ءبىزدى، قازاقتىڭ بالاسىن وزگە حالىقتان ەرەكشەلەيتىن قاسيەتتەرىمىز قانداي؟ ەل بولاشاعى – جاستاردىڭ قازىرگى بەت الىسى تۋرالى، ۇرپاقتار ءتالىمىن، ۇلتتىق تاربيەنى قانشالىقتى ۇزبەي جۇرگەنىمىز زاماندار بويى ءوز ۋاقىت كەڭىستىگىندە تولعاندىراتىن وزەكتى ماسەلە. راس، قازىرگى قوعامدا ۇلتىنان، دىنىنەن، تىلىنەن، سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرپىنان بەزىنگەندەردى كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى. وندايلار قازاقي ءبىتىم-بولمىستى داراقىلىققا بالايدى. ازداعان جىلدار بۇرىن بۇل احۋالدى اۋىلدان قالاعا كەلگەن جاستاردىڭ ەلىكتەۋىنەن بەلەڭ العان قۇبىلىس دەپ تانىدىق. قازىر، سول جاستاردىڭ قاتارىندا كەي اتا-اجەلەرىمىز، اعالارىمىزدىڭ قوسىلعانىن كورىپ قىنجىلاسىڭ. ونىڭ سەبەپتەرىن ءار ادام ءار قيلى تۇسىنەدى. بۇل – قوعام دەرتى، ونىمەن بۇتكىل حالىق بولىپ كۇرەسكەن ءجون. ۇلتتىق قۇندىلىق، ۇلتتىق ءتالىم-تاربيە، رۋحاني قاينار كوزدەر حالىقتىڭ بەت پەردەسى، تىرەگى. ءاربىر ۇلتتىڭ ومىرشەڭدىگى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ساقتالۋىنا تىكەلەي بايلانىستى.
ۇلتتىق رۋحتى ۇنەمى ۇلىقتاپ جۇرەتىن قازاقتىڭ ءتالىم-تاربيەسىنىڭ قاينار كوزى تىم تەرەڭنەن باستالادى. تولىققاندى ءتالىم مەن تاربيەنى جۇرگىزۋ ءۇشىن الدىمەن تەرەزەسى تەڭەسكەن، ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ قاجەت. ۇلت ەشقاشان باسقالارعا تاۋەلدى بولماعان، ءوزىنىڭ مەكەمەلەرىنە يە، ءوزىنىڭ مۇددەسى بار حالىقتاردىڭ جيىنتىعى. ۇلتتى قۇرايتىن حالىق. بىرلىگى جاراسقان، رۋحى بيىك، نامىسى مىقتى ۇلت قانا سالت-ءداستۇرىن، ءتىلىن، مادەنيەتىن، ءدىلىن دامىتا الادى. ءبىز مۇنداي ەكىنىڭ بىرىنە بۇيىرا بەرمەيتىن باقتان كەندە ەمەسپىز. زاماندار بويى اتا-بابالارىمىزدىڭ بىلەك كۇشى، نايزا ۇشى، اقىل-پاراساتىمەن جەتكەن اسىل قۇندىلىقتارىمىز قانشا قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەردى باستان وتكەرسە دە، ءباز قالپىندا وسى كۇنگە جەتتى. كوڭىلگە اسىل مۇرا بولعانى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانى، ال قامىقتىراتىنى وسى كەزەڭدە «ۇرپاق بايلانىسىنىڭ ءۇزىلىسى» ەلەڭ بەرە باستاعاندىعى. جاسىراتىنى جوق، عاسىرلار بويى ورىس ءتىلىنىڭ ۇستەم بولىپ كەلۋى، ءالى دە ورىس ءتىلىنىڭ بوداندىعىندا بولۋ ءبىزدىڭ وي-سانامىزعا اسەرىن تيگىزىپ كەلەدى. بۇل قازاق ءتىلىنىڭ اياسىنىڭ تارىلۋىنا، سالت-ءداستۇر مەن ۇلتتىق تاربيەنىڭ وزگەرۋىنە اكەلىپ وتىر. قازىرگى تاربيە بولاشاق ۇرپاقتى سالت-ساناعا، داستۇرگە بىرەگەي باعىتتاماۋىنان، الشاقتىقتىڭ بار ەكەنى سەزىلىپ، ۇلت جاناشىرلارىن ەلەڭدەتەدى.
