تۇركى ەلدەرىنە ارنالعان ورتاق ءالىپبي بەكىتىلمەك. ول ۇلگىلىك 34 ارىپتەن تۇرادى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى inbussines.kz سايتىنا سىلتەمە جاساپ.
تۇركيالىق TRT Haber حابارلاۋىنشا، تۇركى الەمىنىڭ بىرىڭعاي ءالفاۆيتى جونىندەگى كوميسسيا العاش رەت 1991 جىلى ۇسىنىلعان ورتاق تۇركى ءالىپبيى جوباسىن قايتا قورىتىپ، پىسىقتاپ، جاڭا نۇسقاسىن تۇپكىلىكتى بەكىتىپ وتىر.
باسشىلىققا الۋ ۇسىنىلاتىن "ورتاق تۇركى ءالىپبيىنىڭ" جاڭا، سوڭعى نۇسقاسى كەلەسىدەي بولىپ كەلەدى:
ساراپشىلاردىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ءدال وسى قالپىندا قابىلداۋعا ەشبىر ەل مىندەتتەلمەيدى، ولار تەك نەگىزگە الادى. مىسالى، وندا ء"ى" ءارپى جوق.
بىرىڭعاي الفاۆيت تۋرالى شەشىم استاناداعى تۇركى اكادەمياسى، سونداي-اق تۇركى ەلدەرىنىڭ ينستيتۋتى وتكىزگەن كوميسسيانىڭ ءىىى وتىرىسىندا قابىلداندى.
ءالىپبيدىڭ بۇل نۇسقاسىن ازىرلەۋ كەزىندە ماماندار 33 جىل بۇرىن ىستامبۇل حالىقارالىق سيمپوزيۋمىندا تۇركى ەلدەرىنىڭ عالىمدارى ۇسىنعان تۇڭعىش نۇسقانى قايتا قاراپ، تۇزەتتى. 1991 جىلعى نۇسقا ازەربايجان، وزبەكستان جانە تۇرىكمەنستاندا ەنگىزىلدى. بىراق سوڭعى ەكى ەلگە ول جوبانى پىسىقتاۋعا تۋرا كەلدى.
"مۇقيات، تىڭعىلىقتى جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە 34 ارىپتەن تۇراتىن بىرىڭعاي تۇركى ءالفاۆيتىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس بويىنشا ىمىرا-كونسەنسۋسقا قول جەتكىزىلدى. ۇسىنىلعان ءالىپبيدىڭ ءاربىر قارپى تۇركى تىلدەرىندەگى ءارتۇرلى فونەمالاردى بىلدىرەدى. بۇل ءالىپبي تۇركى حالىقتارى اراسىنداعى بايلانىستاردى نىعايتۋعا جانە تىلدىك مۇرانى ساقتاۋعا سەپتەسەدى", – دەلىنگەن كوميسسيانىڭ مالىمدەمەسىندە.
تۇركى ەلدەرىنە ورتاق ءالىپبي بەكىتۋ تۋرالى باستامانى تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان بىلتىرعى قاراشادا ۇسىنعان بولاتىن. قازاقستاننىڭ ءتىل ساياساتى كوميتەتىنىڭ توراعاسى ەربول تلەشوۆتىڭ ايتۋىنشا، بەكىتىلگەن ءالفاۆيتتى لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋدى جوسپارلاعان تۇركى تىلدەس حالىقتار، سونىڭ ىشىندە قازاقستان دا ۇلگى رەتىندە قاراستىراتىن بولادى. ءوز كەزەگىندە قازاقستان وتكەن قىستا وسى ورتاق الىپبيگە 2 قازاق ءارپىن ەنگىزىپتى.
تۇركى الەمىنىڭ بىرىڭعاي ءالفاۆيتى جونىندەگى كوميسسيانىڭ مۇشەسى، ازەربايجاندىق اكادەميك نيزامي دجافاروۆتىڭ ايتۋىنشا، ورتاق تۇركى الىپبيىنە كوشۋدى اياقتاۋ – تۇركى الەمىنىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتتەرىنىڭ جانە تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ (تمۇ) الدىندا تۇرعان تاريحي مىندەت.
