باياعىدا، ەرتەدە، الىمساقتا (توقسانىنشى جىلدارعا دەيىن) ءبىزدىڭ حالىق اڭعال ەدى. بالا ەدى. اڭعالدىعى سول – ءاندى كومپوزيتورلار عانا شىعارادى دەپ ويلايتىن. ءوزىمىز سەكىلدى قاراپايىم ادامداردىڭ ماڭدايىنا ءان شىعارۋى باقىتى بىتپەگەن، ول دەگەنىڭىز تابيعاتتىڭ تالانتتى، دارىندى ەتىپ ەرەكشە جاراتقان ادامدارىنىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءىس دەپ ويلاعان. سولاي ويلاعاندىقتان ءان دەگەنىڭىزدى سولاردان عانا كۇتەتىن. نە دەگەن اڭعالدىق دەسەڭشى.
ولار دا (كومپوزيتورلار) تەگى كەسىردىڭ كەسىرى بولدى. ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا، قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى وتىرا قالىپ ءبىر ءان جازىپ جۇرە بەرسە بولادى عوي. جو-و-وق، ولار ويتپەيدى. اندا-ساندا ءبىر ءان. جانە ول ءاندى ۇيىندە وتىرىپ تاعى جازا سالمايدى. مىندەتتى تۇردە ۇيىنەن ۇزاپ شىعۋى كەرەك. تەبىرەنۋى كەرەك، تولقۋى كەرەك!
بارعان ەلىنىڭ ىقىلاسى مەن پەيىلىنە مالىنىپ، سول جەردىڭ تابيعاتىنا ءسۇيسىنىپ، ابايسىزدا جولىققان ءجاۋدىر كوز قىزدىڭ جانارىنداعى شوق جۇرەگىنە تۇسكەندە بارىپ قانا جازاتىن. وندا دا ءار ساپارى ءبىر ءان دەگەن گارانتيا تاعى جوق. كەيدە تۋادى، كەيدە تۋمايدى. تامدىنىڭ ارۋى، دۇنگەن قىزى سىندى كوڭىل تەربەتىپ، جان تولعاندىرا السا جاقسى، ويتپەسە، قايىر جوق. مويىنقۇم مەن ارىس وزەنى قۇداي قۇت بەرىپ قانا قويماي، باق قوندىرعان جەر ەكەن. ايتپەسە، ءشامشى اۋليەنىڭ تابانى تيمەگەن جەر از شىعار. ءشامشى دەمەكشى، بۇل جەردە ۆالس كورولى ءجاي مىسال عانا. ايتپەسە، ءابىلاحاتىڭىز، مىڭجاسارىڭىز باستاپ، باسقالارى قوستاپ ءبارى سول «اۋليەلەر». قۇداي-اۋ، سول قۇدايدىڭ بەرگەن تالانتى مەن دارىنىن تۋعان ەلىنەن اياپ، اندا-ساندا ءبىر ءان شىعارىپ قويىپ قاراپ وتىرماي، كۇنىنە بەس اننەن، كەيدە التى اننەن جازا بەرسە نەسى كەتەر ەدى دەيسىڭ. جوق، ويتپەيدى عوي. مىندەتتى تۇردە شىنىمەن تولقۋى كەرەك، تولعانۋى كەرەك. بۇلاردىكى ءجون ەكەن. تولقىپ، تەبىرەنىپ، اسەرلەنىپ الىپ جازا بەرگەن. ارىداعىلارىڭىز مۇلدە كىسى بولعان عوي.
