ورىس ءتىلى اپاي (باللادا)
تۋماي جاتىپ ءبارىن بىلگەن بالەنىڭ،
باتەڭكەسىن تەرىس كيگەن بالا ەدىم.
وزىمە ءتان بار بولاتىن دۇنيەم،
وزىمە ءتان بار بولاتىن الەمىم.
تىرشىلىكتىڭ تاۋىپ جۇرگەن ەسەبىن،
ءتىرى جاننىڭ بارىمەن دە دوس ەدىم.
شاڭىن قاعىپ جۇرەتىنمىن كوشەنىڭ،
كورشىمىزدىڭ ۇرلاپ ءمىنىپ ەسەگىن.
ۇقساماسا ۇقساماسىن جورعاعا،
ەكەۋمىزدى شاقىراتىن جول عانا.
ەسەنيننىڭ جاتقا وقيتىن ولەڭىن،
ەسەگىنە تەرىس مىنگەن سول بالا.
…قارا شاشى سەكىلدەنگەن قارا ءتۇن،
بىلايعى جۇرت بىلە بەرمەس كوپ اتىن،
سول اۋىلدا ءارى ادەمى، ءارى جاس،
"ورىس ءتىلى" اپايىمىز بولاتىن.
جۇرەگىنە قادالعانداي سان ينە،
مۇڭلى كوزبەن قارايتىن ول فانيگە.
وزىنە ساي بار ەدى ىشكى ەسەبى،
وسەگى دە تاۋسىلمايتىن ارينە.
«اڭعال قىز-اي، الدانعان عوي» دەسە اۋىل،
سول كەزدەگى اڭقاۋ بالا، اساۋ ۇل،
«كىم الدايدى، نەگە الدايدى، نەگە دەپ
ويعا باتىپ كەتەتىنمىن نەشە اۋىر.
بالا قىزداي كەي مىنەزى كۇلكىلى،
ءيىسسۋدىڭ بار ەدى وندا ءتۇر-ءتۇرى.
كوپ ويلانىپ اپايىما سودان مەن
«عاشىقپىن» دەپ ولەڭ جازدىم ءبىر كۇنى.
الشىسىنان ءتۇستى دەپ ەم اسىعىم،
ەرتەڭىنە ساباقتان سوڭ جاسىرىن،
ىشتەن جاۋىپ مۇعالىمدەر بولمەسىن،
مەنى وڭاشا الىپ قالدى «عاشىعىم».
سوسىن...
سوسىن كوزبەن قاراپ ءسال ءمانسىز،
باۋىرىنا باسىپ مەنى قورعانسىز،
«بالاسىڭ عوي، نە بىلەسىڭ؟-دەدى دە،
اعىل-تەگىل جىلادى-اي ءبىر ارمانسىز.
جىلادى-اي ءبىر، جىلادى-اي ءبىر جانىمەن،
جۇرەگىنەن جاس بوپ اققان قانىمەن.
سونداعىداي مۇڭعا تولى قاراستى
ەشكىمنەن دە كورگەنىم جوق ءالى مەن.
جان-جاعىمنان سوققانداي-اق سان داۋىل،
بارىنەن دە وسى قاراس بولدى اۋىر.
سودان كەيىن ەشكىم كورگەن جوق ونى،
«ورىس ءتىلى» اپايىنسىز قالدى اۋىل.
مەن بىلمەيمىن قايدا ەكەنىن، مەكەنىن،
ونى ويلاسام مۇڭعا باتىپ كەتەمىن.
ءبىر ون جاسقا ەسەيدىم مەن سول كۇنى،
سوندا ۇقتىم مەن عاشىقتىقتىڭ نە ەكەنىن.
سولاي، دوسىم، كىمگە ۇستاتسىن قاسقا-ارمان؟
ءار تاعدىردا ءبىر قۇپيا استار، ءمان.
وسىلايشا مەنىڭ العاش ولەڭىم
ماحابباتتان سوققى جەۋدەن باستالعان.
ماس اقىننىڭ مونولوگى
«مەن ىشپەگەن ۋ بار ما؟!»
(اباي)
بالا – بەلدە، قاتىن – ەلدە، سور – باستا.
ءتاڭىر – كوكتە...
بىزگە ۋاقىتى بولماس تا.