قازاق حالقى سالت-داستۇرگە باي ەل. ءوز ۇرپاعىن كونەدەن كەلە جاتقان اسىل قۇندىلىقتاردىڭ مۇراگەرى رەتىندە وزگە ەشبىر جۇرتقا ۇقسامايتىن بولەك ءبىتىم-بولمىسىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولعان سالت-ءداستۇرىمىزدى دامىتۋمەن قاتار، جاڭا مۇرالارىمىزدى قازىرگى زامان تالابىنا ساي بەيىمدەپ جاڭعىرتۋ ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز بولۋى شارت. ءبىر قازاقستاندا تۇرساق تا، ءبىزدىڭ تىلىمىزدەن گوۆور بار، سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرپىمىزدان دا ازداعان ايىرماشىلىقتاردى بايقايمىز. ادامنىڭ جارىق دۇنيەگە كەلۋى، ءوسۋى، ەسەيۋى، تىرشىلىك ەتۋى، قارتايۋى، تۋىس، قوعام، قورشاعان ورتامەن قارىم-قاتىناس، ۇلكەندىك پەن كىشىلىك، سىيلاستىق، ادەپتىلىك، ارلىلىق، يناباتتىلىق تاعى باسقا ماڭىزدى نارسەلەردىڭ بارلىعى سالت-ءداستۇر، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ءون بويىنان تابىلادى.
تاريحتىڭ سان ءتۇرلى تاراۋلارىنان امان ءوتىپ، «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» قاسيەتتى قازاق جەرى، بۇگىندە الەم تانىعان تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناعا شىعىپ، ءوز تاۋەلسىزدىگىن الەمگە مويىنداتۋى – تاريحي وقيعا ەكەنى راس. ەركىندىككە قول جەتكىزىپ، جەتىستىكتەر مەن تابىستى ىستەرىمەن ءتىلىنىڭ، ءدىنىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، رۋحاني دۇنيەسىنىڭ قۇندىلىقتارىن قايتا جاڭعىرتىپ، حالىق جاۋى اتالعان زيالىلارىمىز اقتالىپ، تاريح بەتتەرىن قايتا قاراپ، اق پەن قارانى ايىرعان ۋاقىتتا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ تومەندەۋى بايقالۋدا.
جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان بۇگىنگى كۇندە ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق رەفورمالارىن جۇرگىزىپ كەلە جاتقان دامۋشى ەل. ەندىگى جەردە ءبىزدى الاڭداتار ماسەلە دە وسىندا، ول وسى جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزدى ۇرپاعىمىزعا امانات ەتىپ، ءوزىنىڭ جاراسىمدى جالعاسىن تابۋى ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ول ءۇشىن، الدىمەن تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتاپ، وسكەلەڭ ۇرپاق بويىنا وتانسۇيگىش سەزىمدى ۇيالاتىپ، ءسىڭىرۋىمىز، ولارعا ۇلتتىق ءتالىم-تاربيەنى بەرۋگە بارىنشا كوڭىل ءبولۋىمىز قاجەت. سوڭعى جىلدارى قالىپتاسقان تاربيە جۇيەسى كوپشىلىك جاعدايدا ۇران، ءسوز، مالىمەتتىك سيپاتتا بولدى دا، ول وسى جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى ستۋدەنتتەر بولسىن، مەكتەپتەگى وقۋشىلار بولسىن، ولاردىڭ مىندەتتى تۇردە قوعامدىق ىسكە ارالاسۋىن بەلگىلى دارەجەدە قاراستىرماي كەلىپ، پاتريوتتىق تاربيەلەۋ باعىتىن قيىنداتتى دەسەك تە بولادى. قازىرگى كەزدە وسى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولىقتىرۋدا ەلدىڭ وتكەندەگى ەرلىك ىستەرىن تەرەڭ سەزىممەن ۇعىنۋعا باۋليتىنداي تاربيەنىڭ ەرەكشە ءتيىمدى ادىستەرى مەن فورمالارىن قاراستىرۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. اسىرەسە، قازىرگى تاڭدا قايسارلىق، تاباندىلىق، باتىلدىق، بىلىمنەن باسقا، ونەگەلى ءتالىم-تاربيە كەرەك.
