Wisevoter ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك قازاقستان الەم بويىنشا سۋيتسيد جاساۋ بويىنشا 19 ورىندا. بۇل كوڭىل كونشىتەرلىك كورسەتكىش ەمەس. ءبىر وكىنىشتىسى - ءوز ومىرىنە قاستاندىق جاسايتىنداردىڭ ىشىندە جاسوسپىرىمدەر مەن بالالاردىڭ قاراسى قالىڭ. ەندى عانا وڭ-سولىن تانىپ، ەتەك-جەڭىن جيار شاقتا ومىرمەن قوشتاسۋعا نە سەبەپ؟
سۋيتسيد تاقىرىبى جيىرما جىل بۇرىن قاراپايىم ادامدار اراسىندا كەڭىنەن تالقىلانباعان، بىراق سۋيتسيد ماسەلەسى بارلىق ۋاقىتتا جانە بارلىق ۇلتتا بولعان. "سۋيتسيد" تەرمينى ادامنىڭ ءوز ءومىرىن توقتاتۋعا باعىتتالعان ارەكەتتەردى تاۋەلسىز، كوپ جاعدايدا ەرىكتى جانە قاساقانا ورىنداۋى دەپ تۇسىندىرىلەدى.
بۇگىنگى تاڭدا سۋيتسيد قۇبىلىسى وزەكتى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ۇسىنعان ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سايكەس، اياقتالعان سۋيتسيد اكتىلەرىنىڭ سانى جىلىنا ورتا ەسەپپەن سەگىز ءجۇز مىڭ جاعدايدى قۇرايدى. 15 ميلليوننان استام ادام ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن ءوز ءومىرىن توقتاتۋعا باعىتتالعان ارەكەتتەردى جاسايدى. جىل سايىن سۋيتسيدتىك ارەكەتتەردەن بولاتىن ءولىم-ءجىتىم بارلىق تىركەلگەن ءولىم-ءجىتىمنىڭ شامامەن 1% قۇرايدى. الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، پلانەتادا قىرىق سەكۋند سايىن ولىمگە اكەلەتىن (اياقتالعان) سۋيتسيد ارەكەتى جاسالادى.
الەۋمەتتانۋشىلار كوبىنەسە 15 پەن 25 جاس ارالىعىنداعى جاسوسپىرىمدەر مەن جاس ادامدار ءسۋيتسيدتىڭ قۇربانى بولاتىنىن انىقتادى. ەكىنشى شىڭ جەتىلگەن جاسقا كەلەدى-40 جاستان 60 جاسقا دەيىنگى كەزەڭ. سونداي – اق، 70 جاستان اسقان ەگدە جاستاعى ادامدار اراسىندا سۋيتسيدكە بايلانىستى جوعارى ءولىم تىركەلدى. جاريالانعان مالىمەتتەرگە سايكەس، ءوز-وزىنە قول جۇمساعان ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ اراقاتىناسى 4:1 قۇرايدى.
حالىقارالىق زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، سۋيتسيدتىك مىنەز-قۇلىق كوپتەگەن الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جانە وتباسىلىق فاكتورلارمەن بايلانىستى.
الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ تومەندىگى – ءالەۋمەتتىك مارتەبەنىڭ اۋىرلىعى بالالاردى وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋعا الىپ كەلەتىن كورىنەدى. بۇلدىرشىندەر مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا قوعامنىڭ از قامتىلعان توپتارى، اتاپ ايتقاندا تابىسى تومەن، كەدەيلىك جاعدايىنداعى نەمەسە جاردەماقىعا كۇن كورەتىن وتباسىلاردا تاربيەلەنەتىن بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ مىنەز-قۇلقىندا وزگەرىستەر بايقالىپ، ولاردىڭ سۋيتسيد جاساۋ قاۋىپى جوعارى بولادى.
اتا-اناسىنىڭ اجىراسۋى نەمەسە بولەك تۇرۋى – اتا-اناسى ارازداسقان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا سۋيتسيد جاساۋ قاۋىپى جوعارى. زەرتتەۋلەر ناتيجەسىنە سۇيەنسەك ءوز ومىرىنە قول سالعان جاستاردىڭ كوپ بولىگى تولىق ەمەس وتباسىدان شىققاندار. اتا-اناسى اجىراسىپ، سونىڭ سالدارىنان بالا اكەسىز نەمەسە اناسىز وسەتىن بولسا وندا ونىڭ پسيحولوگياسىندا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر ورىن الىپ، دەپرەسسياعا اكەلىپ سوعادى.
وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى وزىنە قول جۇمساۋى – كوپتەگەن زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، ءوز ومىرىنە قول سالعان كوپتەگەن بالالاردىڭ وتباسىندا نەمەسە تۋىستارى اراسىندا سۋيتسيد ارەكەتتەرى بۇرىن-سوڭدى كەزدەسكەن.
وتباسىلىق قاقتىعىستار – جاسوسپىرىمدەر وزدەرىن سۋيتسيد جاساۋعا يتەرمەلەيتىن ماسەلەنىڭ ءبىرى وسى ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. اتا-اناسى ءجيى سوزگە كەلىپ، وتباسىنىڭ بەرەكەسى كەتىپ جانە كۇندەلىكتى ۇرىس پەن ايقاي-شۋدان قاجىعان جاستار پروبلەمانىڭ شەشىمىن تابا المايتىن كورىنەدى.
