لۋدومانيامەن كۇرەس جوسپارى بەكىتىلگەنىمەن، ول كىمگە نە بەرەدى؟ الدا ويىن بيزنەسىمەن اينالىساتىنداردى جانە ويىنعا سالىنعانداردى الدا نە كۇتىپ تۇر؟ كۇزدە كۇشىنە ەنەتىن زاڭ تالاپتارىن تۇسىندىرەمىز.
18 شىلدەدە مەملەكەت باسشىسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ويىن بيزنەسى، لوتەرەيا قىزمەتى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەكتسياسى، مەملەكەتتىك باقىلاۋ جانە ارتىق زاڭنامالىق رەگلامەنتتەۋدى بولعىزباۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا قول قويدى. زاڭ 9 قىركۇيەكتەن باستاپ كۇشىنە ەنەدى.
80 ميلليوننان اسا قارجى قايدا جۇمسالماق؟
وسى زاڭعا قول قويىلعان 18 شىلدە كۇنى ۇكىمەت 2026 جىلعا دەيىنگى لۋدومانيامەن كۇرەس جونىندەگى كەشەندى جوسپاردى بەكىتتى. ونى ىسكە اسىرۋ ارقىلى بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن ويىنحانالاردىڭ بەلسەندى كليەنتتەرىنىڭ سانىن 42%-عا تومەندەتۋ، تەگىن وڭالتۋدان وتەتىن لۋدومان سانىن 500-گە دەيىن جەتكىزۋ، جىل سايىن كەمىندە 7 مىڭ ينتەرنەت-ويىنحانامەن بۋكمەكەرلىك سايتتاردى بۇعاتتاۋ كوزدەلگەن. وسىعان بايلانىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زاڭسىز ويىن بيزنەسى مەن لۋدومانياعا قارسى ءىس-قيمىل بويىنشا كەشەندى جوسپاردى ىسكە اسىرۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 80 ميلليون تەڭگەدەن استام قارجى بولىنەدى.
- قۇجاتتا 4 بلوكقا بولىنگەن 28 ءىس-شارا قاراستىرىلعان. ءار بلوكتىڭ ءوز ماقساتتى اۋديتورياسى بار. ءبىرىنشى ءبولىم قۇمار ويىنداردى بۇعان دەيىن ويناماعان ازاماتتارعا ارنالعان. ەكىنشى ءبولىم تاۋەكەل توبىن انىقتاۋعا جانە ولارمەن جۇمىس ىستەۋگە باعىتتالعان. ءۇشىنشى بلوك لۋدوماندارعا كومەك كورسەتۋدى كوزدەيدى. جوسپار اياسىندا لۋدومانيانىڭ الدىن الۋ بويىنشا ادىستەمەلىك ۇسىنىمدار ازىرلەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە، - دەدى تۋريزم جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى ميراس تولەباەۆ وكق الاڭىندا.
«2021 جىلدان باستاپ جۇرگىزىلگەن تەكسەرۋ شارالارىنىڭ ناتيجەسىندە ەلىمىزدەگى 28 بۋكمەكەرلىك كەڭسە، 6 توتاليزاتور جانە 2 ويىن اۆتوماتتارى زالى ليتسەنزيالارىنان ايىرىلدى. ال، جىل باسىنان بەرى 5164 ينتەرنەت-رەسۋرس پەن جارناما جانە ينتەرنەت-كازينو مەن ەلەكتروندىق كازينو قىزمەتى بۇعاتتالىپ، 4 بۋكمەكەرلىك كەڭسە مەن 2 ويىن اۆتوماتتارى زالىنا جوسپاردان تىس تەكسەرۋ جۇرگىزىلدى. «قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ويىن بيزنەسى سالاسىنداعى قىزمەتپەن اينالىسۋعا 28 قولدانىستاعى ليتسەنزيا بار، ونىڭ ىشىندە 6 كازينو، 9 ويىن اۆتوماتتارى زالى، 12 بۋكمەكەرلىك كەڭسە جانە 1 توتاليزاتور بار» دەلىنگەن سپورت جانە تۋريزم مينيسترلىگى جاريالاعان قۇجاتتا.