"الايدا مۇندا باستى ءبىر مۇرات بار. تۇركى تىلدەرىنىڭ ورتاق الفاۆيتكە كوشۋى تەك لاتىنشاعا اۋىسۋمەن اياقتالمايدى. سونىمەن قاتار تۇركى حالىقتارىنىڭ ۇلتتىق الىپبيلەرىندەگى ارىپتەر دە، دىبىستار دا ءبىر-بىرىنە جاقىنداپ، ۇندەسۋى كەرەك. ءبىر قارىپ ءاربىر ەلدە ءارتۇرلى دىبىستالماعانى ماڭىزدى. اڭگىمە بولاشاقتا "ورتاق تۇركى ءتىلىن" قۇرۋ تۋرالى بولىپ تۇر. تۇركى حالىقتارى ءبىرىن-ءبىرى اۋدارماشىسىز تۇسىنە الاتىن دارەجەگە دەيىن جەتۋ قاجەت. ول ورتاق تۇركى الىپبيىنەن باستالادى", – دەدى كوميسسيا مۇشەسى ن.دجافاروۆ.
بۇل تۋرالى ازەربايجاندىق اپا اگەنتتىگى جازدى. وعان سۇحباتىندا نيزامي دجافاروۆ جاڭا جالپىتۇركىلىك الىپبيدەگى 34 ءارىپتىڭ ءبارى بىردەي تۇركى تىلدەس ەلدەردە قولدانىلا بەرمەيتىنىن ەسكەرتتى. الايدا "قانداي تۇركى ءتىلى بولماسىن، دىبىستالۋىنا قاراي ءتول قارىپتەرىن وسى ورتاق الىپبيلىك بازادان تابا الادى".
قازاقستاننىڭ عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ ءتىل ساياساتى كوميتەتىنىڭ توراعاسى ەربول تلەشوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە لاتىن گرافيكاسىنداعى جاڭا قازاق ءالفاۆيتىنىڭ جوباسى دايىن جانە ول ءتىپتى بىلتىر بىرنەشە وڭىردە سىناقتان دا لايىقتى وتكەن.
قازاقستاننىڭ جاڭا الىپبيگە قاشان كوشەتىنىن ءتىپتى ءتىل كوميتەتىنىڭ باسشىسى دا بىلمەيدى.
"بۇل – وتە ۇزاق جانە كۇردەلى پروتسەسس. كەز كەلگەن ءتىلدىڭ دامۋى تەرەڭ عىلىمي، تاجىريبەلىك زەرتتەۋلەردى جانە ولارعا عالىمداردىڭ كەڭ توبىن تارتۋدى قاجەت ەتەدى. ءتىل رەفورماسى قازاق ءتىلىنىڭ قىزمەت ەتۋ كەڭىستىگىن كەڭەيتۋگە، سوزدەردىڭ قاراپايىم جازىلۋ نورمالارىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىلىقتارىنا سايكەس، ەملەنىڭ بىرىڭعاي ەرەجەلەرى نەگىزىندە تەرميندەردى بىرىزدىلەندىرۋگە جول اشىلادى", – دەپ، جۋرناليستەردىڭ سۇراعىنا جالپىلاما جاۋاپ قايىردى ەربول تلەشوۆ.
بىراق ول ءتۇبى قازاق ءتىلىنىڭ لاتىنشاعا كوشۋىن قولدايدى.
ايتا كەتەيىك، تۇركى الەمىنە قازاقستان، تۇركيا، ازەربايجان، وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇرىكمەنستان، ۆەنگريا، سولتۇستىك كيپر ەلدەرى كىرەدى. رەسەي قۇرامىنداعى تاتارستان، باشقۇرتستان، التاي، ساحا (ياكۋتيا), تىۆا، حاكاسيانىڭ تۇركسوي ۇيىمىنىڭ جيىندارىنا قاتىسا المايدى. ولار ۇيىمدا باقىلاۋشى مارتەبەسىندە قالدى.
