Beibıt Sarybai. Şetterınen «şedevr»…

Baiaǧyda, ertede, älımsaqta (toqsanynşy jyldarǧa deiın) bızdıŋ halyq aŋǧal edı. Bala edı. Aŋǧaldyǧy sol – ändı kompozitorlar ǧana şyǧarady dep oilaityn. Özımız sekıldı qarapaiym adamdardyŋ maŋdaiyna än şyǧaruy baqyty bıtpegen, ol degenıŋız tabiǧattyŋ talantty, daryndy etıp erekşe jaratqan adamdarynyŋ ǧana qolynan keletın ıs dep oilaǧan. Solai oilaǧandyqtan än degenıŋızdı solardan ǧana kütetın. Ne degen aŋǧaldyq deseŋşı. Olar da (kompozitorlar) tegı kesırdıŋ kesırı boldy. Aidyŋ-künnıŋ amanynda, Qūdaidyŋ qūtty künı otyra qalyp bır än jazyp jüre berse bolady ǧoi. Jo-o-oq, olar öitpeidı. Anda-sanda bır än. Jäne ol ändı üiınde otyryp taǧy jaza salmaidy. Mındettı türde üiınen ūzap şyǧuy kerek. Tebırenuı kerek, tolquy kerek! Barǧan elınıŋ yqylasy men peiılıne malynyp, sol jerdıŋ tabiǧatyna süisınıp, abaisyzda jolyqqan jäudır köz qyzdyŋ janaryndaǧy şoq jüregıne tüskende baryp qana jazatyn. Onda da är sapary bır än degen garantiia taǧy joq. Keide tuady, keide tumaidy. Tamdynyŋ aruy, Düngen qyzy syndy köŋıl terbetıp, jan tolǧandyra alsa jaqsy, öitpese, qaiyr joq. Moiynqūm men Arys özenı Qūdai qūt berıp qana qoimai, baq qondyrǧan jer eken. Äitpese, Şämşı äulienıŋ tabany timegen jer az şyǧar. Şämşı demekşı, būl jerde vals korolı jäi mysal ǧana. Äitpese, Äbılahatyŋyz, Myŋjasaryŋyz bastap, basqalary qostap bärı sol «äulieler». Qūdai-au, sol Qūdaidyŋ bergen talanty men darynyn tuǧan elınen aiap, anda-sanda bır än şyǧaryp qoiyp qarap otyrmai, künıne bes ännen, keide alty ännen jaza berse nesı keter edı deisıŋ. Joq, öitpeidı ǧoi. Mındettı türde şynymen tolquy kerek, tolǧanuy kerek. Būlardıkı jön eken. Tolqyp, tebırenıp, äserlenıp alyp jaza bergen. Arydaǧylaryŋyz mülde kısı bolǧan ǧoi. Anau Aqan, mynau Bırjan deisıŋ be, kez-kelgenı sol. Syrttai tamsanyp, küştı eken ä dep jaza salu degen atymen joq. Mındettı türde taǧdyryn keşıp, taiaǧyn jep, basyn tauǧa ūryp, tasqa soǧyp, soryn keşıp baryp jazǧan. Oipyrmai ne degen äpendeler edı. Bır än jazu üşın jarty ömırı men tūtas jüregın qūrban qylu, kündız külkıden aiyrylu degenıŋız endı aqyryndatyp aitqanda aqylsyzdyq bolǧan ǧoi. So zamanda halyq qana emes, halyq kompozitorlary da aŋǧal bolǧan ǧoi. Än degen kädımgı än bolu kerek dep oilaǧan ǧoi. Ol da adam balasynyŋ ömırge kelgenı siiaqty ärtürlı prosesten ötuı kerek dep tüsıngen. Balalyq qoi. Bala deiın deseŋ bala da emes. Al, qazır şe? Qazır şükır, täube, eldıŋ de, sazgerdıŋ de közı aşyldy. Ändı ärkımnıŋ jaza beruıne bolatynyn tüsındı. Būl äsırese änşı bolsam degen jas talap üşın oŋtaily boldy. Nūrǧisadai bırtuardyŋ jylyna bır tuatyn klassikasyn kütıp jürudıŋ dymǧa da keregı joq eken. İamahasyn şūqylap otyrǧan kez-kelgen «sazgerdıŋ» studiiasyna jetıp bara sal. Brat, bır än kerek edı,-de. Boldy. Bırdı-ekılı änı ainalymǧa şyǧyp ülgergen, bū künde özın kädımgıdei ONNER adamy sanaityn kökeŋ bırınşı şylymyn öşırıp, artynşa kelesı şylymyn tūtatyp, qoiu tütının kökke qarai bır ürlep, asa bır oily pışınde, kompiuterınıŋ jaŋa änder