قوعامداعى الاياقتىقتىڭ كوپ بولىگى قارجى پيراميدالارىمەن بايلانىستى ورىن الۋدا. ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، جىل سايىن ينتەرنەتتىك الاياقتىق پەن قارجى پيراميدالارىنىڭ قۇربانىنا اينالعانداردىڭ سانى شامامەن 7,8 مىڭ ادامعا جەتەتەىن كورىنەدى. ايتىلعان قارجى پيراميدالارى قارجىلىق شىعىندارعا اكەلەتىن جانە كوپتەگەن ادامداردىڭ ءومىرىن بۇزۋى مۇمكىن كۇردەلى ماسەلە بولىپ ەسەپتەلەدى. وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردى بولدىرماۋ ماقساتىندا قازاقستاندا ۇكىمەت پەن قۇزىرلى ورگاندار بۇل زاڭسىز سحەمالارمەن كۇرەسۋ ءۇشىن قاتاڭ شارالار قابىلداۋدا.
تىيىم سالۋ شارالارىنا توقتالار بولساق، قازاقستاندا قارجىلىق پيراميدالاردىڭ ارەكەتىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن قاتاڭ زاڭنامالىق شارالار قابىلدانۋدا. ايتا كەتەيىك، 2017 جىلى پيراميدالىق سحەمالاردى قۇرۋ جانە وعان قاتىسۋ تۋرالى جازانى كۇشەيتەتىن «قارجى پيراميدالارى تۋرالى» زاڭ كۇشىنە ەنگەن بولاتىن. وسى زاڭ بويىنشا، الاياقتىقپەن اينالىسقان ادامداردى قىلمىستىق قۋدالاۋ مەن جازالاۋعا ۇشىراۋى ءتيىس دەپ كورسەتىلگەن. الاياقتىق پيراميداسى ءبىر عانا ادامنىڭ اشىپ، دامىتاتىن كاسىبى ەمەس. ادەتتە، الاياقتار توپ بولىپ جۇمىس جاسايدى. ولار ءوزارا كليەنت تارتاتىن، ولاردى جۇيەگە تىركەيتىن دەگەن سەكىلدى ارنايى قىزمەتتەردى بولىسەدى. سول سەبەپتى، قازىردە، الاياقتىقپەن اتسنالىساتىن پيراميدالاردى قۇرۋشىلاردىڭ سىبايلاستارى، اگەنتتەرى جانە ورىنداۋشىلارى بولادى. سايكەسىنشە، «ادامدار توبىنىڭ قىلمىس جاساۋى» اتتى باپتىڭ 2-بولىگى بويىنشا 3 جىلدان 7 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى بەرىلەتىندىگى جازىلعان.
قارجى پيراميدالارىن ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ العاشقى باستى كوزدەيتىن ماقساتى – سالىمشىلاردىڭ قاراجاتىن الاياقتىق جولمەن يەمدەنۋ. الاياقتار ادام ەموتسيالارمەن وڭاي باسقارا الادى، مانيپۋلياتسيالىق قۋلىقتار جاساي الادى، كوپ جاعدايدا پسيحولوگيانى جاقسى مەڭگەرگەن ادامدار بولادى. ولار الدىنداعى قۇرباندارىنا نەنى جانە قالاي جەتكىىزۋ كەرەكتىگىن جاقسى بىلەدى. سالىمشىلاردىڭ سەنىمىن ارتتىرۋ ءۇشىن ينۆەستورلارمەن كەزدەسۋلەر وتكىزەدى. جانە بۇلاردىڭ كوبىسىن حالىقتىڭ نازارىنا ايقىن كورسەتەدى. جاقسى اسەر قالدىرۋ ءۇشىن الاياقتىق اگەنتتىكتەر العاشقى ۋاقىتتاردا ايتىلعان مىندەتتەمەلەرىن جۇيەلى تۇردە ورىنلداۋعا تىرىسادى، كەلىسىلگەن پايىزداردى، بونۋستاردى ەسەپشوتتارعا جىبەرىپ تۇرادى. بۇل ارينە بۇل ۇيىمداسقان الاياقتىق توپتىڭ تولەم قابىلەتىنىڭ جەتكىلىكتى ەكەندىگىن دالەلدەۋ ماقساتىندا عانا جاسالاتىنى انىق. سونداي-اق ولار تەك سالىمشىلاردىڭ وزىمەن عانا ەمەس، «تابىسىڭىز ارتۋى ءۇشىن» دەگەن سىلتاۋمەن ولاردىڭ تۋىستارىن، دوستارىن شاقىرۋعا ۇگىتتەيدى. ادەتتە، ءوزى الدانعان سالىمشى سالعان قاراجاتىن بونۋستار ارقىلى قايتارىپ الۋ ءۇشىن ءوزى دە الاياقتاردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ تانىستارىن دا وسى جولعا تارتىپ جۇرگەنىن بايقاماي قالادى. بۇل دا الاياقتاردىڭ كورسەتكەن پسيحولوگيالىق قىسىمىنىڭ ناتيجەسىندە ورىن الاتىن جاعداياتتار.
