قاڭتار وقيعاسىندا تالىقورعاندا ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشى قۇلاتىلىپ، قايتادان ورنىنا قويىلعان جوق. وقيعا تۇسىندا جانە ودان كەيىن دە وسى سۋرەت الەۋمەتتىك جەلى مەن اقپاراتتىق رەسۋرستارعا كەڭ تارادى. اdyrna.kz وتىز جىل بويى ەلدى باسقارعان قايراتكەردىڭ قۇلاعان ەسكەرتكىشىن سۋرەتكە تۇسىرگەن جۋرناليست ساندۋعاش دۇيسەنوۆاعا حابارلاسىپ، وقيعانىڭ جاي-جاپسارىن سۇرادى.
بۇگىن 5 قاڭتاردا قازاق ەلى تاريحىنداعى ەڭ اۋىر تراگەديا، 238 ادام قازا تاپقان قاڭتار وقيعاسىنا 2 جىل تولدى.
2022 جىلى 5 قاڭتارعا اۋعان ءتۇنى تالدىقورعان قالاسىندا نارازىلىققا شىققاندار ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشىن قۇلاتتى. بۇل ەسكەرتكىش 2016 جىلى ءوڭىردى، ياعني الماتى وبلىسىن اماندىق باتالوۆ باسقارىپ تۇرعاندا، تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى قارساڭىندا تۇرعىزىلعان بولاتىن. مەملەكەتتىك سيمۆولدار الاڭىنا قويىلعان ەسكەرتكىش قاڭتار وقيعاسىندا قۇلاتىلعاننان كەيىن قايتادان ورنىنا قويىلعان جوق.
قاسىرەتتى قاڭتار كەزىندە وسى ەسكەرتكىشتى قۇلاتقاندار ونى الدىمەن دارعا اسىپ، سوڭىنان ءۇستىن بىلعاپ تاستادى. «نازارباەۆ داڭعىلى» دەگەن تابليچكانىڭ فونىندا قۇلاپ جاتقانى سۋرەت دەرەكتى فوتو جانرىنداعى ۇزدىك تۋىندىنىڭ بىرىنە اينالدى. سول سۋرەت كەيىن فوتوگرافيا، دەرەكتى فوتو جانرىنداعى كۋرستاردا ۇلگى رەتىندە ءجيى ۇسىنىلاتىن بولدى. بۇل سۋرەتتى اۆتورى ء"داۋىر اياقتالدى" دەپ اتاپتى.
«سىزدەردى قۋدالاماسىن دەسەڭىزدەر، ءارى قاراڭىزدار»
سول سۋرەتتى تۇسىرگەن جەرگىلىكتى جۋرناليست ساندۋعاش دۇيسەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ قۇلاۋىنىڭ سيمۆوليكالىق ءمانى جوعارى بولعان.
- نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قۇلاعان ەسكەرتكىشى قاڭتاردىڭ 5-ءسى كۇنى كەشكە جاقىن ءتۇسىرىلدى. تالدىقورعان قالاسىنداعى اباي كوشەسىندە نازارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشى مەن قالالىق اكىمشىلىكتىڭ عيماراتى ورنالاسقان. اباي مەن تاۋەلسىزدىك كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا تالدىقورعاننىڭ ەڭ باستى الاڭى باستالادى. سول الاڭعا كىرە بەرىستە نازارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشى جەردە قۇلاپ جاتتى. ەلدىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتىنىڭ ەسكەرتكىشىن جۇلىپ الىپ، لاقتىرىپ تاستايدى دەپ كىم ويلاعان؟ سول كەزدەردە ينتەرنەت جوق بولدى. سوندىقتان دا ونى ەشكىم بىلگەن دە جوق. ءبىز كەشكە جاقىن كەلگەندە ساعات 16:00-دە جينالعاندارعا گاز شاشىپ، قۋعان ەكەن. ال ءبىز ول جەرگە كەشكى ساعات 19:00-20:00 مولشەرىندە باردىق. سول بارعان كەزدە ەسكەرتكىش جەردە جاتىر ەكەن. جۋرناليست بولعاننان كەيىن سۋرەتكە ءتۇسىرۋىم كەرەك قوي، دۇرىس پا؟
قاراسام، 4-5 جىگىت قاراپ تۇر ەكەن، ولارعا «جىگىتتەر، مەن قازىر سۋرەتكە تۇسىرەمىن. ەرتەڭ سىزدەردى قۋدالاماسىن دەسەڭىزدەر، ءارى قاراڭىزدار» دەدىم. جىگىتتەردىڭ ءبارى ءارى قاراعان كەزدە وزىمە كەرەكتى راكۋرستى الدىم دا ءتۇسىرىپ الدىم، - دەيدى جۋرناليست ساندۋعاش دۇيسەنوۆا.