اناۋ اقان، مىناۋ ءبىرجان دەيسىڭ بە، كەز-كەلگەنى سول. سىرتتاي تامسانىپ، كۇشتى ەكەن ءا دەپ جازا سالۋ دەگەن اتىمەن جوق. مىندەتتى تۇردە تاعدىرىن كەشىپ، تاياعىن جەپ، باسىن تاۋعا ۇرىپ، تاسقا سوعىپ، سورىن كەشىپ بارىپ جازعان. ويپىرماي نە دەگەن اپەندەلەر ەدى. ءبىر ءان جازۋ ءۇشىن جارتى ءومىرى مەن تۇتاس جۇرەگىن قۇربان قىلۋ، كۇندىز كۇلكىدەن ايىرىلۋ دەگەنىڭىز ەندى اقىرىنداتىپ ايتقاندا اقىلسىزدىق بولعان عوي. سو زاماندا حالىق قانا ەمەس، حالىق كومپوزيتورلارى دا اڭعال بولعان عوي. ءان دەگەن كادىمگى ءان بولۋ كەرەك دەپ ويلاعان عوي. ول دا ادام بالاسىنىڭ ومىرگە كەلگەنى سياقتى ءارتۇرلى پروتسەستەن ءوتۋى كەرەك دەپ تۇسىنگەن. بالالىق قوي. بالا دەيىن دەسەڭ بالا دا ەمەس. ال، قازىر شە؟ قازىر شۇكىر، تاۋبە، ەلدىڭ دە، سازگەردىڭ دە كوزى اشىلدى.
ءاندى اركىمنىڭ جازا بەرۋىنە بولاتىنىن ءتۇسىندى. بۇل اسىرەسە ءانشى بولسام دەگەن جاس تالاپ ءۇشىن وڭتايلى بولدى. نۇرعيساداي ءبىرتۋاردىڭ جىلىنا ءبىر تۋاتىن كلاسسيكاسىن كۇتىپ ءجۇرۋدىڭ دىمعا دا كەرەگى جوق ەكەن. ياماحاسىن شۇقىلاپ وتىرعان كەز-كەلگەن «سازگەردىڭ» ستۋدياسىنا جەتىپ بارا سال.
برات، ءبىر ءان كەرەك ەدى،-دە. بولدى.
ءبىردى-ەكىلى ءانى اينالىمعا شىعىپ ۇلگەرگەن، بۇ كۇندە ءوزىن كادىمگىدەي وننەر ادامى سانايتىن كوكەڭ ءبىرىنشى شىلىمىن ءوشىرىپ، ارتىنشا كەلەسى شىلىمىن تۇتاتىپ، قويۋ ءتۇتىنىن كوككە قاراي ءبىر ۇرلەپ، اسا ءبىر ويلى پىشىندە، كومپيۋتەرىنىڭ جاڭا اندەر دەگەن پاپكاسىن اشىپ كەپ جىبەرسىن. ءىشى تولا «قازىنا». قالاعانىڭدى ال. سەنىڭ قولايىڭا جاعاتىن ءان جوق بولسا، ءسال كۇتە تۇر. سۋىرىپ سالىپ بەرە سالادى. باياعىدا شامشىلەر، ءابىلاحاتتار، نۇرعيسالار بەس سىزىقتىڭ بويىنا نەسىنە نوتا ءتىزىپ اۋرە بولعان دەيسىڭ. ەششە باسىنا كىلت قويىپ قوياتىن. ول نە ءۇشىن كەرەك ەكەن دەسەڭشى؟. سويتسە، ول كىسىلەر ءان جازۋدى ادەيى قيىنداتىپ جۇرگەن ەكەن عوي. ايتپەسە توعىز كۇن تولعاتىپ، ون كۇن ويلانىپ، ون ءبىرىنشى كۇن دەگەندە قولعا قالام الۋدىڭ تۇككە كەرەگى جوق ەكەن. «ياماحاڭا» وتىر دا اق-قارا پەرنەلەردى باسىپ-باسىپ كەپ قال، بولدى. كومپيۋتەرىڭنىڭ جادىنا ساقتالىپ قالعان جاڭاعى اۋەندى تىڭداپ كور. ەشقانداي انگە ۇقسامايدى ما؟ ۇقساماسا بولدى، جاڭا ءان دەگەن ءسوز! جارق ەتە قالسام دەگەن باۋىرىڭنىڭ قولىنا ۇستات تا جىبەر. ول ونى اتى شىعىڭقىراپ قالعان اقىننىڭ ۋاتسابىنا جىبەرسىن. «برات، مىنا انگە ءسوز كەرەك ەدى»،-دەگەن وتىنىشپەن. اقىن ۇيالى تەلەفونىنا كەلگەن اۋەندى تىڭدايدى. كلاۆيش پەن گيتارانىڭ بولىمسىز اۋەنىنە سازگەر ىڭىلداعان ەكەن.