ۇلتتىق قۇندىلىقتار كوبىنە اۋىلدى جەردە جاقسى ساقتالعان. قالادا قۇندىلىقتى ويلاپ باس اۋىرتىپ جاتقان ەشكىمدى كورمەيسىڭ دە جانە وعان ۋاقىت تا جوق. ءبىز وسى جولدا ۇلتتىق ءبىتىم-بولمىسىمىز ءۇشىن، بار ار-نامىسىمىزدى جيىپ كۇرەسۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قۇرايتىن نەگىزگى ناقتى باعىتتاردى ايقىنداپ، سول جولدا جۇمىستانۋ قاجەت. ماسەلەن، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋدە، ونى ۇلتىمىزدىڭ ايناسىنا اينالدىرۋدا بىرىنشىدەن، تۋعان انا ءتىلى – قازاق ءتىلىن ۇرپاق بويىنا دارىتۋ; ەكىنشىدەن، ءتالىم-تاربيەدەن قازاقي ءيىس اڭقيتىنداي بولۋ; ۇشىنشىدەن، ساپالى ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداتۋ; تورتىنشىدەن، جات اعىمداردان ساقتاۋ، ءدىن ماسەلەسىن بىرجاقتى ەتۋ; بەسىنشىدەن، سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرپىمىزدى اتادان بالاعا ميراس بولىپ قالاتىنداي ۇستانىپ جەتكىزۋ، «قولدى بولىپ، پاتەنتتەپ العان» ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى قايتارۋ جانە ت.ب.
حالىقتىڭ رۋحاني قۇندىلىعى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىپ، ماڭگى ءومىر ءسۇرۋى ءتيىس. ۇلتتىق سانا-سەزىمدى قالىپتاستىرۋ قاجەت. ول تۋا بىتكەن بيولوگيالىق قاسيەت ەمەس، ول الەۋمەتتىك، ياعني تاريحي قالىپتاسا وتىراتىن قاسيەت. ەڭ الدىمەن ءبىز انا ءتىلى – قازاق ءتىلىن ءوزىمىزدىڭ قازاقتار ۇيرەنىپ، باسقالارعا ۇيرەتكەنىمىز ءجون. سوڭعى جىلدارى ءبىراز جەتىستىكتەرگە دە جەتىپ جاتىرمىز. دەسەك تە ءتىل بىلمەيتىندەردىڭ قاتارى ازايار ەمەس. وزگە ءتىلدى بىلگەنىڭ وتە جاقسى. بۇل – ءتىل بىلەر ازاماتتىڭ ارتىقشىلىعى. ونى ەشكىم سەنەن تارتىپ الا المايدى. بىراق ءوزىڭ سۋىن ءىشىپ، توپىراعىن باسىپ جۇرگەن جەرىننىڭ، ەلىننىڭ ءتىلىن بىلمەۋگە بولمايدى، ءارى ول – قازاقستان ازاماتىنىڭ مىندەتى. بۇگىندە دۇنيەجۇزىندە ءجۇز الپىسقا جۋىق مەملەكەت، ەكى مىڭنان استام ۇلتتار مەن ۇلىستار، ەتنيكالىق توپتار بار. كەيبىر لينگۆيست عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، الەمدەگى حالىقتار ءبىر-بىرىمەن 7000-نان استام تىلدە سويلەسىپ، تۇسىنىسەدى ەكەن. وسى جەردەگى ءبىزدى الاڭداتىپ وتىرعان ماسەلە – ۇلت ءتىلىنىڭ تاعدىرى بولماق. ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى، سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپتى بالاعا ءوز تىلىندە ۇعىندىرعاندا عانا ۇعىنىقتى بولارى انىق.