جارناما شەكتەلەدى – جوعالمايدى
زاڭگەر گۇلميرا يسمايلوۆانى ايتۋىنشا بۇرىن سوڭدى ويىن بيزنەسى، لوتورەيا قىزمەتتەرى بويىنشا جارناماعا ەشقانداي شەكتەۋ قويىلماعان. بۇدان بىلاي كولىك قۇرالدارىندا، ۇيالى بايلانىس جەلىلەردە، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جارناما جاساۋعا رۇقسات ەتىلمەيدى.
سونىمەن قاتار، تۇرعىن ۇيلەردە، جاتاقحانالاردا، عيبادات ۇيلەرىندە، مادەنيەت ۇيىمدارىنىڭ عيماراتتارى مەن قۇرىلىستارىندا، الەۋمەتتىك وبەكتىلەردە جانە ولاردان ءجۇز مەتر قاشىقتىقتاعى راديۋستا لوتەرەيا بيلەتتەرىن تاراتۋعا جانە لوتەرەيا تەرمينالدارىن ورناتۋعا تىيىم سالىنادى.
تەك بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ ورنالاسقان جەرىندە، سپورتتىق عيماراتتاردا، سپورتشىلاردىڭ كيىمدەرىندە، سپورتتىق باعىتتاعى رەسمي تىركەلگەن باق-تا جانە وتاندىق تەلەارنالار حالىقارالىق سپورتتىق جارىستاردى تىكەلەي ترانسلياتسيا جاساعان كەزدە عانا جارناماعا رۇقسات بەرىلەدى.
تۇتاس ەسەپ جۇيەسى جانە باسقا دا شەكتەۋلەر
زاڭ اياسىندا قۇمار ويىندارىنا قاتىسۋعا تىيىم سالىنعانداردىڭ ءتىزىمى كەڭەيتىلدى. ەندى بورىشكەرلەردىڭ تىزىمىندە تۇرعان ازاماتتارعا جانە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە ءباس تىگۋگە شەكتەۋ قويىلادى.
- ويىن بيزنەسىمەن اينالىساتىندار ءبىرتۇتاس ەسەپ جۇيەسىن جۇرگىزۋگە جانە ونى كىرىستەر باسقارماسىنا قولجەتىمدى ەتۋگە مىندەتتى. ياعني، مەكەمە قىزمەتىن پايدالانعان ازاماتتاردىڭ بارلىق دەرەكتەرىن كىرىستەر باسقارماسى كورە الادى. بۇرىن مۇنداي مەكەمەلەر ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساپ ءجۇردى. ال، قازىر ۇكىمەت قالاي جۇمىس جاساۋ كەرەك ەكەنىن بەكىتىپ بەرەدى، سول ەرەجەنىڭ اياسىندا قىزمەت ەتۋگە مىندەتتەلەدى. بۇدان بىلاي قۇمار ويىن ۇيىمداستىراتىن مەكەمەلەردىڭ ەسىگىندە ۇكىمەت بەكىتكەن شابلونمەن دايىندالعان ەسكەرتپە ءىلىنۋى شارت. تاعى ءبىر وزگەرىس، سالىق كوميتەتىنە ويىن بيزنەسىمەن اينالىساتىن مەكەمەلەردىڭ ەسەپشوتتارى قولجەتىمدى بولادى، - دەيدى زاڭگەر.
گۇلميرا يسمايلوۆانىڭ ايتۋىنشا زاڭعا 2020 جىلى ەنگىزىلگەن وزگەرىستە ءار ازامات بۋكمەكەرلىك كەڭسەگە بارىپ ارىز جازۋ ارقىلى وزىنە 6 اي مەن 1 جىل ارالىعىنا شەكتەۋ قويا الاتىن. ال قازىر بۇل ساناتقا ەنگىزىلگەن وزگەرىس بويىنشا 6 ايدان 10 جىلعا دەيىن ءوزىن شەكتەۋگە بولادى. سونىمەن قاتار ويىن مەكەمەلەرىنە بارۋدىڭ قاجەتى جوق، eGov mobile ارقىلى قىزمەتتى پايدالانۋعا مۇمكىندىك بار. سونداي-اق، لۋدوماندى جاقىن تۋىستارى دا ويىن بيزنەسىنەن الشاقتاتا الادى. بىراق ول ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ازاماتتىڭ قۇقىقتىق قابىلەتىنىڭ شەكتەلگەنى تۋرالى سوتتىڭ شەشىمى بولۋى شارت.