دايدارىم، دايدارىم، دارادايدىم،
ارايدىم، ارايدىم، ارادايدىم.
ناراينىم، ناراينىم، نارانايمىن.
ءحالايلىم، ءحالايلىم، حالالايمىن.
ءىشىپ پىسىپ وتىرعان جۇمىسسىز اقىن سول زاماتتى ءانشىنىڭ ءوتىنىشىن ورىندايدى.
اياۋلىم، التىنىم، اقماڭدايلىم،
ءوزىڭدى كوپ ىزدەپ تاپقاندايمىن.
سەزىمىم سەل بولىپ ساعىنعاندا،
ءوزىڭدى قۇشاقتاپ جاتقاندايمىن.
ءبىتتى. ءان دايىن، ءانشى دايىن. تىڭداۋشىڭ ول. حالقىڭ بۇرىنعىداي وقىرمان، كورەرمەن، تىڭدارمان بولىپ جىك-جىككە بولىنبەيدى. ءبارى ءبىر توپ. حالقىڭ تۇتاس تىڭدارمان. كىتاپ وقيتىن، تەاتر تاماشالايتىن بىرەن-ساران وقىرمان مەن كورەرمەننىڭ بارى بار. بىراق، ولار وتە از. وسى بەتىمىزدەن قايتپاساق، بىرەر جىلدا ولاردى قىزىل كىتاپقا كىرگىزەمىز. سوسىن ءجۇرسىن وزدەرىن وزدەرى وقىپ. ايتپاقشى، قازىردىڭ وزىندە سولار ءبىرىن-ءبىرى عانا وقىپ جاتقان جوق پا؟ ءجا، اڭگىمە ولار جايلى ەمەس. اڭگىمە تىڭدارماننىڭ مولدىعى جايلى. ءيا، تىڭدارمان مول.
بۇرىنىراقتا ون شاقتى كومپوزيتور مەن جيىرما شاقتى ءانشىنىڭ قىرىق شاقتى انىنە ءشولى قانباي، ابدەن قاتالاپ قالعان حالىق ەمەس پە، نە بەرسەڭ دە سىمىرە بەرەدى. قولىڭنان كەلسە سەن دە ءوز مۇمكىندىگىڭدى پايدالانىپ، ارزانىڭدى مارجان دەپ قۇلاعىنا سىڭىرە بەر.
ايتپاقشى، قازىر انشىلەردىڭ دە كوزى اشىلعان. ءبىرىنشى تەمەكىسىن وشىرە بەرىسىمەن، ەكىنشىسىن تۇتاتىپ، تيپا تۇلعا بولىپ وتىرعان «سازگەرگە» جىنى كەلسە ءوزى-اق جازىپ الادى. اينالاڭىزعا قاراڭىز، تىڭداپ وتىرعان «ءانىڭىزدىڭ» توقسان پايىزىنىڭ ورىنداۋشىسى اۆتور. ون پايىزى الگى ءبىرىنشى شىلىمىن وشىرىسىمەن، ەكىنشى شىلىمىن تۇتاتىن اعايدىكى.