مىنە، سوندىقتان، وقۋشىلارعا تاربيە بەرە وتىرىپ، ءبىزدىڭ كوزدەگەنىمىز جاستارعا انا ءتىلى قۇرىسا – ۇلتتىڭ قۇريتىنىن ءتۇسىندىرۋ. ال، ەگەر ۇلت قۇرىسا وندا ۇلتتىق مادەنيەت تە، ۇلتتىق ءداستۇر دە، ۇلتتىق سانا-سەزىم دە تۇگەلدەي قۇرىپ، دۇنيەگە تەگى، ءداستۇرى بەلگىسىز ءبىر قاسيەتسىز ءدۇبارا حالىق كەلەتىنىن جەتكىزۋ. سول ارقىلى قازاق ۇلتىنىڭ ءداستۇرىن، ماقسات-مۇددەسىن، بۇتكىل بولمىسىن قالىپتاستىرىپ، ءنار بەرىپ، قورەكتەندىرەتىن، كەمەلىنە كەلتىرەتىن ۇلتتىق ءتىل عانا ەكەنىن ۇرپاققا جەتكىزۋ! مەملەكەتتىك ءتىل ارقىلى قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى جۇرەگىمىزگە ۇيالاتا الامىز. سوندىقتان ۇلتتىڭ سانا-سەزىمىمەن انا ءتىلىن ءبىلۋ دە، تاريحقا زەر سالۋدان ءتول مادەنيەتتى يگەرۋ تۋىندايدى. ءتىلىن بىلمەيتىن ادام ءوزىنىڭ دە، ەل-جۇرت، حالقىنىڭ دا قادىر-قاسيەتىن باعالاي، بايىپتاي المايدى. ۇلتتىق تاربيە بەرە وتىرىپ، ءبىز وسى سياقتى وتانسۇيگىشتىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋعا اسەر ەتەتىن فاكتورلاردى – ۇلتتىق ماقتانىشتى، ۇلتتىق سەزىمدى، ۇلتتىق داستۇرلەردى، ادەت-عۇرىپتاردى، ءدىندى، ءدىلدى ناسيحاتتاپ، ۇيرەتەمىز. وسى ءىستى شەشۋدە مىناداي ماسەلەلەردى قولعا الۋ كەرەك. قازاق ءتىلدى بالاباقشالاردىڭ سانىن كوبەيتىپ، تەحنيكا ءداۋىرىنىڭ داۋىرلەپ تۇرعان كەزىندە تەلەديدار باعدارلامالارىنىڭ قازاق تىلىندە كوپتەپ تارالۋىنا ىقپال ەتۋ. قازاق مەكتەپتەرىنىڭ سانىن كوبەيتىپ، عىلىم، ءبىلىم ءتىلىنىڭ قازاقشا مولايۋىنا جاعداي جاساۋ كەرەك. كوشەلەردىڭ، ەلى مەكەندەردىڭ اتتارىن، حابارلاندىرۋ، جول بەلگىلەرىن، جارنامالاردى قازاقشالاپ وزگەرتۋدەمىز، ءىشىنارا قاتەلەر دە ازداپ كەزدەسىپ جاتادى. بىراق كوش جۇرە كەلە جوندەلەدى دەمەكشى، ونى تۇزەۋدەمىز. ءىس قاعازدارى قازاق تىلىندە جۇرگىزىلۋدە، ناتيجە بەرىپ جاتقاندارى دا بار. كوپشىلىك قىزمەت ورىندارىندا قىزمەت كورسەتۋدە، وقۋ-تاربيە جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە انا ءتىلىنىڭ قولدانىلۋىنا ىقپال ەتە وتىرىپ، ورىس مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلى ساعاتتارىن كوبەيتۋ. قازاقستان كوپ ۇلتتى مەملەكەت، سوندىقتان ءوز ءتىلىڭنىڭ مۇددەسىن قورعاۋ – وزگە ءتىلدىڭ مۇددەسىن ۇمىتۋ ەمەس ەكەنىن ەسكەرتىپ، ولارعا دا ءتۇسىندىرىپ، قازاق ءتىلىن ءبىلۋدى ولارعا دا مىندەتتەۋ كەرەك. ءتىل ءبىلۋدى قالىپتاستىرا وتىرىپ، ۇلتتىق تاربيەگە جول اشامىز. بۇرناعى جىلدارى اباي اتىنداعى قازۇپۋ-ءدىڭ بۇرىنعى رەكتورى س.