2024 جىلدىڭ 24 قازانىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ بريكس-ءتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ءسوز سويلەۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل وقيعا قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ساياساتتاعى بولاشاق باعىتىنا قاتىستى ءتۇرلى پىكىرتالاستار تۋدىرىپ وتىر. برازيليا، رەسەي، ءۇندىستان، قىتاي جانە وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىنىڭ بىرلەستىگى – قۋاتتى ەكونوميكالىق جانە ساياسي بلوك، وعان قوسىلۋ قازاقستان ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر اشۋى مۇمكىن، بىراق بەلگىلى ءبىر تاۋەكەلدەر مەن قايشىلىقتاردى دا تۋدىرادى. سوندىقتان جاڭا مۇمكىندىكتەردى زەرتتەۋ ءۇشىن كوپۆەكتورلى ساياساتتىڭ ساقتالۋى ماڭىزدى. وتاندىق ساياساتتانۋشىلار وسىنداي پىكىر ءبىلدىرىپ وتىر.
ەسكە سالساق، پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى ءارى ءباسپاسوز حاتشىسى بەرىك ءۋالي قاسىم-جومارت توقاەۆقا ەلىمىزدىڭ بريكس-كە قوسىلۋى تۋرالى ۇسىنىستار تۇسكەنىن ايتىپ، مەملەكەت باسشىسى بۇل ۇسىنىستاردى ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان مۇقيات قاراستىراتىنىن مالىمدەگەن ەدى. بەرىك ءۋاليدىڭ سوزىنشە، قازىرگى جانە جاقىن بولاشاقتا قازاقستان بريكس-كە مۇشەلىككە ءوتىنىش بەرمەيدى. پرەزيدەنت توقاەۆ بۇۇ-نى قولدايدى جانە ونىڭ رەفورماسى «ورتا دەرجاۆالاردىڭ» مۇددەلەرىن ەسكەرىپ جۇرگىزىلۋى قاجەت دەپ سانايدى.
«قازاقستان جانە بريكس: جاڭا مۇمكىندىكتەر مەن تاۋەكەلدەر» تۋرالى ساياساتتانۋشىلاردىڭ ساراپتاۋ پىكىرىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
رۇستەم مۇستافين، فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ جانە ءدىنتانۋ ينستيتۋتى ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى:
2024 جىلعى 24 قازاندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ بريكس-ءتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا "اۋتريچ" فورماتىندا ءسوز سويلەيدى. ايتا كەتۋ كەرەك، 2024 جىلعى 16 قازاندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ كەڭەسشىسى – ءباسپاسوز حاتشىسى بەرىك ءۋالي سۇحباتىندا قازاقستان پرەزيدەنتىنە بريكس-كە كىرۋ تۋرالى ۇسىنىستار تۇسكەنىن اتاپ ءوتتى. الايدا، پرەزيدەنت بىرنەشە رەت بۇۇ-نى جالپىحالىقتىق جانە بالاماسىز ۇيىم رەتىندە قولدايتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن.
بۇل جاعداي قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ باستى قاعيدالارىن كورسەتەدى – كوپۆەكتورلى ساياسات. ايتا كەتۋ كەرەك، «كوپۆەكتورلى» ۇعىمى بارلىق جاھاندىق دەرجاۆالاردان بىردەي قاشىقتىقتا بولۋدى نەمەسە كەرىسىنشە، بارلىعىنا بىردەي جاقىنداۋدى بىلدىرمەيدى. قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى ۇلت مۇددەلەرىنەن تۋىنداعان پراگماتيكالىق ۇستانىمعا نەگىزدەلۋى كەرەك، بۇل سەرىكتەستەر مەن حالىقارالىق وداقتاردى تاڭداۋدا يكەمدىلىكتى تالاپ ەتەدى.