شۇكىر، تاۋبە، ەلدىڭ كوزى اشىلدى. بۇرىنعى اڭقاۋلىق جوق. ءاندى كومپوزيتور شىعارۋ كەرەك، ونى ءانشى ورىنداۋ كەرەك دەگەن اڭعال قازاقتى تاپقان ەكەنسىڭ. ەل ءبىلدى. ءان دەگەنىڭدى اركىم-اق شىعارادى ەكەن. جانە ءبىر شىعارىپ ۇيرەنىپ الساڭ، كوپتەپ شىعارا بەرۋگە دە بولادى ەكەن. باياعىدا شامشىلەردى نەسىنە اۋليە قىلعان وسى جۇرت. ولاردى قويشى، ارىداعى اقان، ءبىرجان، بالۋان شولاقتاردى ايتامىن دا. بۇگىنگىلەردىكى سياقتى جانعا جاعىمدى، قۇلاققا ءسىڭىمدى ەمەس. ايتەۋىر ءبىر بىتپەيتىن ايعاي. قىزدىڭ اتىن اتاپ، اڭىرايدى دا جاتادى. جانە ولارىن اركىم ايتا السا ءبىر ءجون ەكەن. ەركىن شۇكىمان دەگەن سىندى ەڭگەزەردەي بىرەۋ بولماسا، بىزدەي شيبۋتتاردىڭ ارقايسىسىنىڭ وڭتايىنا كەلىپ، قولايىنا جاعا بەرمەيدى.
جانە ولارعا ءان جازدىرۋ ءۇشىن بالقاديشاداي سۇلۋ، لايلىدەي كەرىم، عالياداي كەربەز كەرەك بولعان عوي. قازىر قىزدىڭ كەرەگى جوق. وسى دۇرىس قوي. قۇدا دا تىنىش، قۇداعي دا تىنىش. قىز دا جىلاماعان، ونىڭ ايتتىرىپ قويعان جىگىتى دە بۇلقان-تالقان بولماعان.
تاعى ءبىر قىزىعى جوعارىدا ايتقانىمىزداي ولاردىڭ ءار ءانى ءبىر تاعدىر. جازىلۋى تۇتاس ءبىر تاريح. ونى مىنا جاقتا جىردان قىزىق قىپ ايتىپ، مارە-سارە بولادى. نە قىزىق سول. سال سالداتىپ، سەرى سەرىلەتىپ ءجۇرىپ كورىپ قالعان ەكەن. كورىپ قالعاسىن ۇناتىپ قالىپتى. سوسىن… ءويتىپتى، ءبۇيتىپتى. اقىن سوڭىندا دۇنيەدەن باز كەشكەن الگى بايعۇس سول ءاندى جازىپتى.
قازىرگى اندەردىڭ جازىلۋ تاريحى دا جاقسى. ەشكىمنىڭ باسىن قاتىرمايدى. سەنبەسەڭىز كەز-كەلگەن سازگەرگە بارىپ وسىندايدا-وسىنداي ءانىڭىزدىڭ تۋ تاريحىن ايتىپ بەرىڭىزشى دەڭىزشى، جاۋابىڭىز مىناداي بولادى. «قايبىر جىلى بالەنچيك دەگەن ءانشى كەلگەن، سول ءبىر ءان بار ما دەگەسىن، دايىن تۇرعان ەشتەڭە بولماعاسىن، ەرتەڭ حابارلاسشى دەگەم. سودان وتىرا قالىپ وسى ءاندى جازعام. باسىندا دوستار تۋرالى دەپ بەرگەم، ءوزى ءسوزىن اقىنعا ماحاببات تۋرالى قىلىپ جازعىزىپ الىپتى عوي». كۇشتى ەمەس پە، ءيا. نە ول، ءبىر ءان جازۋ ءۇشىن بالا-شاعاڭدى تاستاپ، ەل كەزىپ ازىپ، جەر شارلاپ توزىپ. ودان دا سول ۋاقىتتا ون ءان جازىپ الماي ما؟.