كىمدەرمەنەن جۇرمەدىك ءبىز جولداس بوپ،
قاي جەرلەرگە باستامادى جول قاسقا؟!
قارا اسپاندى تۇرسا-داعى كىم تىرەپ،
جاعاسىنان الا تۇستىك سىلكىلەپ.
كوركەمدىكتىڭ كوز جاسىنا كومىلدىك،
كورىنگەننىڭ كورپەسىنە ءبىر تۇنەپ.
ۇلىلىققا باستادىق دەپ ساپاردى،
ۇردا-جىقپەن تولىقتىردىق قاتاردى.
ۇرتتاپ الىپ، ءدۇنيانى ۇمىتتىق،
ۇلى اباي دا ىشە الماعان زاھاردى.
ءوتتى ءبىزدىڭ تاباننان دا تالاي سىز،
اتتى بىزگە تالاي تاڭدار ارايسىز.
دۇرمەگىنە قالدىق ەلدىڭ ىلەسپەي،
ءدۇنياۋي دەرتكە ۇرىنعان ابايسىز.
ىشتىك كەلىپ، ىشتىك كەلىپ تالاي كۇن،
ىشىرتكىسى تاۋسىلدى اقىر ماڭايدىڭ.
كەيىن بىلدىك... ىشقۇسالىق زارپىمەن
ىشكەن ۋى باسقا ەكەنىن ابايدىڭ.
ىشەيىن دەپ ىشپەيسىڭ عوي نالەتتى،
سەن جۇرگەندە حاققا قۇل بوپ ادەپتى –
سەنەن بۇرىن ەگەدى جۇرت دانەكتى،
سەنەن وزگە پەندەلەردىڭ ءبارى ەپتى.
جاسىن ويناپ، قاشقاندا ەلدىڭ ءبارى ىققا،
قارسى قاراپ جۇرەسىڭ سەن جارىققا.
قيمايسىڭ عوي ءوزىڭدى-ءوزىڭ قامىتقا،
سىيمايسىڭ عوي ادام سيار قالىپقا.
قايىعىڭدى شايقاسا دا قاي تەڭىز،
قايعىلىعا بار سۇيىقتىڭ ءجايتى ەگىز.
مولدىرلىكتە ۇلىلىق تا، ۋ دا بار،
سوسىن ەندى... ىشەمىز دە قايتەمىز...
قۇيىڭدارشى!
اقىن ىنىمەن اڭگىمە
ەي، كوڭىلى كوكتەم تۇنعان جاس ءىنىم!
بۇگىن سەنىڭ الشى بوپ تۇر اسىعىڭ.
مىنا عاسىر – سەنىڭ عانا عاسىرىڭ،
انا سۇلۋ – سەنىڭ عانا عاشىعىڭ.
قازىر سەنى اينالىپ ءجۇر ءبىر باقىت،
سول باقىتتى الما بىراق ۇرلاتىپ،
تاعدىرىڭ بار سىناپ جاتقان جاسىرىن.
ەي، قياعى قايرىلماعان قىران ۇل!
سەن تاڭداعان مىنا ءبىر جول تىم اۋىر.
بۇيرا باسىم شەرلەنگەن جەر بۇل اۋىل،
جيىرما جاسىم جەرلەنگەن جەر بۇل اۋىل.
سول اۋىلدىڭ كەزىپ ءجۇرىپ سورتاڭىن،
سورقۇدىققا تاپ بولار دەپ قورقامىن –
سورقۇدىقتىڭ سۋىن ىشكەن كۇنا-ءدۇر.
اينالايىن پەرىشتەم!
ايايمىن عوي، اياپ تۇرمىن سەنى ىشتەن.
بۇل اۋىلدا جەڭىلىس كوپ، جەڭىس كەم،
بىزدەر تاتقان تاتپاشى ۋلى جەمىستەن.
بۇل اۋىلدا كۇنا باتار كەزەڭ كوپ،
بۇل اۋىلدا سىرا جاتار وزەن بوپ،
سول كۇنانى سىرا قوسىپ مەن ىشكەم.
ال، مەيلى، ءىشتىم، كانە، سونىڭ پايداسى؟
بۇل اۋىلدىڭ كوپ سۇمدىعى، ايلاسى.