قازاقستاننىڭ بريكس-كە كىرۋىنىڭ ورىندى-ورىنسىزدىعى تۋرالى سۇراققا توقتالساق، بۇل قادام ءبىزدىڭ مۇددەلەرىمىزگە ساي كەلمەۋى مۇمكىن بىرنەشە سەبەپ بار. ەڭ الدىمەن، قازاقستان مەن ۇيىمنىڭ نەگىزگى مۇشەلەرى اراسىنداعى ەكونوميكالىق ديسبالانستى ەسكەرۋ قاجەت. 2023 جىلعى مالىمەتتەرگە سايكەس، قازاقستاننىڭ ءجىو شامامەن 261,4 ميلليارد دوللاردى قۇرادى، بۇل قىتاي (19 ترلن 374 ملرد دوللار), ءۇندىستان (3 ترلن 737 ملرد دوللار), برازيليا (2 ترلن 081 ملرد دوللار) جانە رەسەي (2 ترلن 063 ملرد دوللار) سىندى مەملەكەتتەرمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي تومەن. بۇل ەكونوميكالىق قۋات ايىرماشىلىعى تەك ساندىق كورسەتكىش قانا ەمەس، سونىمەن قاتار قۇرىلىمدىق ەكونوميكالىق ايىرماشىلىقتاردىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلادى، بۇل قازاقستاننىڭ ۇيىمنىڭ ساياساتىنا تەڭ دارەجەدە قاتىسۋىن قيىنداتادى.
سونىمەن قاتار، قازاقستاننىڭ گەوساياسي جاعدايىنىڭ وتە سەزىمتال ەكەنىن ەسكەرمەسكە بولمايدى. بريكس-كە كىرۋ ارقىلى ەلىمىز كەيبىر مۇشەلەردىڭ، اتاپ ايتقاندا رەسەي مەن قىتايدىڭ، بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان ساياسي ماسەلەلەرىمەن بايلانىستىرىلا باستايدى. حالىقارالىق قاتىناستار بارعان سايىن پولياريزاتسيالانىپ كەلە جاتقان قازىرگى كەزەڭدە مۇنداي ارىپتەستىك قازاقستاننىڭ ماڭىزدى ساۋدا جانە ديپلوماتيالىق قاتىناستارى بار باتىس ەلدەرىمەن شيەلەنىس تۋعىزۋى مۇمكىن. بۇل رەتتە ءبىزدىڭ كورشىلەس ەلدەرمەن ءداستۇرلى ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستارىمىزدى ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستانعا جاسالاتىن قىسىم دا كۇشەيە ءتۇسۋى ىقتيمال.
سونىمەن قاتار، بريكس-ءتىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى ونىڭ ىشكى ارتەكتىلىگىندە جانە ءبىرىزدى ساياسي كۇن ءتارتىبىنىڭ جوقتىعىندا. توپ قۇرامىندا ءارتۇرلى ساياسي رەجيمدەر، ەكونوميكالىق جۇيەلەر جانە سىرتقى ساياساتتاعى باسىمدىقتارى بار ەلدەر بار. مىسالى، قىتاي مەن ءۇندىستان گەوساياسي ماسەلەلەردە ءجيى كەلىسپەيدى، ال رەسەي، وڭتۇستىك افريكا جانە برازيليا ىشكى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرمەن كۇرەسۋدە. بۇل فاكتور ورتاق ستراتەگيانى قالىپتاستىرۋدى قيىنداتادى جانە ۇيىم مۇشەلەرى ءۇشىن ءتيىمسىز شەشىمدەرگە الىپ كەلۋى مۇمكىن.
بريكس ەلدەرىن بىرىكتىرەتىن باستى ورتاق فاكتور – بۇل اسىرەسە اقش-تىڭ باسىمدىعىنا قارسى تۇرۋعا دەگەن ۇمتىلىس. الايدا، قازاقستان ءۇشىن مۇنداي ۇستانىم كۇردەلى ماسەلە تۋدىرادى، ويتكەنى ءبىزدىڭ سىرتقى ساياساتىمىز جاھاندىق ورتالىقتاردىڭ اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋعا باعىتتالعان. ستراتەگيالىق تۇرعىدا سەزىمتال ايماقتا ورنالاسقان ەل رەتىندە قازاقستان ءۇشىن اشىق انتيباتىستىق اليانسقا قوسىلۋ ءتيىمسىز بولۋى جانە ماڭىزدى حالىقارالىق سەرىكتەستەرمەن قارىم-قاتىناستى السىرەتۋى مۇمكىن.