degen papkasyn aşyp kep jıbersın. Işı tola «qazyna». Qalaǧanyŋdy al. Senıŋ qolaiyŋa jaǧatyn än joq bolsa, säl küte tūr. Suyryp salyp bere salady. Baiaǧyda Şämşıler, Äbılahattar, Nūrǧisalar bes syzyqtyŋ boiyna nesıne nota tızıp äure bolǧan deisıŋ. Eşe basyna kılt qoiyp qoiatyn. Ol ne üşın kerek eken deseŋşı?. Söitse, ol kısıler än jazudy ädeiı qiyndatyp jürgen eken ǧoi. Äitpese toǧyz kün tolǧatyp, on kün oilanyp, on bırınşı kün degende qolǧa qalam aludyŋ tükke keregı joq eken. «İamahaŋa» otyr da aq-qara pernelerdı basyp-basyp kep qal, boldy. Kompiuterıŋnıŋ jadyna saqtalyp qalǧan jaŋaǧy äuendı tyŋdap kör. Eşqandai änge ūqsamaidy ma? Ūqsamasa boldy, jaŋa än degen söz! Jarq ete qalsam degen bauyryŋnyŋ qolyna ūstat ta jıber. Ol ony aty şyǧyŋqyrap qalǧan aqynnyŋ uatsabyna jıbersın. «Brat, myna änge söz kerek edı»,-degen ötınışpen. Aqyn ūialy telefonyna kelgen äuendı tyŋdaidy. Klaviş pen gitaranyŋ bolymsyz äuenıne sazger yŋyldaǧan eken. Daidarym, daidarym, daradaidym, Araidym, araidym, aradaidym. Narainym, narainym, naranaimyn. Halailım, halailım, halalaimyn. Işıp pysyp otyrǧan jūmyssyz aqyn sol zamatty änşınıŋ ötınışın oryndaidy. Aiaulym, altynym, aqmaŋdailym, Özıŋdı köp ızdep tapqandaimyn. Sezımım sel bolyp saǧynǧanda, Özıŋdı qūşaqtap jatqandaimyn. Bıttı. Än daiyn, änşı daiyn. Tyŋdauşyŋ ol. Halqyŋ būrynǧydai oqyrman, körermen, tyŋdarman bolyp jık-jıkke bölınbeidı. Bärı bır top. Halqyŋ tūtas tyŋdarman. Kıtap oqityn, teatr tamaşalaityn bıren-saran oqyrman men körermennıŋ bary bar. Bıraq, olar öte az. Osy betımızden qaitpasaq, bırer jylda olardy qyzyl kıtapqa kırgızemız. Sosyn jürsın özderın özderı oqyp. Aitpaqşy, qazırdıŋ özınde solar bırın-bırı ǧana oqyp jatqan joq pa? Jä, äŋgıme olar jaily emes. Äŋgıme tyŋdarmannyŋ moldyǧy jaily. İä, tyŋdarman mol. Būrynyraqta on şaqty kompozitor men jiyrma şaqty änşınıŋ qyryq şaqty änıne şölı qanbai, äbden qatalap qalǧan halyq emes pe, ne berseŋ de sımıre beredı. Qolyŋnan kelse sen de öz mümkındıgıŋdı paidalanyp, arzanyŋdy marjan dep qūlaǧyna sıŋıre ber. Aitpaqşy, qazır änşılerdıŋ de közı aşylǧan. Bırınşı temekısın öşıre berısımen, ekınşısın tūtatyp, tipa tūlǧa bolyp otyrǧan «sazgerge» jyny kelse özı-aq jazyp alady. Ainalaŋyzǧa qaraŋyz, tyŋdap otyrǧan «änıŋızdıŋ» toqsan paiyzynyŋ oryndauşysy avtor. On paiyzy älgı bırınşı şylymyn öşırısımen, ekınşı şylymyn tūtatyn aǧaidıkı. Şükır, täube, eldıŋ közı aşyldy. Būrynǧy aŋqaulyq joq. Ändı kompozitor şyǧaru kerek, ony änşı oryndau kerek degen aŋǧal qazaqty tapqan ekensıŋ. El bıldı. Än degenıŋdı ärkım-aq şyǧarady eken. Jäne bır şyǧaryp üirenıp alsaŋ, köptep şyǧara beruge de bolady eken. Baiaǧyda Şämşılerdı nesıne äulie qylǧan osy jūrt. Olardy qoişy, arydaǧy Aqan, Bırjan, Baluan şolaqtardy aitamyn da. Bügıngılerdıkı siiaqty janǧa jaǧymdy, qūlaqqa sıŋımdı emes. Äiteuır bır bıtpeitın aiǧai. Qyzdyŋ atyn atap, aŋyraidy da jatady. Jäne olaryn ärkım aita alsa bır jön eken. Erkın Şükımän degen syndy eŋgezerdei bıreu bolmasa, bızdei şibuttardyŋ ärqaisysynyŋ oŋtaiyna