بيىل 132 مىڭ ادام eGov mobile ارقىلى ءوزىن قۇمار ويىنداردان شەكتەۋ قىزمەتىن پايدالانعان. ەسكە سالا كەتەيىك، شەكتەۋ تەك ليتسەنزياسى بار زاڭدى ويىن كومپانيالارىنا قولدانىلادى.
لۋدومانيانىڭ ىقتيمال سالدارى
الەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى 2017 جىلى لۋدومانيانى رەسمي تۇرعىدا پسيحولوگيالىق اۋرۋ دەپ تانىدى. پسيحوتەراپەۆتەردىڭ ايتۋىنشا لۋدومانداردىڭ نەيروپسيحولوگيالىق مەحانيزمى ناشاقورلار مەن ماسكۇنەمدەرگە ۇقسايدى. سول سەبەپتى ونى ناركومان، الكوگوليكتەر سياقتى كەشەندى تۇردە ەمدەۋ قاجەت.
- تاۋەلدىك بالا كەزدەن باستاپ قالىپتاسا باستايدى. وعان بالانىڭ ۇيىندە كونسترۋكتيۆتى ەمەس، دەسترۋكتيۆتى قارىم قاتىناستا ءوسۋى، ءوزىن-ءوزى باعالاۋى تومەن بولۋى سياقتى فاكتورلار اسەر ەتەدى. بالانى 13 جاسقا دەيىن اتا-اناسى تاربيەلەسە، ارى قاراي ارالاساتىن ادامدارى، قوعام تاربەلەيتىنى جاسىرىن ەمەس، بۇل دا اسەر ەتەدى. كەي جاعدايدا تاۋەلدىلىك گەنەتيكالىق تۇرعىدا دا بەرىلەدى، - دەيدى كونسۋلتانت-ادديكتولوگ ازامات نۇربەكۇلى.
- ەلىمىزدە قۇمار ويىندارىنا تۇراقتى تۇردە قاتىساتىنداردىڭ سانى 350 مىڭعا جۋىقتاعان. دەگەنمەن، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە قازاقستاندا «لۋدومان» دياگنوزىمەن 19 ادام عانا رەسمي ەسەپكە الىنعان. تۋريزم جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى ميراس تولەباەۆ بۇل ستاتيستيكا ەلدەگى شىنايى كارتينانى كورسەتپەيتىنىن مالىمدەدى. سەبەبى، قۇمار ويىندارىنا تاۋەلدى ادامداردىڭ كوپشىلىگى مەملەكەتتىك ەمحانالاردىڭ كومەگىنە جۇگىنبەيدى. ويتكەنى، ەسەپكە الىنعان ازاماتتار جوو-عا تۇسە المايدى، جۇمىسقا ورنالاسا المايدى، اسكەردە قىزمەت ەتە المايدى. سوندىقتان لۋدوماندار جەكەمەنشىك ەمحانالاردان ەم الادى. تاعى ءبىر سەبەپ – جەكە مەكەمەلەردىڭ باقىلاۋسىز جانە جابىق بولۋى. ميراس تولەباەۆتىڭ ايتۋىنشا بۇدان بىلاي مەملەكەتتىك كلينيكالاردا دا انونيمدىلىك قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى.