ايتا كەتەرلىگى، بريكس تۇراقتى ينستيتۋتسيونالدىق قۇرىلىمعا يە ەمەس – ۇيىمنىڭ تۇراقتى حاتشىلىعى نەمەسە شتاب-پاتەرى جوق. ول نەگىزىنەن جىل سايىنعى سامميتتەر ارقىلى جۇمىس ىستەيدى، بۇل ونىڭ تۇراقتىلىعى مەن جاھاندىق پروتسەستەرگە ناقتى اسەر ەتۋ قابىلەتىنە كۇمان تۋدىرادى. وسى جاعدايلاردى ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستان ءۇشىن بريكس-ءتىڭ ءاربىر مۇشەسىمەن ەكىجاقتى قاتىناستاردى جەكە تارتىپتە دامىتۋ نەمەسە قازاقستان مۇشە بولىپ تابىلاتىن قولدانىستاعى حالىقارالىق قۇرىلىمدار ارقىلى ىنتىماقتاسۋ الدەقايدا ءتيىمدى. بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىمىزدى قورعاۋعا جانە كوپۆەكتورلى ديپلوماتيا قاعيدالارىنا ساي ارەكەت ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
قازىبەك شايح، ساياساتتانۋشى:
قازاقستاننىڭ بريكس-كە كىرۋى – ساراپشىلار قاۋىمداستىعىندا بەلسەندى پىكىرتالاستار تۋدىراتىن تاقىرىپ. برازيليا، رەسەي، ءۇندىستان، قىتاي جانە وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىنىڭ بىرلەستىگى – قۋاتتى ەكونوميكالىق جانە ساياسي بلوك، وعان قوسىلۋ قازاقستان ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر اشۋى مۇمكىن، بىراق بەلگىلى ءبىر تاۋەكەلدەردى دە تۋدىرادى.
قازاقستاننىڭ بريكس-كە قوسىلۋى قازاقستاننىڭ «عالامدىق وڭتۇستىككە» قوسىلۋىنىڭ دايىندىق كەزەڭى ەكەنىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى. «عالامدىق وڭتۇستىك» تەك گەوگرافيالىق ۇعىم نەمەسە دامۋ دەڭگەيى تومەن ەلدەردىڭ اتاۋى بولۋدان قالىپ بارادى. بۇگىندە بۇل الەمدىك پروتسەستەرگە بەلسەندى قاتىسۋشى، ءوز مۇددەلەرىن كوبىرەك ءبىلدىرىپ، جاھاندىق كۇن تارتىبىنە ىقپال ەتەدى. ياعني، عالامدىق وڭتۇستىك نىساننان الەمدىك ساياساتتىڭ سۋبەكتىسىنە دەيىنگى اۋىر جولدان ءوتتى جانە ەندى ءوز قۇقىقتارىن تولىققاندى مالىمدەيدى:
ەكونوميكالىق ءوسىم:
• ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ جاڭا ورتالىقتارى: «عالامدىق وڭتۇستىكتىڭ» كوپتەگەن ەلدەرى ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ ەڭ جوعارى قارقىنىن كورسەتىپ، ماڭىزدى ساۋدا سەرىكتەستەرىنە جانە ينۆەستيتسيالار ءۇشىن تارتىمدى باعىتتارعا اينالدى. بۇل «عالامدىق وڭتۇستىك» ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ جاڭا ورتالىقتارىنا اينالىپ، الەمدىك ەكونوميكاداعى كۇشتەر تەپە-تەڭدىگىنىڭ وزگەرۋىنە ىقپال ەتەتىنىن بىلدىرەدى.
• شيكىزات رەسۋرستارى: «عالامدىق وڭتۇستىكتىڭ» كوپتەگەن ەلدەرىندە الەمدىك ەكونوميكا ءۇشىن ماڭىزدى شيكىزات قورلارىنىڭ ايتارلىقتاي قورى بار.
• تۇتىنۋ نارىعى: «عالامدىق وڭتۇستىك» ەلدەرىندەگى حالىق سانىنىڭ ءوسۋى جانە تۇرمىس دەڭگەيىنىڭ ارتۋى ولاردى تارتىمدى تۇتىنۋ نارىعىنا اينالدىرادى.
ساياسي ىقپال: «عالامدىق وڭتۇستىك» ەلدەرى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ جۇمىسىنا بەلسەندى قاتىسادى، وزدەرىنىڭ ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەرىن (مىسالى، بريكس، شىۇ) قۇرادى، جاھاندىق پروبلەمالاردى شەشۋ جونىندەگى باستامالارمەن شىعادى.
سوندىقتان قازاقستاننىڭ بريكس-كە كىرۋىن تالقىلاعان كەزدە ارقاشان عالامدىق وڭتۇستىك فاكتورىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.
