Túrki elderine arnalǵan ortaq álipbı bekitilmek. Ol úlgilik 34 áripten turady, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly inbussines.kz saıtyna silteme jasap.
Túrkııalyq TRT Haber habarlaýynsha, Túrki áleminiń biryńǵaı alfavıti jónindegi komıssııa alǵash ret 1991 jyly usynylǵan ortaq túrki álipbıi jobasyn qaıta qorytyp, pysyqtap, jańa nusqasyn túpkilikti bekitip otyr.
Basshylyqqa alý usynylatyn "Ortaq túrki álipbıiniń" jańa, sońǵy nusqasy kelesideı bolyp keledi:
Sarapshylardyń túsindirýinshe, dál osy qalpynda qabyldaýǵa eshbir el mindettelmeıdi, olar tek negizge alady. Mysaly, onda "i" árpi joq.
Biryńǵaı alfavıt týraly sheshim Astanadaǵy Túrki akademııasy, sondaı-aq Túrki elderiniń ınstıtýty ótkizgen komıssııanyń III otyrysynda qabyldandy.
Álipbıdiń bul nusqasyn ázirleý kezinde mamandar 33 jyl buryn Ystambul halyqaralyq sımpozıýmynda túrki elderiniń ǵalymdary usynǵan tuńǵysh nusqany qaıta qarap, túzetti. 1991 jylǵy nusqa Ázerbaıjan, Ózbekstan jáne Túrikmenstanda engizildi. Biraq sońǵy eki elge ol jobany pysyqtaýǵa týra keldi.
"Muqııat, tyńǵylyqty jumystyń nátıjesinde 34 áripten turatyn biryńǵaı túrki alfavıtin qurý týraly usynys boıynsha ymyra-konsensýsqa qol jetkizildi. Usynylǵan álipbıdiń árbir qarpi túrki tilderindegi ártúrli fonemalardy bildiredi. Bul álipbı túrki halyqtary arasyndaǵy baılanystardy nyǵaıtýǵa jáne tildik murany saqtaýǵa septesedi", – delingen komıssııanyń málimdemesinde.
Túrki elderine ortaq álipbı bekitý týraly bastamany Túrkııa Prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan byltyrǵy qarashada usynǵan bolatyn. Qazaqstannyń Til saıasaty komıtetiniń tóraǵasy Erbol Tleshovtyń aıtýynsha, bekitilgen alfavıtti latyn grafıkasyna kóshýdi josparlaǵan túrki tildes halyqtar, sonyń ishinde Qazaqstan da úlgi retinde qarastyratyn bolady. Óz kezeginde Qazaqstan ótken qysta osy ortaq álipbıge 2 qazaq árpin engizipti.
Túrki áleminiń biryńǵaı alfavıti jónindegi komıssııanyń múshesi, ázerbaıjandyq akademık Nızamı Djafarovtyń aıtýynsha, ortaq túrki álipbıine kóshýdi aıaqtaý – Túrki áleminiń táýelsiz memleketteriniń jáne Túrki memleketteri uıymynyń (TMU) aldynda turǵan tarıhı mindet.
"Alaıda munda basty bir murat bar. Túrki tilderiniń ortaq alfavıtke kóshýi tek latynshaǵa aýysýmen aıaqtalmaıdy. Sonymen qatar túrki halyqtarynyń ulttyq álipbılerindegi áripter de, dybystar da bir-birine jaqyndap, úndesýi kerek. Bir qarip árbir elde ártúrli dybystalmaǵany mańyzdy. Áńgime bolashaqta "Ortaq Túrki Tilin" qurý týraly bolyp tur. Túrki halyqtary birin-biri aýdarmashysyz túsine alatyn dárejege deıin jetý qajet. Ol ortaq túrki álipbıinen bastalady", – dedi komıssııa múshesi N.Djafarov.
Bul týraly ázerbaıjandyq APA agenttigi jazdy. Oǵan suhbatynda Nızamı Djafarov jańa jalpytúrkilik álipbıdegi 34 áriptiń bári birdeı túrki tildes elderde qoldanyla bermeıtinin eskertti. Alaıda "qandaı túrki tili bolmasyn, dybystalýyna qaraı tól qaripterin osy ortaq álipbılik bazadan taba alady".
Qazaqstannyń Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń Til saıasaty komıtetiniń tóraǵasy Erbol Tleshovtyń aıtýynsha, búginde latyn grafıkasyndaǵy jańa qazaq alfavıtiniń jobasy daıyn jáne ol tipti byltyr birneshe óńirde synaqtan da laıyqty ótken.
Qazaqstannyń jańa álipbıge qashan kóshetinin tipti Til komıtetiniń basshysy da bilmeıdi.
"Bul – óte uzaq jáne kúrdeli proess. Kez kelgen tildiń damýy tereń ǵylymı, tájirıbelik zertteýlerdi jáne olarǵa ǵalymdardyń keń tobyn tartýdy qajet etedi. Til reformasy qazaq tiliniń qyzmet etý keńistigin keńeıtýge, sózderdiń qarapaıym jazylý normalaryn qalyptastyrýǵa múmkindik beredi. Sondaı-aq qazaq tiliniń zańdylyqtaryna sáıkes, emleniń biryńǵaı erejeleri negizinde termınderdi birizdilendirýge jol ashylady", – dep, jýrnalısterdiń suraǵyna jalpylama jaýap qaıyrdy Erbol Tleshov.
Biraq ol túbi qazaq tiliniń latynshaǵa kóshýin qoldaıdy.
Aıta keteıik, Túrki álemine Qazaqstan, Túrkııa, Ázerbaıjan, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Túrikmenstan, Vengrııa, Soltústik Kıpr elderi kiredi. Reseı quramyndaǵy Tatarstan, Bashqurtstan, Altaı, Saha (Iakýtııa), Tyva, Hakasııanyń TÚRKSOI uıymynyń jıyndaryna qatysa almaıdy. Olar uıymda baqylaýshy mártebesinde qaldy.