ويىنقۇمارلىق جەكە ادامنىڭ باسىنداعى ماسەلە عانا ەمەس، جالپى قوعامنىڭ دەرتىنە اينالىپ كەلەدى. قازاقستاننىڭ باس پروكۋراتۋراسىنىڭ مالىمەتىنشە، وتكەن جىلى 31 مىڭ قىلمىستىق ىسكە لۋدومانداردىڭ قاتىسى بار. سونىمەن قاتار، 2023 جىلى تىركەلگەن 3676 ءسۋيتسيدتىڭ ءار بەسىنشىسى قۇمار ويىندار مەن قارىزدارعا بايلانىستى جاسالعان. ازامات نۇربەكۇلىنىڭ ايتۋىنشا قۇمار ويىندارىنا تاۋەلدى ادامداردىڭ وزىنە قول جۇمساۋ تۋرالى ويلارى كوپ جاعدايدا ارەكەتكە اينالادى. «لۋدومانيانىڭ الىپ كەلەتىن جەرى – ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ»، - دەيدى ادديكتولوگ.
لۋدومانيا پسيحولوگيالىق اۋرۋ بولعاندىقتان ونى تەراپيالىق جولمەن ەمدەيدى. ماماننىڭ سوزىنشە، بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا قوعامنان، اينالاداعى دۇنيەلەردەن الشاقتاپ، جابىق جەردە ەم الۋ ارقىلى بۇل دەرتتەن ايىعۋعا بولادى.
باسقالاردا قالاي؟
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە الەمدە جىل سايىن 350 ميلليون ادام قۇمار ويىندارىنا تاۋەلدىكتەن زارداپ شەگەدى. سونىڭ ىشىندەگى 58 ميلليونعا جۋىق ويىنقۇمارلار اقش-تا. امەريكالىق ەرەسەكتەردىڭ 85%-ى جىلىنا كەم دەگەندە ءبىر رەت قۇمار وينايدى. وعان اقش-تا الەمدەگى ەڭ ۇلكەن WinStar World Casino and Resort كازينوسىنىڭ ورنالاسۋى اسەر ەتەتىنى انىق. 400 000 شارشى مەتردەن استام اۋماقتى الىپ جاتقان قۇمارحانادا 10 000-نان استام ءتۇرلى ويىن اۆتوماتتارى بار. بۇدان بولەك، امەريكادا 1000-عا جۋىق كازينو (پوكەر كلۋبتارى مەن سلوت زالدارىن ەسەپتەمەگەندە) ورنالاسقان دەگەن مالىمەت بار. 2022 جىلى كوممەرتسيالىق ويىنداردان، سونىڭ ىشىندە كازينولاردان تۇسكەن تابىس العاش رەت 60 ميلليارد دوللاردان اسىپ، قۇمار ويىندارى اقش ەكونوميكاسىنداعى ماڭىزدى سالاعا اينالدى. سوعان قاراماستان، اقش-تا لۋدوماندارعا كومەك قارقىندى تۇردە جۇرگىزىلەدى. ەلدە تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋعا كومەكتەسەتىن ۇلتتىق قۇمار ويىندار كەڭەسى ۇيىمى (NCP Gambling) جانە تەگىن جەلىلەر جۇمىس جاسايدى. ولاردىڭ نەگىزگى ماقساتى – تاۋەلدىلىكپەن كۇرەسۋگە جانە سالاۋاتتى ءارى تابىستى ومىرگە ورالۋعا كومەكتەسۋ.
ويىنقۇمارلاردىڭ سانى بويىنشا اقش-تان كەيىن قۇمار ويىندار يندۋسترياسى جىلدام دامىپ كەلە جاتقان گەرمانيا تۇر. نەمىستەردىڭ 24,2 %-ى جىلىنا كەم دەگەندە ءبىر رەت سپورتقا ءباس تىكسە، 29 ميلليون ادام تۇراقتى تۇردە قۇمار ويىندارىنا قاتىسادى. گەرمانيا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە ەلدەگى لۋدومانيامەن اۋىراتىنداردىڭ سانى 1,3 ميلليون ادامعا جەتكەن. 2001 جىلدان باستاپ گەرمانيادا ويىنعا تاۋەلدىلىك اۋرۋ رەتىندە تانىلىپ، مەملەكەت ەسەبىنەن كومەك كورسەتىلەدى. مۇندا ەم شارالارىنان بولەك، سەنىم قىزمەتتەرى جانە ءانونيمدى قولداۋ توپتارى جۇمىس اتقارادى. سونىمەن قاتار، تاۋەلدىكتەن ارىلعان جاندار ءوز تاجىريبەلەرىمەن ءبولىسىپ، ءومىرىن وزگەرتكىسى كەلەتىندەرگە كەڭەس بەرە الادى. ودان بولەك، تىركەلگەن ونلاين قىزمەتتەرگە شەكتەۋلەر قويىلعان. ماسەلەن، مۇنداي پلاتفورمالاردا ايىنا مىڭ ەۋرودان ارتىق ءباس تىگۋ مۇمكىن ەمەس. سونداي-اق، ويىنعا تاۋەلدى ادامداردى تۋىستارىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا قارا تىزىمگە قوسۋعا بولادى، بۇل ولاردى ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ويىننان الىستادى.