ج.پراليەۆ ۇلتتىق تاربيەگە كوپ كوڭىل ءبولىپ، وقۋ ورنى جانىنان «ۇلتتىق تاربيە» كافەدراسى مەن «ۇلتتىق تاربيە جۋرنالىن» اشىپ، ستۋدەنتتەرگە «ۇلتتىق تاربيە» ءپانىن ەندىرىپ، وقىتۋدى قولعا الىپ، جاقسى باستاما اشقان بولاتىن. سول سياقتى مۇنداي باستاما بارلىق وقۋ ورىندارىندا بولسا جاقسى ناتيجە بەرەتىنى انىق.
ءبىز حالىق اراسىندا ءتىلدى شۇبارلاپ سويلەۋگە نۇكتە قويۋىمىز كەرەك. قاي-قايسىمىز بولسا دا ءتىلدى شۇبارلاپ سويلەۋ ارقىلى قازاق ءتىلىنىڭ قۇتىن قاشىرىپ، ءمۇشھىل حالگە تۇسىرۋگە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسىپ جاتقانىمىزدى بايقامايمىز. ارنايى ءتىل ماماندارى عانا بولماسا، بىلايعى جۇرت ءبىزدىڭ اۋىز ادەبيەتىمىز، جىراۋلار پوەزياسى، ياعني ادەبي ءتىلىمىزدى تۇسىنبەيدى. «قايران ءتىل، قايران ءسوز – نادانعا قادىرسىز» دەپ اباي اتامىزدىڭ دانالىعى وسىندايدا ەرىكسىز ويعا ورالادى.
ءتىل مادەنيەتىنىڭ اقساپ جاتقان تۇستارى وسى مادەنيەتتى ساقتايتىن قۇرالداردىڭ، عىلىمي ىزدەنىستەردىڭ جوقتىعىنان ەمەس، بۇگىنگى ۇلكەن قاسىرەتىمىز تىلگە دەگەن نەمقۇرايلىلىق، سالاقتىق، جاۋاپسىزدىق بەل الىپ الىپ وتىرعاندىعىنان دەپ ايتا الامىز. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى ءىرى-ءىرى حالىقارالىق جيىنداردا ەسكەرىلە بەرمەيتىنى تاڭسىق ەمەس. ەلدىڭ تىزگىن ۇستار باسشىلارى ىرىم ءۇشىن ەكى اۋىز قازاقشاسىن ايتىپ، ارتىنشا ۇزىن-سونار بايانداماسىن رەسمي تىلدە جاساپ جۇرگەنى قازاقتىڭ نامىسىن شيمەن ششۇقىعانداي-اق. شىن مانىندە مەملەكەتتى تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان باسشىلاردىڭ شەتەلدىك مەيمان بولسىن، ءوزىمىزدىڭ حالىقتىڭ الدىندا بولسىن وزگە تىلدە ەمەس، ءوز تىلىندە، قازاق تىلىندە ەركىن كوسىلسە، ەلىمىزدىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ، بارشا قازاقستاندىقتار بەت بۇرماس پا ەدى؟!