قوسىلۋدىڭ پايداسىنا ارگۋمەنتتەر:
• ەكونوميكالىق ءوسىم: بريكس – جوعارى الەۋەتى بار قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان نارىق. بريكس-كە مۇشە بولۋ قازاقستان ەكسپورتىنىڭ وسۋىنە، ينۆەستيتسيالار تارتۋعا جانە ساۋدا قاتىناستارىن دامىتۋعا ىقپال ەتۋى مۇمكىن.
• ءارتاراپتاندىرۋ: بريكس-كە قوسىلۋ قازاقستانعا رەسەيدەن ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىكتى ازايتۋعا جانە سىرتقى ەكونوميكالىق بايلانىستارىن كەڭەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
• ساياسي ىقپال: بريكس الەمدىك ارەنادا بارعان سايىن ماڭىزدى ءرول اتقارادى. بۇل ۇيىمعا مۇشەلىك قازاقستاننىڭ گەوساياسي مۇمكىندىكتەرىن نىعايتۋى مۇمكىن.
• تەحنولوگيالىق دامۋ: قازاقستان بريكس ەلدەرى دامىتىپ جاتقان وزىق تەحنولوگيالار مەن يننوۆاتسيالارعا قول جەتكىزەدى.
• تەڭسىزدىكتى جويۋ: «عالامدىق وڭتۇستىك» پەن «عالامدىق سولتۇستىك» اراسىنداعى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى جويۋ ماڭىزدى مىندەت بولىپ تابىلادى. قازاقستان ءوزىنىڭ شاعىن ەكونوميكالىق ماسساسىمەن بولسا دا، بۇل تەڭسىزدىكتى جويۋدى جەدەلدەتۋى مۇمكىن.
• تۇراقتى دامۋ: «عالامدىق وڭتۇستىك» ەلدەرى الەۋمەتتىك جانە ەكولوگيالىق فاكتورلاردى ەسكەرەتىن تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋدى قامتاماسىز ەتۋگە ۇمتىلادى. ءبىز وسى اعىمدا بولا وتىرىپ، ەكونوميكامىزدى جانە حالقىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن نىعايتا الامىز.
• كوپپوليارلى الەم: «عالامدىق وڭتۇستىك» ءار ءتۇرلى ەلدەر مەن ايماقتاردىڭ جاھاندىق شەشىمدەر قابىلداۋعا قاتىسۋ مۇمكىندىگى بار كوپپوليارلى الەمدى قالىپتاستىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
الايدا، الاڭداۋشىلىقتار دا بار:
• نەگىزگى ويىنشىلارعا تاۋەلدىلىك: رەسەي بريكس مۇشەسى، ال قازاقستاننىڭ قوسىلۋى ونىڭ رەسەيگە تاۋەلدىلىگىنىڭ ارتۋىنا اكەلۋى مۇمكىن.
دەگەنمەن، قىتاي مەن ءۇندىستان رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋىنىڭ سالدارىنان حالىقارالىق ۇيىمداردا ءوز شارتتارىن بەلگىلەۋگە مۇمكىندىگىنەن ايىرىلعانىن پايدالانىپ، قازاقستانعا بريكس الاڭىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرۋى مۇمكىن، سوندا قازاقستاننىڭ داۋىسى مەن باستامالارى الەمدىك كۇن ءتارتىبىنىڭ بولىگىنە اينالادى.
رەسەي ازىرگە بريكس-ءتى قولدايدى، بىراق ونىڭ بريكس-تەگى ءرولى وزگەردى. دەگەنمەن، مەنىڭ ويىمشا، ولار بۇنى ءالى تۇسىنبەيدى.
باستاپقىدا ول بۇل ۇيىمنىڭ باستى حەدلاينەرى بولدى، ال قازىر ولاردىڭ ستراتەگيالىق قاتەلىگىنەن كەيىن (ساياساتتا قاتەلىك قىلمىستان دا جامان), ول وقشاۋلانباعانىن كورسەتۋ ءۇشىن عانا وعان جابىسادى، ال قىتاي مەن ءۇندىستان الەمدىك ىقپالداعى ءوز پوزيتسيالارىن نىعايتۋ جانە ەكونوميكالارىنىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ ءۇشىن مۇنى ءساتتى پايدالانادى.
• سانكتسيالىق تاۋەكەلدەر: حالىقارالىق شيەلەنىس جاعدايىندا بريكس-ءتىڭ بارلىق مۇشەلەرى ءۇشىن سانكتسيالىق تاۋەكەلدەر ارتادى.