مىنا ءبىر كول – جۇمەكەننىڭ كوز جاسى،
سۋ پەرىسى – جۇماتايدىڭ ءلايلاسى.
كول جاعالاي وسكەن مىنا جەكەن-مۇڭ،
قالامىنان تامعان توقاش كوكەمنىڭ.
اق شاعالا – مۇقاڭداردىڭ مۋزاسى،
انا ءبىر بۇلت – ساعىنىشى توكەمنىڭ.
اقانداردىڭ اعىپ وتكەن جاسى بوپ،
قۇلاگەر ءجۇر تۇياعىنان شاشىپ وت.
انو-و-وۋ تۇرعان – ەسەنعالي اعامنىڭ
قۇبا جالدى قۇنانى عوي باسى جوق.
بۇل اۋىلدىڭ وزگەرمەيدى ىرەڭى،
اقىندىق پەن ونەر ەلى، جىر ەلى.
جانە دە ونىڭ تۇرعىندارى ۇنەمى
بىردەڭەنى جۋادى دا جۇرەدى.
بۇل اۋىلدىڭ جوق ەشكىمگە تارلىعى،
جۇرمەيدى وندا حان، قارانىڭ جارلىعى.
جانە دە ونىڭ «قالامگەردەي» بارى جوق،
بارىمەنەن بازار قىلار بارلىعى.
ءوز جولىما ۇركە قاراپ تۇرام دا،
ءوزىڭ سىندى ءجون سىلتەيمىن ۇلانعا.
اتتىڭ باسىن بۇردىڭ با اقىر، ءىنىم-اي،
اي، ءىنىم-اي، قويمادىڭ عوي... ءجۇر وندا!
2005 جىل. شىمكەنت.
***
ءتاتتى ەرىندى تابارىگىم سەن ەدىڭ،
ساتتەرىمدى ساعان قيدىم نە كەرىم.
جاقسى بولعان ءبىزدىڭ ۇيگە ەنبەگەنىڭ،
جاقسى بولعان ساعان ۇيلەنبەگەنىم.
سەن تۋرالى ويلامايمىن ەندى ءار كۇن،
سەزىمىمدى ولتىرگەنسىڭ ەڭ بالعىن.
قول ۇستاسىپ الدەكىممەن قىر استىڭ،
قونىس باسىپ شىمقالادا مەن قالدىم.
كۇيدىرگەنسىڭ، جاندىرعانسىڭ، كۇيگەنسىڭ،
سۇيدىرگەنسىڭ، قاندىرعانسىڭ، سۇيگەنسىڭ.
سەنىڭ جانىڭ جىلۋلى ەندى كۇيگە ەنسىن،
مەنىڭ جانىم كۇلۋدى ەندى ۇيرەنسىن.
ءومىر مەنى كوشىرۋدە، كوشۋدە،
ءومىر سەنى كەشىرۋدە، كەشۋدە.
مەنىڭ قىزىم سەنەن ءتاتتى، ادەمى،
سەنىڭ ۇلىڭ ماعان تارتىپ وسۋدە...
ءومىر سولاي، سولاي ءومىر، اياۋلىم،
باياعىداي ءالى ۇيقىلى-وياۋمىن.
باياعىداي قياليمىن، بالامىن،
باياعىداي جارىماعان جاياۋمىن.
باياعىداي... سول باياعى، باياعى،
بىلدەي اقىن بولدىم اقىر اياعى.
جۇلىم-جۇلىم مەنىڭ عۇمىر-كۇنتىزبەم
جىرتىلۋمەن ورتاسىنا تايادى.
زىمىرايدى، زىمىرايدى قالاي كۇن،
زىلمەن تەكتەس كۇناسى بار سامايدىڭ.
قىزعانىشپەن قارايسىڭ سەن جارىما،
مەن جارىڭا مۇسىركەۋمەن قارايمىن.
وتكەن كۇننىڭ تاپپاعانمەن دەرەگىن،
ءوزىمدى-ءوزىم سەندىرۋمەن كەلەمىن –
جاقسى بولعان ءبىزدىڭ ۇيگە ەنبەگەنىڭ،
جاقسى بولعان ساعان ۇيلەنبەگەنىم...
سولاي!
باقىتجان الديار
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