kelıp, qolaiyna jaǧa bermeidı. Jäne olarǧa än jazdyru üşın Balqadişadai sūlu, Läilıdei kerım, Ǧaliiadai kerbez kerek bolǧan ǧoi. Qazır qyzdyŋ keregı joq. Osy dūrys qoi. Qūda da tynyş, qūdaǧi da tynyş. Qyz da jylamaǧan, onyŋ aittyryp qoiǧan jıgıtı de būlqan-talqan bolmaǧan. Taǧy bır qyzyǧy joǧaryda aitqanymyzdai olardyŋ är änı bır taǧdyr. Jazyluy tūtas bır tarih. Ony myna jaqta jyrdan qyzyq qyp aityp, märe-säre bolady. Ne qyzyq sol. Sal saldatyp, serı serıletıp jürıp körıp qalǧan eken. Körıp qalǧasyn ūnatyp qalypty. Sosyn… Öitıptı, büitıptı. Aqyn soŋynda dünieden baz keşken älgı baiǧūs sol ändı jazypty. Qazırgı änderdıŋ jazylu tarihy da jaqsy. Eşkımnıŋ basyn qatyrmaidy. Senbeseŋız kez-kelgen sazgerge baryp osyndaida-osyndai änıŋızdıŋ tuu tarihyn aityp berıŋızşı deŋızşı, jauabyŋyz mynadai bolady. «Qaibır jyly Bälenchik degen änşı kelgen, sol bır än bar ma degesın, daiyn tūrǧan eşteŋe bolmaǧasyn, erteŋ habarlasşy degem. Sodan otyra qalyp osy ändı jazǧam. Basynda dostar turaly dep bergem, özı sözın aqynǧa mahabbat turaly qylyp jazǧyzyp alypty ǧoi». Küştı emes pe, iä. Ne ol, bır än jazu üşın bala-şaǧaŋdy tastap, el kezıp azyp, jer şarlap tozyp. Odan da sol uaqytta on än jazyp almai ma?. Qazır uaqyt qymbat. «Qaiyqta» degen än jazu üşın bır qyzben aidyn-köldıŋ betınde sylbyr qimyldap, bappen qozǧalyp, qyzdyŋ betıne qarap, «eskegıŋdı berşı qūrbym, men eseiın sen espe» dep otyratyn zaman emes. Qazır skuterdıŋ zamany. Qyzdy artyŋa mıngestırıp al da, zyr etıp ary jüz, dür etıp berı jüz, şarua bıttı. Şyn talant bolsaŋ bır än jaz. Jäne ol skuterdıŋ jyldamdyǧyndai remiks bolsyn. Vals jazǧyŋ kelse, katamaranǧa otyra sal. Sen es, men es dep eregespei, ekeuıŋ de tebe ber. İä, qaitken künde de önerdı zamanǧa yŋǧailauymyz kerek. Oǧan bızdıŋ jastarymyz bel şeşe kırısıp ketken. Jäne ol eŋbekterı jemıssız de emes. Osy betımızden qaitpasaq künı erteŋ özbek, qyrǧyz tūrypty, kärısten de kalorit qosyp, zamanaui qazaq änın tudyramyz. Jäne ol ǧajap än bolady. «Qūrttyŋ ǧo taǧy» degen äp-ädemı jyr joldaryn basqalai estıp qalsaŋyz, oǧan sızdıŋ kärı qūlaǧyŋyz kınälı. Jas-öspırım jetkınşekter, «qūrttyŋ ǧoi taǧy» dep ökıngen, öksıgen zamandasynyŋ mūŋyn ūǧyp otyr. Solai. Qazır halyq būrynǧydai aŋǧal emes. Sol kezde halyq aŋǧal ǧana emes, ūialşaq, ūiaŋ da bolǧan eken ǧoi. Qaibır bozbalanyŋ şyn jüregınen täp-täuır än tua qalsa jäne sol änı halyqtyŋ köŋılınen oryn alsa da, elı süiıp aityp jürse de avtorlyǧynan qaşyp, azarda-bezer bolǧan. Ännıŋ bar aiyby sol, Şämşınıkındei, Nūrǧisanıkındei biık deŋgeide şyqpai qalypty. Sol sebeptı bır kezderı «Köşe änderı» köbeiıp kettı. Tym-tym äserlı köşe änderı är köşenıŋ törınde şyrqalatyn. Al, qazır köşede jatqan än joq… Şetterınen «şedevr». Qanşama jyldar, ǧasyrlar boiy nege aldanyp kelgenbız. Än degenıŋız osyndai bolady eken. Aitpaqşy, osy talǧamymyzben qarap, ädıl baǧasyn bersek, «Tukanyŋ» «Şanşardaǧy» aitqan «häläu-lilau-lilau, igog-gigog-gigok» degenı öte tamaşa än. Qazırgı şyǧyp jatqan änderdıŋ bärı de sol qarailas qoi. Beibıt Sarybai