ۇلتتىق تاربيە حالىقتىڭ ءومىرىن، رۋحىن جانە تىلدەرىنەن تۇراتىن ىشكى زاڭدارىن، ونىڭ ۇلتتىق مىنەزىن، بولمىسىن كورسەتپەك. ۇلتتى وياتۋدىڭ نەگىزگى تەتىكتەرىن انىقتاپ، ءبىلىپ العان دۇرىس. ول تەتىكتەرگە بىرىنشىدەن – مەملەكەتشىلدىك نىشانداردى دامىتۋ، ونى ۇلتتىق تاربيەمەن ۇشتاستىرۋ، ءسويتىپ الدىمەن وتانشىلدىق رۋحىن وياتۋ كەرەكتىگىن ۇسىنامىز. ۇلتتىڭ ماڭگىلىك بولۋى ونىڭ ۋاقىتقا باعىنبايتىندىعىندا جانە ۇلتتىڭ ماڭگىلىك بولۋى حالقىن، جەرىن، ەلىن سۇيەتىن ازاماتتاردى قالىپتاستىرىپ، تاربيەلەۋدە بولماق. سوندىقتان دا جاڭا عاسىردى جاقسى قارقىنمەن باستاپ كەلە جاتقان ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن سانالى دا، ۇلتجاندى ۇرپاقتى تاربيەلەۋدىڭ ۇلتتىق سيپاتىن جاندىرىپ، دامىتۋعا بار كۇش-جىگەرىمىزدى سالۋدامىز. وركەنيەتكە قادام باسقان تۇستاعى ونىڭ العىشارتتارىنىڭ ءبىرى ۇلتتىق ءتالىم-تاربيە مەن ساپالى ءبىلىم بەرۋ بولىپ تابىلادى. سەبەبى، جاستارعا ۇلتتىق قۇندىلىقتار نەگىزىندە جان-جاقتى تاربيە بەرۋ – سول وركەنيەتكە جەتۋ جولىنداعى مۇراتىمىزدىڭ كەپىلى. ءبىز جاڭادان اياعىنا تۇرىپ كەلە جاتقان دامۋشى مەملەكەتپىز. تەرەزەسى تەڭەسكەن، ءتورت قۇبىلاسى تەڭ مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋ ءۇشىن ءبىلىم-بىلىك پەن رۋحى بيىك، جاستاردى وتانشىل ەتىپ تاربيەلەر ونەگەلى تاربيە قاجەت. بۇل جايىندا ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى كەلەر ۇرپاق سانالاتىن جاستارىمىزدىڭ ومىردەن ءوز ورنىن تاۋىپ، قارىم-قابىلەتتەرىن شىڭداپ، الەۋەتىن انىقتاپ، تانىتۋىنا بارىنشا جاعداي جاساۋ كەرەك ەكەنىن ەلباسى ءوزىنىڭ حالىققا جولداۋىندا دا اشىق ايتقان بولاتىن. مۇنىڭ ءوزى جاستاردى قوعامدا بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا، ولاردىڭ بويىندا ۇلتتىق سانا مەن وتانشىلدىق قاسيەتتەردىڭ دامۋىنا، جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى ءۇشىن اشىلعان اق جول ءتارىزدى، رۋحتى دەمەپ وتىراتىنىنا سەپتىگىن تيگىزبەك. ءبىز جاستاردى تاربيەلەگەندە شىنايى وتانشىلداردى تاربيەلەۋدى ەستەن شىعارماۋعا تىرىسۋدامىز، سەبەبى، سولار عانا ەلىنە يگىلىكتى ىستەر تىندىرا الادى. جالپى، كەلەشەك ۇرپاقتىڭ قامىن بۇگىن ويلاۋ – اعا ۇرپاق بورىشى.
