بۇگىنگى قوعامدا اليمەنت تولەمدەرىن ءوندىرۋ اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋ سالاسىندا ەڭ پروبلەمالى سالا بولىپ وتىر. باتىس قازاقستان وبلىسىندا 74 جەكە, 11 مەملەكەتتىك سوت ورىنداۋشىسى جۇمىس جاسايدى. ولاردىڭ 54-ءى – ورال قالاسىندا، 24-ءى اۋدانداردا قىزمەت اتقارادى. سوت ورىنداۋشىلاردىڭ وندىرىسىندە 279 792 اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋ قۇجاتتارى بار.قازىرگى تاڭدا 3004 بورىشكەر اليمەنت تولەمدەرىن ءوز ەرىكتەرىمەن تولەۋدە.
پروبلەمالىق بورىشكەرلەر سانى – 377. اليمەنت تولەۋدەن جالتارعانى ءۇشىن 213 بورىشكەر اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتىلسا، ءبىر بورىشكەرگە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك كوزدەلگەن.
بقو-دا اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋ سالاسىندا جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىنىڭ بۇزىلۋىنىڭ الدىن الۋ، وعان جول بەرمەۋ جايى تۋرالى باتىس قازاقستان وبلىسى ادىلەت دەپارتامەنتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ەستاي راشقاليەۆتى سوزگە تارتقان ەدىك.
ەستاي راشقاليەۆتىڭ ايتۋىنشا، ماجبۇرلەپ ورىنداتۋ ادىلەت ورگاندارىنىڭ قىزمەتىنىڭ ەڭ ماڭىزدى ءارى كۇردەلى سالاسى بولىپ تابىلادى.وتكەن جىلى ماجبۇرلەپ ورىنداتۋ سالاسىندا قر دامۋ جوسپارىنىڭ ماقساتتى ينديكاتورلارىنا جول جەتكىزۋ، قر ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ، دەپارتامەنتتىڭ جوسپارل ى جۇمىستارى مەن تاپسىرمالارىن ورىنداۋعا باعىتتالعان بىرقاتار جۇمىستار اتقارىلعان. ەسەپتىك كەزەڭدە سوت ورىنداۋشىلاردىڭ وندىرىسىندە 279 792 اتقارۋشىلىق ءىس ءجۇرگىزۋ قۇجاتتارى ورىنداۋدا بولسا، بۇل وتكەن جىلدىڭ ءتيىءستى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 3,2 پايىزعا ارتقان. ونىڭ ىشىندە 150 679 اتقارۋ قۇجاتى وندىرىستەن اياقتالعان.
– سوت اكتىلەرىن ورىنداۋدان قاساقانا جالتارۋ قر قىلمىستىق نەمەسە اكىمشىلىك زاڭنامالارىنا سايكەس جاۋاپتىلىققا اكەپ سوعادى. بۇل سالادا پوليتسيا، پروكۋراتۋرا ورگاندارىنمەن بىرلەسىپ اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلۋدا. جىل باسىنان بەرى سوت ورىنداۋشىلارمەن قىلمىستىق جاۋاپقا تارتۋ ءۇشىن سوتقا دەيىنگى تەرگەپ تەكسەرۋ ورگاندارىنا قر قك-ءنىڭ 139, 430-باپتارىنا سايكەس سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋلەردىڭ بىرىڭعاي تىزىلىمىنە 64 ماتەريال تىركەلىپ، 1 ءىس سوتقا جولدانىپ، ايىپتاۋ ۇكىم قابىلداندى. ەسەپتىك كەزەڭدە سوت اكتىلەرىن ورىنداماعانى ءۇشىن 350 بورىشكەر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتى جاساعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتىلدى. ونىڭ ىشىندە102 بورىشكەرگە اكىمشىلىك ايىپپۇل سالىنسا، 218 بورىشكەر اكىمشىلىك قاماققا الىندى، – دەيدى سالا باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.