• ەگەمەندىكتى شەكتەۋ: حالىقارالىق ۇيىمعا مۇشەلىك ارقاشان ونىڭ ەرەجەلەرى مەن نورمالارىن ساقتاۋ قاجەتتىلىگىمەن بايلانىستى، بۇل قازاقستاننىڭ ءىس-قيمىل ەركىندىگىن شەكتەۋى مۇمكىن.
قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، عالامدىق وڭتۇستىك پەن عالامدىق سولتۇستىكتىڭ قاقتىعىسى ءسوزسىز بولۋى مۇمكىن، ال ءبىزدىڭ بەيتاراپتىق بۇلتىندا مانەۆر جاساۋ مۇمكىندىگىمىز ايتارلىقتاي شەكتەۋلى بولادى.
قازاقستان قانداي جولدى تاڭدايدى؟
قازىرگى ۋاقىتتا مەنىڭ كورىپ وتىرعانىمداي، قازاقستان كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياسات ۇستانادى جانە بريكس-كە كىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋعا اسىعار ەمەس. مەملەكەت باسشىسى ەل ءۇشىن ەڭ ءتيىمدى باعىتتى تاڭداۋ ءۇشىن بارلىق «قارسى» جانە «قارسى» دالەلدەردى مۇقيات تالداۋدان وتكىزەدى.
بريكس-كە كىرۋ – قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتۋى مۇمكىن ماڭىزدى ستراتەگيالىق قادام. ەلدىڭ ودان ءارى دامۋى وسى شەشىمنىڭ قانشالىقتى ويلاستىرىلعان جانە نەگىزدەلگەن بولاتىنىنا بايلانىستى.
نۇركەن ايتىمبەتوۆ، ساياساتتانۋشى:
كەشە پرەزيدەنت كەڭەسشىسى ءارى ءباسپاسوز حاتشىسى بەرىك ءۋالي قازاقستان اتىنا بريكس-كە مۇشەلىككە قابىلدانۋ تۋرالى ۇسىنىس كەلىپ تۇسكەنى تۋرالى حابارلادى. بىراق «قازاقستان قازىرگى ۋاقىتتا ناقتى جاۋاپ بەرگەن جوق، بۇگىندە ۇلتتىق مۇددەلەرى، سىرتقى ساياساتقا قاتىستى ءوزىنىڭ ۇستانىمدارى تۇرعىسىنان قاراستىرىپ جاتىر»،- دەدى. 22-24 قازان ارالىعىندا قازان قالاسىندا بريكس-كە مۇشەلىككە كىرەتىن مەملەكەتتەر سامميتتە باس قوسقالى جاتىر. بيىلعى سامميت رەسەيدىڭ توراعالىق ەتۋىمەن وتەدى. وعان قاتىسۋعا تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنا كىرەتىن بارلىق ەلدەر، ياعني بۇرىنعى پوستكەڭەستىك مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى شاقىرىلعان بولاتىن. سونىڭ ىشىندە بيىل قازاقستاندى دا قاتىسۋعا شاقىرىپ وتىر. پرەزيدەنت وسى سامميتتە ءسوز سويلەيتىن بولادى.
قازىر بريكس-كە قابىلدانۋ تۋرالى قوعامدا ءارتۇرلى پىكىرلەر ايتىلىپ جاتىر. وسى ۇيىمعا قاتىستى توقتالساق، باتىس مەملەكەتتەر سوڭعى ۋاقىتتا بريكس-ءتى ناتو-عا قارسى ۇيىم رەتىندە قاراستىرىپ وتىر. بارىمىزگە ءمالىم، وتكەن عاسىردا كەڭەس وداعى ناتو-عا جاۋاپ رەتىندە سوتسياليستىك مەملەكەتتەردەن قۇرالعان ۆارشاۆا كەلىسىمى ۇيىمىن قۇرعان بولاتىن. كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن ول ۇيىم دا جۇمىسىن توقتاتتى. كەيبىر ساراپشىلار پىكىرى بويىنشا بريكس 2006 جىلى ەكونوميكالىق وداق رەتىندە قۇرىلعان. قازىرگى كەزدە ونى ۆارشاۆا كەلىسىم وداعىنىڭ ارى قاراي التەرناتيۆتى جالعاسى رەتىندە قاراستىرىلاتىن پىكىرلەر ايتىلىپ جاتىر. قازىر الەمدىك گەوساياسي تۇراقتىلىق جاعدايىندا دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار، اۆتوريتارلىق قۇندىلىقتاردىڭ ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشىلىعى، اقپاراتتىق سوعىستار بۇۇ-نىڭ گەوساياسي كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشە الماي وتىرعاندىعىن كورسەتەدى. سوندىقتان ناتو-عا جانە تاعى باسقا ۇيىمدارعا قاتىستى التەرناتيۆتى ۇلكەن جىلدامدىقپەن دامىپ كەلە جاتقان ۇيىم. ول ءوز قۇرامىنا كوپتەگەن مەملەكەتتى قوسىپ، كەڭەيىپ جاتىر. بريكس وداعىن باستاپقى كەزدە الپاۋىت مەملەكەتتەر قىتاي، برازيليا، ءۇندىستان، رەسەي، وار قۇرعان بولاتىن. قازىرگى كەزدە ونىڭ قۇرامىنا كوپتەگەن مەملەكەتتەر قابىلدانىپ، اياسى كەڭەيدى. ماسەلەن، وڭتۇستىك امەريكا، افريكا، مالايزيا، شىعىس ازيا مەملەكەتتەرى كىرۋگە مۇددەلىلىك تانىتىپ وتىر.
قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى الەمنىڭ كوپتەگەن مەملەكەتتەرىمەن تەپە-تەڭ بايلانىس ورناتۋدى قالايدى، ياعني كوپ ۆەكتورلى سىرتقى ساياسات ۇستانادى. سوندىقتان قازاقستانعا ءبىر وداققا كىرىپ، باسقا ۇيىمعا قاراما-قايشى باعىتتى ۇستانۋ ءبىزدىڭ سىرتقى ساياساتىمىزدىڭ ۇستانىمدارىنا قاراما-قايشى ەكەنىن بىلەدى. سول سەبەپتى بريكس-كە كىرۋگە ءازىر اسىقپايتىن مۇددەسىن تانىتىپ وتىر. ونى جان-جاقتى ويلاستىرىپ، تالقىلاپ بارىپ، شەشىم قابىلدايتىن بولادى. جوعارىدا ايتقانداي، كوپتەگەن ساراپشىلار بريكس-ءتى ناتو-عا قارسى ۇيىم رەتىندە قاراستىراتىنىن تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىن. ەگەر سولاي بولاتىن بولسا، ءبىزدى الەمدەگى تۇراقسىزدىققا الىپ كەلەدى. ويتكەنى ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى ەكى وداقتىڭ قۇرىلۋى وتكەن عاسىرداعى كەڭەستىك زامانداعى قىرعي قاباق الەمدى ەكىگە بولۋگە جول باستايدى، ياعني ول الەمدىك ءتارتىپتى شەشۋدىڭ جولى ەمەس. سوندىقتان قازاقستاننىڭ قازىرگى ۇستانىمى بۇۇ-ءنىڭ بەكىتىلگەن زاڭنامالارىنا، قاعيداتتارىنا سايكەس الەمدىك كۇردەلى احۋالدار،جالپى گەوساياسي جاعدايلار، ءتۇرلى پروبلەمالار سول بۇۇ-نىڭ ۇستانىمدارى شەڭبەرىندە شەشىلۋى ءتيىس. سول سەبەپتى قازاقستان وسى باعىتتى قولدايتىن بولادى. قازاقستاننىڭ بريكس-كە مۇشەلىككە ءوتۋى باتىس مەملەكەتتەرىمەن ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىزدىڭ بىلايشا ايتقاندا سۋىنا الىپ كەلۋى مۇمكىن. وسى رەتتە بۇل اتالعان ماسەلەگە قاتىستى ءبىر جاقتى نەمەسە بىردەن شەشىم قابىلداۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل كۇردەلى ماسەلە. مەنىڭشە، الەمدىك تارتىپتەردى ءبىر-بىرىنە قاراما-قارسى وداقتار قۇرۋ ارقىلى شەشۋ – ول جول ەمەس. ول وسى كەزگە دەيىن نەگىزى قالانعان بۇۇ-نىڭ زاڭنامالارى، قاعيداتتارى شەڭبەرىندە شەشىلۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. پرەزيدەنتىمىز وسى بۇۇ-نا قاتىستى دا پىكىر ءبىلدىرىپ، كەمشىلىكتەرىن ايتقان بولاتىن. بۇۇ الەمدەگى كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن قازىرگى كەزدە وعان رەفورما كەرەك.