بىزدىڭ تاربيە بەرۋدەگى ماقساتىمىز دا وسى جاعدايلارعا نەگىزدەلۋ قاجەت. تەگىندە جاس وسكىننىڭ بولاشاق ازاماتتىق باعدارى، ونىڭ ءپاتريوتيزمى، تۋعان جەرگە دەگەن جاقىندىعى وتباسىنان باستالىپ، بالاباقشادا، مەكتەپتە، جوعارى وقۋ ورنىندا جالعاسارى بارىنە ايان. ولاردىڭ وتتان دا ىستىق وتانىنا شىن بەرىلگەن پاتريوت بولىپ قالىپتاسۋىنا، باۋىرجان مومىشۇلى ايتقانداي: «ەل دەگەندە ەمىرەنىپ قىزمەت ەتەتىن» ازامات بولىپ، الدىڭعى تولقىن اعالارى مەن اپكەلەرىنىڭ ونەگەلى ومىرىنەن تاعىلىم الىپ وسسە دەيمىز.
جالپى، تاۋەلسىز، تۇعىرلى مەملەكەت ءوز ۇلتتىق تاربيەسىن ۇرپاعىنا ەركىن دارىتا وتىرىپ، تانىتار بولسا، ول ەلدىڭ بولاشاعى جارقىن دەگەن ءسوز. ەندەشە، بۇگىنگى ەگەمەندىگىمىزدى الىپ وتىرعان زاماندا ماقتان تۇتارلىق ءوز ۇلتتىق تاربيەمىزدى ناسيحاتتاپ، حالىققا تانىتۋ جولىندا ۇستانىپ وتىرعان جولىمىز دۇرىس دەپ ويلايمىز. «وتان وتباسىنان باستالادى» دەگەن دە ۇلتتىق تاربيەنىڭ ءتۇپ توركىنى. ەل كەلەشەگى جاس ۇرپاق تاربيەسىنە تىكەلەي بايلانىستى. ويتكەنى بۇگىنگى كۇننىڭ جاستارى ەرتەڭگى حالقىنا قىزمەت ەتەتىن ازاماتتار بولادى. سوندىقتان دا نامىسى، قاجىر-قايراتى بار ۇرپاق تاربيەلەۋىمىز قاجەت. جاڭا ۇرپاقتىڭ كوكىرەگىنە ءبىلىم ءنارىن ەگە وتىرىپ، ەلدىگىمىزدى قايتا جاڭعىرتىپ، ادامگەرشىلىكتىڭ ءدانىن ەكسەك، انا ءتىلىن بويىنا دارىتىپ، ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەسەك، نۇر ۇستىنە نۇر جاۋىپ، ەلىمىز كوركەيىپ داميتىنىنا سەنىم مولايا تۇسەدى. سول سەبەپتى، ءبىلىم الۋ قانشالىقتى ماڭىزدى بولسا، جاقسى، ونەگەلى ءتالىم-تاربيە الۋ دا سونشالىقتى ماڭىزدى. قىران بولىپ اسپانعا قالىقتاپ شىعۋىمىز ءۇشىن بىزگە ەكى قانات قاجەت، ول قاناتتىڭ ءبىرىنشىسى – جاقسى ءبىلىم بولسا، ەكىنشىسى – ۇلتتىق ءتالىم-تاربيە ارقىلى بەرىلەتىن ادامي قۇندى قاسيەتتەرىمىز. ەگەر قاناتىمىزدىڭ بىرەۋى مايىرىلىپ، سىنعان بولسا، كوككە سامعاي الماي، قۇلديلاپ، باسقالارعا جەم بولۋىمىز مۇمكىن. تەك ءبىلىم الىپ قانا قويىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى بويىمىزعا تاراتپاساق اتالارىمىز ارقىلى عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ، مۇرا بولىپ كەلە جاتقان اتا-بابالارىمىزدان قالعان ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى، ءدىلىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى، تاريحي