بالا كەزدەگى فيزيكالىق نەمەسە سەكسۋالدىق زورلىق-زومبىلىق – بالا پسيحولوگياسىنا اسەر ەتەتىن بىردەن ءبىر فاكتور. كىشكەنتاي كۇنىنەن قىسىم كورىپ، تەپكىنىڭ استىندا قالعان بالا ءوزىن كەرەكسىز سەزىنىپ، اتا-اتانسىنان جىلۋلىق تاپپاي سۋيتسيدتى ماسەلەنىڭ شەشىمى رەتىندە كورەدى. «مەن ەشكىمگە كەرەك ەمەسپىن. مەنى ەشكىم جاقسى كورمەيدى» دەگەن وي بالاعا مازا بەرمەي، سوڭى جاقسىلىققا الىپ كەلمەيدى.
بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردەگى سۋيتسيد قاۋپىنىڭ كورسەتكىشتەرى:
ەگەر ءجاسوسپىرىم ءوز-وزىنە قول جۇمساۋدى شىنداپ ويلاسا، وندا ونى بىرقاتار سيپاتتامالىق بەلگىلەردەن انىقتاۋعا بولادى.
ۆەربالدى بەلگىلەر:
- ءجاسوسپىرىم ءوزىنىڭ كوڭىل-كۇيى تۋرالى ءجيى ايتادى.
- ءولىم تۋرالى اڭگىمەلەيدى: «مەن ءوز-وزىمە قول جۇمسايمىن»، «مەن بۇلاي جۇرە المايمىن».
- ءوزىنىڭ نيەتى تۋرالى جاناما تۇردە: «مەن ەندى بولمايمىن. «مەن ءۇشىن ەندى ۋايىمداۋدىڭ قاجەتى جوق.»
- سۋيتسيد تۋرالى كوپ ازىلدەر.
- ءولىم ماسەلەلەرىنە شامادان تىس قىزىعۋشىلىق تانىتادى.
مىنەز-قۇلىق بەلگىلەرى:
- جەكە زاتتارىن باسقالارعا تاراتادى، رەتكە كەلتىرەدى.
- مىنەز-قۇلىقتىڭ كۇرت وزگەرۋىن كورسەتەدى: تىم از تاماقتانۋ نەمەسە
تىم كوپ; ساباق وقىمايدى، ءۇي تاپسىرماسىن ورىندامايدى، ادامدارمەن ارالاسپايدى; اشۋشاڭ بولادى; ۇنەمى دەپرەسسيالىق كوڭىل-كۇيدە; وتباسى مەن دوستارىنان باس تارتادى; تىم بەلسەندى نەمەسە اينالاسىنداعى الەمگە نەمقۇرايلى قاراۋ; كەنەتتەن ەيفوريانى نەمەسە ۇمىتسىزدىكتى سەزىنەدى.
- دارمەنسىزدىك جانە ۇمىتسىزدىك بەلگىلەرىن كورسەتەدى.
- پسيحوتروپتى زاتتاردى تۇتىنادى.
سيتۋاتسيالىق بەلگىلەر:
- الەۋمەتتەن وقشاۋلانۋ.
- تۇراقسىز ورتادا ءومىر سۇرەدى.
- ءوزىن زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى رەتىندە سەزىنەدى (فيزيكالىق، جىنىستىق، ەموتسيونالدىق).
- بۇرىن ءوز-وزىنە قول جۇمساۋعا ارەكەتتەنگەن.
- ءسۋيتسيدتى دوسى نەمەسە تۋىسى جاسادى.
- اۋىر شىعىنعا ۇشىرادى (جاقىندارىنىڭ قايتىس بولۋى، اتا-اناسىنىڭ اجىراسۋى).
- ءوزىن ەشكىم ساناماۋ.
ۋاقىتىندا پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ، جاسوسپىرىمدەرگە جاناشىرلىقپەن قاراۋ، قيىن ومىرلىك جاعدايعا تاپ بولعاندارعا قولداۋ ءبىلدىرۋ قايعىلى وقيعالاردى بولدىرماۋعا كومەكتەسەدى. سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە پروفيلاكتيكالىق جانە ستۋدەنتتەر اراسىنداعى سۋيتسيد ارەكەتتەرىنىڭ الدىن الۋ بويىنشا تۇزەتۋ جۇمىستارى جانە مەكتەپ وقۋشىلارىن دامىتۋعا باعىتتالعان جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، ادامنىڭ ىشكى سەزىمدەرىنىڭ تۇراقتىلىعى جايىندا پسيحولوگويالىق كومەكتەر كورسەتىلۋى ءتيىس.
سۋيتسيدتىك مىنەز-قۇلىقتىڭ الدىن الۋ بويىنشا جۇمىستىڭ ناتيجەسى ستۋدەنتتەر اراسىندا قولايلى پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق جاعداي جاساۋ. قيىن ومىرلىك جاعدايعا دۋشار بولعان كامەلەتكە تولماعانداردى ەرتە انىقتاۋ جانە ولارعا ۋاقتىلى پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق كومەك كورسەتۋ كەرەك.