اليمەنتتەردى ءوندىرۋ ماقساتىندا سوت ورىنداۋشىلارمەن اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋدىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا زاڭمەن بەلگىلەنگەن بانكتىك ەسەپشوتتارىن بۇعاتتاۋ، جىلجىمالى، جىلجىمايتىن مۇلىكتەرىنە تىيىم سالۋ، قر اۋماعىنان شىعۋ، ارنايى ليتسەنزيلارلار، قۇقىقتاردى شەكتەۋ جانە ماجبۇرلەۋ شارالارى قولدانىلادى. جۇمىسسىز بورىشكەرلەرگە جۇمىسقا ورنالاسۋ تۋرالى حابارلاما بەرىلىپ، جەرگىلىكتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىنا جولداما تابىستالادى. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن بىرلەسىپ بوس جۇمىس ورىندارىنىڭ جارمەڭكەلەرى ۇيىمداستىرىلادى.
ەسەپتىك كەزەڭدە جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارى ارقىلى 193 بورىشكەر جۇمىسقا ورنالاستىرىلعان. ايىپپۇلداردى ءوندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن بىرلەسىپ «بورىشكەر» اكتسياسىن وتكىزۋ تۋرالى بىرلەسكەن بۇيرىق قابىلدانىپ، جوسپارى بەكىتىلگەن. بۇل اكتسيا اياسىندا اكىمشىلىك ايىپپۇلداردى تولەۋدەن قاساقانا جالتارعان ازاماتتار انىقتالىپ، ءتيىستى ماجبۇرلەۋ شارالارى قولدانىلادى.
وسى رەتتە، اكىمشىلىك، سالىق بەرەشەكتەرى، جول ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن بۇزۋ ت.س.س. اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساپ ايىپپۇل سالىنعان ازاماتتارعا ءوز مىندەتتەمەلەرىن ۋاقىتىلى ورىنداۋعا شاقىرامىز.
وزىڭىزگە قاتىستى اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋ تۋرالى مالىمەتتى اشىق ينتەرنەت كوزىندە ورنالاسقان بورىشكەرلەردىڭ بىرىڭعاي تىزىلىمىنەن، «ە-gov» پورتالىنان نەمەسە «Kaspi.kz» ءموبيلدى قوسىمشاسىنان بىلە الاسىز.
ماجبۇرلەپ ورىنداتۋ سالاسىنداعى جاڭالىقتارعا توقتالساق، جەكە سوت ورىنداۋشىلار ينستيتۋتى جىل سايىن دامۋ ۇستىندە. جىلما جىل قۇزىرەتتەرى كەڭەيتىلىپ، جاۋاپكەرشىلىكتەرى كۇشەيۋدە. سوت ورىنداۋشىلاردىڭ جۇمىسىن اۆتوماتتاندىرۋ ءۇردىسى جالعاسۋدا. اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋ ورگاندارىنىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان اقپاراتتىق جۇيەسىنىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسىن ىسكە قوسۋ جوسپارلانۋدا. ياعني سمارتفوننىڭ «Play market» نەمەسە «App Store» باعدارلاماسى ارقىلى جۇكتەۋگە قولجەتىمدى. بۇل ازاماتتاردىڭ وزدەرىنە قاتىستى اتقارۋ وندىرىستەرى تۋرالى اقپارات نەمەسە سوت ورىنداۋشى سالعان تيىمدار مەن بۇعاتتاۋلاردى تەز ارادا انىقتاۋعا، قر اۋماعىنان شىعۋعا تيىمداردى كورۋگە، بەرەشەك سوماسىن جەدەل تولەم جاساۋعا ىقپال ەتەتىن بولادى.
اعىمداعى جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ قازاقستاندا روبوت سوت ورىنداۋشى پيلوتتىق جوباسى ىسكە قوسىلدى.
قۇقىقتىق مەملەكەتتە زاڭدى سىيلاۋ، زاڭعا باعىنۋ نەگىزگى پرينتسيپتەر ەكەنىن ەسكەرسەك، قوعامدا زاڭ ۇستەمدىگى دە جۇزەگە اساتىنى ءسوزسىز. ول ءۇشىنقوعام الدىنداعى مىندەتتەمەلەردى ۋاقىتىلى ورىنداپ جۇرسەك جەتكىلىكتى.
كاۋسار بايعاليەۆا