الاياقتىق پيراميدالارىنان قوعاي قالاي ساقتانا الادى؟ بىرىنشىدەن، ادامدار «جەڭىل ءارى جىلدام اقشا» دەگەن ۇراندارعا ەلىكپەۋى ءتيىس. تەگىن ءارى مول اقشا وڭاي كەلمەيتىنىن ءتۇسىنۋى قاجەت. يلليۋزيالىق ۋادەلەرگە بەرىلمەۋ ءۇشىن قوعامدا بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردان حاباردار بولۋى ءتيىس. ادەتتە، قارجى پيراميدالارى ءپاسسيۆتى تابىس جوعارى تابىسقا اينالادى دەپ «كەپىلدىك بەرەدى». ماسەلەن، ولار ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەنى سالىستىرا وتىرىپ، جوعارى ياعني 35-40 پايىز سىياقى بەرۋگە ۋادە ەتىپ، سالىمشىلاردى تارتادى. ەگەر ۇيىم وتە قولايلى پايىزبەن سىزگە باسىمدىلىق بەرەتىن بولىپ كورىنەتىن وسىنداي شارتتاردى ۇسىنار بولسا، بۇل ينۆەستيتسيالاردىڭ شىنايىلىعىنا كۇماندانۋعا بىردەن ءبىر سەبەپ. ەكىنشى ءبىر نازار اۋدارتاتىن ءجايت، مۇنداي توپتار ادامدار ويلانىپ ۇلگەرمەۋلەرى ءۇشىن جىلدام ينۆەستيتسيالاۋعا شاقىرادى. سەبەبى، ادامداردا «سالقىن اقىل» دەگەن پسيحولوگيالىق تۇسىنىك بار. ولار ادام ويلانىپ ۇلگەرمەۋى ءۇشىن ءارتۇرلى دۇنيەلەرمەن الداۋسىراتۋعا تىرىسادى.
الايدا، كومپانيانىڭ الاياقتىق پيراميداسى ەكەنىن قايدان بىلە الامىز؟ الاياقتىقتىڭ ەڭ كوپ تارالعان جاعدايلارى ونلاين ساۋدا. سونىڭ قاتارىندا، الەۋمەتتىك جەلىلەر ياعني Instاgrاm پاراقشالارى ارقىلى الداۋ جاعداياتتاردى ءجيى كەزدەسەدى. ادەمى ارزان زاتتار مەن باعاسى ءتيىمدى زاتتار ونلاين ساتىپ الۋشىلاردى قىزىقتىرادى. سەنگىش ازاماتتار پاراقشاعا كىرگەندە جازىلۋشىلاردىڭ سانى مەن ءونىمنىڭ ادەمى فوتو، بەينەلەرىنە نازار اۋدارادى. وسى تالاپتاردى باسشىلىققا الىپ تاپسىرىس بەرەدى، بىراق ءونىم جوق. كەيىنىرەك بۇل اككاۋنتقا شاعىمدانىپ، اقشاسىن قايتارۋدى تالاپ ەتكەن جاعدايدا ساتىپ الۋشىنى بلوكقا جىبەرەدى نەمەسە پاراقشانىڭ اتاۋىن وزگەرتە سالادى. بۇل ءارتۇرلى ينتەرنەت سايتتارىنا دا قاتىستى. سوندىقتان ازاماتتاردى ىقتيمال كەلەڭسىزدىكتەردەن قورعاۋ ءۇشىن ساقتىق ەرەجەلەرىن ساقتاۋ cۇرالادى. مىسالى، تاۋارلارعا تەك سەنىمدى جەردەن تاپسىرىس بەرۋ، ولاردان ناقتى تۇتىنۋشىلاردىڭ پىكىرلەرى بويىنشا عانا تاڭداۋ. ال زاڭعا جۇگىنىپ، الاياقتاردى سوتقا بەرگەن جاعدايدا بانك ارقىلى اقشا اۋدارعانىڭىزدى راستايتىن تۇبىرتەك، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جەكە حابارلارلامالار، ارىزدانۋشى ۇسىنعان بارلىق ماتەريالدار قىلمىستىق ءىس ماتەريالدارىنا بىرگە تىركەلىپ، دالەل رەتىندە پايدالانىلا الادى. مامانداردىڭ ويىنشا، قارجىلىق ساۋاتتىلىعى تومەن ادامدار كولىكتەرىن، پاتەرلەرىن «ينۆەستيتسيالىق كومپانيالاردا» لومباردقا قويۋدى ءجون كورەدى.
قازاقستانداعى قارجى پيراميدالارىمەن كۇرەس ۇكىمەت پەن قۇزىرلى ورگانداردىڭ العاشقى ورىنداعى قاجەتتىلىگى بولىپ تابىلادى. قارجى الاياقتارى مەن ولاردىڭ جولىن كەسۋدە زاڭنامالىق شارالار، باقىلاۋدى ارتتىرۋ، حالىقتى قارجىلىق وقىتۋ ماڭىزدى رولگە يە. بۇل ماسەلەلەرمەن كۇرەسۋ ازاماتتاردى قورعاۋ جانە ەلدەگى ەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ شارالارىن ۇنەمى نازاردا ۇستاۋدى تالاپ ەتەدى.