شەجىرەلەرىمىزدى ۇمىتساق وسىناۋ جاھاندانۋ اۋىزىن ارانداي اشىپ وتىرعان تۇستا جۇتىلىپ كەتەرىمىز انىق. سوندىقتان دا الدىڭعى قاتارلى ەلدەردەن ءبىلىم جاعىنان ۇلگى الا وتىرىپ، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمىزدى ۇمىتپاعان ءجون. قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار تۇڭعيىعىنان كەلە جاتقان ۇرپاق تاربيەلەۋدەگى تاجىريبەلەرىن،ماڭدايىنا بىتكەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى، وشپەس مۇرا بولىپ قالىپتاسىپ كەلە جاتقان دارحان حالقىمىزدىڭ ناسيحاتتارىن ءوزىمىزدىڭ تالماي، قاجىماي ەتكەن ەڭبەگىمىزدىڭ ارقاسىندا دارىندى دا، تاربيەلى وقۋشىلاردىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى الەمدىك دەڭگەيدەگى مادەنيەتكە جەتكىزىپ، قالىپتاستىرۋعا قولىمىزدان كەلگەنشە اتسالىسۋىمىز شارت.
قازاقستان زايىرلى مەملەكەت. ونىسى مەملەكەتتىڭ ءبىرتۇتاس قالىپتاسۋىنا، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قۇلدىراۋىنا دا ءوز ۇلەسىن قوسىپ جاتقانداي. قازىر قوعامدا نە كوپ، ءدىني اعىمدار مەن سەكتالاردان، جات پيعىلدى ناسيحاتتاۋشىلاردان شاتاساسىڭ. قازاق مۇسىلماندىعىنىڭ ءوزى بىرنەشە باعىتقا ءبولىنىپ، سالت-داستۇرگە شۇيلىگىپ، ەل ءىشىن بۇلدىرۋدە. ماسەلەن، كىسى جەرلەۋدە، تۋىسقانمەن ارالاسۋدا قاتتى بايقالادى. قازاق مۇسىلدارىنا قانداي يسلامنىڭ كەرەكتىگى مەملەكەت تاراپىنان ناقتى جولعا قويىلىپ، شەشىمىن تاپسا، ەلدىڭ ءدىني بۇلىنۋشىلىكتەن امان قالارى ءسوزسىز.
وسى باعىتتاردىڭ جەمىستى بولۋىنا بارشامىز ءوز ۇلەسىمىزدى قوسساق، ءبىزدىڭ رۋحاني قامالىمىز بەرىك، ءارى نىق بولارى انىق. مەملەكەتىمىزدىڭ دامىعان، باياندى ءومىرى ءۇشىن ۇلتتىق تاربيەنىڭ قوعامدا الار ورنى زور. سەبەبى، ءداۋىر مەن قوعامنىڭ قۇبىلىسىنا ساي كوپتەگەن ەتنوسقا قامقور ەل رەتىندە دامىپ كەلە جاتقان قازاقستان حالقى ءۇشىن ءوزىنىڭ رۋحاني قادىر-قاسيەتىن تۇراقتى ۇستاپ تۇرۋى شارت. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ۇلتتىق باعىتتا تاربيەلەۋ ارقىلى مادەني پروتسەستىڭ بيىك شىڭىنا شىعامىز دەپ ويلايمىز.
قورىتا كەلە، ءبىر ساتكە بولسا دا، «مەن قازاقپىن» دەگەن ءار ازامات «ۇلتتىڭ تىرەگى – ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالاي ساقتاپ ءجۇرمىن، قانداي ۇلەس قوسۋدامىن؟» دەپ ويلانسا، ءبىر ناتيجە بولارى انىق.
سەيتوۆا جانات مۇراتقىزى
