋ قارجىلىق، زاڭگەرلىك جانە باسقا دا قىزمەت كورسەتۋ سالالارىنداعى كومپانيالاردىڭ وشاعىنا اينالعان. بۇل دەگەنىمىز ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتى ارتتىرىپ، الماتىداعى قارجىلىق سەكتوردىڭ دامۋىنا ايىرىقشا ىقپال ەتەدى. Almaty Innovation: بۇل كومپانيا قالاداعى “Smart City” ياعني اقىلدى قالا جوباسىن جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. جوبا اياسىندا قالا ينفراقۇرىلىمىن تسيفرلاندىرۋ، قوعامدىق كولىكتى اۆتوماتتاندىرۋ، ينتەللەكتۋالدى كولىك جۇيەسىن ەنگىزۋ جانە قوعامدىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالعان شارالار اتقارىلدى. بۇل الماتىنى زاماناۋي، تەحنولوگيالىق ينفراقۇرىلىمى دامىعان قالاعا اينالدىرىپ، ەكونوميكاسىنا وڭ اسەرىن تيگىزىپ وتىر. “Tech Garden” يننوۆاتسيالىق كلاستەرى: بۇل قازاقستاننىڭ يننوۆاتسيالىق ەكوجۇيەسىن دامىتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان، الماتىداعى ءىرى IT جانە تەحنولوگيالىق ستارتاپتار ورتالىعى. “Tech Garden” تەحنوپاركى يننوۆاتسيالىق جوبالارعا قولداۋ كورسەتىپ، ينۆەستورلاردى تارتۋ ارقىلى جاڭا تەحنولوگيالار مەن تسيفرلىق شەشىمدەردى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. “Almaty Business”باعدارلاماسى: الماتى قالاسى اكىمدىگى قولعا العان بۇل باعدارلاما شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا باعىتتالعان. جوبا اياسىندا كاسىپكەرلەرگە گرانتتار بەرۋ، جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەر ۇسىنۋ جانە بيزنەسىن دامىتۋعا قولايلى جاعداي جاساۋ كوزدەلگەن. بۇل قالاداعى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا جانە يننوۆاتسيالىق جوبالاردى قولداۋعا سەپتىگىن تيگىزدى. مىسالى، كوپتەگەن جاستار IT جانە كرەاتيۆتى سالالارداعى ستارتاپتارمەن اينالىسىپ، قالا ەكونوميكاسىنا ۇلەس قوسىپ وتىر. قالانىڭ ينفراقۇرىلىمىنا توقتالار بولساق، الماتىنىڭ ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارى دا قارقىندى دامۋدا. 2023 جىلى قالادا 50 شاقىرىمنان استام جاڭا جولدار سالىندى، 100-دەن استام كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەر پايدالانۋعا بەرىلدى. قالا اكىمشىلىگى كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا 200 ملرد تەڭگەدەن استام قاراجات ءبولدى. قوعامدىق كولىكتى جاڭارتۋ دا باستى نازاردا. الماتىدا 2023 جىلى ەكولوگيالىق تازا 500-دەن استام اۆتوبۋس ساتىپ الىندى، بۇل قالانىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن جاقسارتۋعا سەپتىگىن تيگىزدى. سونىمەن قاتار، الماتى قالاسىنىڭ جاسىل ايماقتارىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا جىل سايىن 1 ميلليوننان استام اعاش وتىرعىزىلۋدا.
قالانىڭ قارجى سەكتورىنداعى تۇراقتىلىق، ينۆەستيتسيالىق كليماتتىڭ جاقسارۋى، جانە شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋى الماتىنى قازاقستاننىڭ جەتەكشى ەكونوميكالىق ورتالىعىنا اينالدىرۋدا. 2023 جىلدىڭ ستاتيستيكاسى الماتىنىڭ الەۋەتىن كورسەتىپ، قالا باسشىلىعىنىڭ دۇرىس باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتقانىنىڭ دالەلءى. الداعى جىلدارى الماتى حالىقارالىق قارجىلىقمارتەبەسىن نىعايتىپ، قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق دامۋىندا كوشباسشى قالا رەتىندە ساقتالادى دەپ كۇتىلۋدە.
سايىپ كەلگەندە، جوعارىدا ايتىلعان مىسالدار الماتىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ ءارتۇرلى سالالارىن قامتىپ، ونىڭ قارجىلىق، يننوۆاتسيالىق جانە تۋريستىك الەۋەتىن ايقىن كورسەتەدى. قالانىڭ وسىنداي جوبالارى مەن باستامالارى الداعى ۋاقىتتا دا دامۋىن جالعاستىرا بەرمەك!
مۇراتقىزى ايگۇل