قۇمار ويىندارى 1999 جىلدان باستاپ زاڭداستىرىلعان كانادا ەلىندە دە ويىن قۇمارلار سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. اي سايىن ەلدىڭ ەرەسەك ازاماتتارىنىڭ 60 %-ى ۇتىس ويىندارىنا قاتىسادى. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 19,3 ميلليون ادام قۇمار ويىندارىنا بەلسەندى تۇردە قاتىسىپ، جىلىنا ويىن سايتتارىنا 4 ملرد. دوللار، ال جەرگىلىكتى مەكەمەلەرگە 16 ملرد. دوللار جۇمسايدى. ءبىر قىزىعى كانادا ۇكىمەتى قۇمار ويىندارداعى ۇتىستارعا سالىق سالمايدى. ويىن يندۋسترياسىمەن قاتار بۇل ەلدە تاۋەلدىلىك ماسەلەسىمەن اينالىساتىن جەرگىلىكتى ۇيىمدار دا قارقىندى دامىپ كەلەدى. كانادالىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قۇمار ويىندارىمەن كۇرەسۋ بويىنشا ءتۇرلى فۋنكتسيالارى بار. ءبىلىم بەرۋ، الدىن الۋ جانە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن اتقاراتىن، سونىمەن قاتار، ءوز ماسەلەسىن جاسىرىن تۇردە شەشىپ، تاۋەلدىلىكتەن ءوز بەتىنشە ارىلعىسى كەلەتىندەرگە ارنالعان ۆەب-سايتتار جۇمىس اتقارادى.
كىمدەر قالاي جازالايدى؟
قۇمار ويىندارىنا زاڭدى تۇردە رۇقسات بەرىلگەن ەلدەرمەن قاتار، شەكتەۋ قويىلعان مەملەكەتتەر دە بار. ماسەلەن، بۇۇ-داعى 193 ەلدىڭ 66 ەلىندە كازينوعا زاڭدى تۇردە تىيىم سالىنعان.
قىتايدا 1949 جىلدان باستاپ فۋتبول ماتچتارى مەن ات جارىستارىنا ءباس تىگۋگە جانە لوتورەيالارعا ماراتوري ەنگىزىلگەن. ال، قۇمار ويىندارىن ۇسىناتىن سايتتارعا 2010 جىلدان باستاپ تىيىم سالىنعان. زاڭ بۇزۋشىلار بىرنەشە جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلادى.
مۇسىلمان مەملەكەتتەرىندە دە قۇمار ويىندارىنا شەكتەۋ قويىلعان. تۋريستەرگە دە ويناۋعا رۇقسات ەتىلمەيتىن بىرىككەن اراب امىرلىگىندە 2013 جىلى زاڭسىز ويىن قىزمەتىن ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن 16 ادام سوتتالدى. ونىڭ ۇشەۋى عانا ءباا ازاماتى، ال قالعاندارى افريكا مەن ازيادان كەلگەن. بۇعان قاراماستان سوت بارلىعىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا ۇكىم شىعارعان. ناتيجەسىندە 4 سوتتالۋشى 1 جىل، قالعان 12 ادام 3 اي تۇرمەدە جازاسىن وتەدى.
كورشىلەس قىرعىزستان، وزبەكستان ەلدەرىندە دە ويىنحانالارعا تولىق تىيىم سالىنعان.
مەرەي مىرزاعاليقىزى
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