قازىر ۋاقىت قىمبات. «قايىقتا» دەگەن ءان جازۋ ءۇشىن ءبىر قىزبەن ايدىن-كولدىڭ بەتىندە سىلبىر قيمىلداپ، باپپەن قوزعالىپ، قىزدىڭ بەتىنە قاراپ، «ەسكەگىڭدى بەرشى قۇربىم، مەن ەسەيىن سەن ەسپە» دەپ وتىراتىن زامان ەمەس. قازىر سكۋتەردىڭ زامانى. قىزدى ارتىڭا مىنگەستىرىپ ال دا، زىر ەتىپ ارى ءجۇز، ءدۇر ەتىپ بەرى ءجۇز، شارۋا ءبىتتى. شىن تالانت بولساڭ ءبىر ءان جاز. جانە ول سكۋتەردىڭ جىلدامدىعىنداي رەميكس بولسىن. ۆالس جازعىڭ كەلسە، كاتامارانعا وتىرا سال. سەن ەس، مەن ەس دەپ ەرەگەسپەي، ەكەۋىڭ دە تەبە بەر.
ءيا، قايتكەن كۇندە دە ونەردى زامانعا ىڭعايلاۋىمىز كەرەك. وعان ءبىزدىڭ جاستارىمىز بەل شەشە كىرىسىپ كەتكەن. جانە ول ەڭبەكتەرى جەمىسسىز دە ەمەس. وسى بەتىمىزدەن قايتپاساق كۇنى ەرتەڭ وزبەك، قىرعىز تۇرىپتى، كارىستەن دە كالوريت قوسىپ، زاماناۋي قازاق ءانىن تۋدىرامىز. جانە ول عاجاپ ءان بولادى. «قۇرتتىڭ عو تاعى» دەگەن ءاپ-ادەمى جىر جولدارىن باسقالاي ەستىپ قالساڭىز، وعان ءسىزدىڭ كارى قۇلاعىڭىز كىنالى. جاس-ءوسپىرىم جەتكىنشەكتەر، «قۇرتتىڭ عوي تاعى» دەپ وكىنگەن، وكسىگەن زامانداسىنىڭ مۇڭىن ۇعىپ وتىر.
سولاي. قازىر حالىق بۇرىنعىداي اڭعال ەمەس. سول كەزدە حالىق اڭعال عانا ەمەس، ۇيالشاق، ۇياڭ دا بولعان ەكەن عوي. قايبىر بوزبالانىڭ شىن جۇرەگىنەن ءتاپ-ءتاۋىر ءان تۋا قالسا جانە سول ءانى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن ورىن السا دا، ەلى ءسۇيىپ ايتىپ جۇرسە دە اۆتورلىعىنان قاشىپ، ازاردا-بەزەر بولعان. ءاننىڭ بار ايىبى سول، شامشىنىكىندەي، نۇرعيسانىكىندەي بيىك دەڭگەيدە شىقپاي قالىپتى. سول سەبەپتى ءبىر كەزدەرى «كوشە اندەرى» كوبەيىپ كەتتى. تىم-تىم اسەرلى كوشە اندەرى ءار كوشەنىڭ تورىندە شىرقالاتىن. ال، قازىر كوشەدە جاتقان ءان جوق… شەتتەرىنەن «شەدەۆر». قانشاما جىلدار، عاسىرلار بويى نەگە الدانىپ كەلگەنبىز. ءان دەگەنىڭىز وسىنداي بولادى ەكەن. ايتپاقشى، وسى تالعامىمىزبەن قاراپ، ءادىل باعاسىن بەرسەك، «تۋكانىڭ» «شانشارداعى» ايتقان «ءحالاۋ-ليلاۋ-ليلاۋ، يگوگ-گيگوگ-گيگوك» دەگەنى وتە تاماشا ءان. قازىرگى شىعىپ جاتقان اندەردىڭ ءبارى دە سول قارايلاس قوي.
بەيبىت سارىباي