«جۇرەگىم اۋىرىپ كەتتى»
جۋرناليست مىنانداي قىزىق جايتتى دا ايتا كەتتى.
- ەسكەرتكىشتى ۇستايىن دەپ ەم، سول جەردە تۇرعان ادامدار «تاتە، ەسكەرتكىشتى ۇستاماڭىز، ءبىز ءبارىمىز بەتىنە تۇكىردىك» دەدى. مەن «تۇكىرگەندەرىڭ نە؟» دەپ ەم، «وي تاتە، تۇكىرگەننەن زورىن جاسادىق» دەدى. وزدەرىڭىز ءتۇسىنىپ تۇرسىزدار عوي، نە ىستەگەنىن؟.. - دەپ ەسكە الادى جۋرناليست.
- ءبىر شەتىنەن جۇرەگىم اۋىرىپ كەتتى. بۇل نازارباەۆتىڭ ءداۋىرىنىڭ بىتكەنىنە ەمەس، ءبىزدىڭ ەسكەرتكىشتەردى قۇرمەتتەمەيتىنىمىزگە جۇرەگىم اۋىرىپ كەتتى. شەت ەلگە ءجيى بارامىن، وركەنيەتتى ەلدەر بۇرىنعى پرەزيدەنتتەرىنىڭ ەسكەرتكىشىن قۇلاتقانىن كورمەپپىن. مىسالى دوللاردا اقش-تىڭ ءبىرىنشى، ەكىنششى پرەزيدەنتتەرىنىڭ ءبارى تۇر عوي. ەگەر ەسكەرتكىشتى قۇلاتاتىن بولساق، وندا نەگە ورناتتىق؟! - دەيدى ول.
جۋرناليست كەيىن ەكس-پرەزيدەنتتىڭ قۇلاعان ەسكەرتكىشىن ينستاگرام الەۋمەتتىك جەلىسىنە سالعانىن ايتادى. سەبەبى ول قاڭتار وقيعاسى بىتكەنشە VPN ارقىلى ينتەرنەتكە كىرىپ، تالدىقورعاندا، جالپى قازاقستاندا بولعان جاعداي تۋرالى حابار تاراتقانىن ەسكە الدى.
«مەن قورقۋىم كەرەك ەدى»
ساندۋعاش دۇيسەنوۆا قاڭتار وقيعاسى كەزىندە قورقىپ، ۇرەيلەندى مە؟ جالپى قانداي كوڭىل-كۇيدە بولدى؟
- مەن قازىر قاڭتار وقيعاسىن ەسكە السام، قوبالجىپ وتىرامىن. مەن قاڭتاردىڭ 4, 5, 6, 7 كۇندەرى قورىققان جوقپىن. مۇمكىن ماعان سەنبەيتىن شىعارسىزدار. كەيىن «مەن سول كەزدە نەگە قورىققان جوقپىن» دەپ ويلايمىن. نەگىزى مەن قورقۋىم كەرەك ەدى. ءبىر قىزىعى «ماسساعان. نە بولدى مىناۋ؟» دەپ مەن 8 قاڭتار كۇنى قورىقتىم عوي. ءوزىم ءۇشىن ەمەس، «بولاشاعىمىز نە بولار ەكەن؟» دەپ ەل ءۇشىن قورىقتىم. قاڭتاردىڭ 4-ءى كۇنى شەرۋ بەيبىت ءوتتى. 4-ءى كۇنگى وقيعا مەن 5-ءى كۇنگى جاعداي جەر مەن كوكتەي بولىپ كەتتى. 4-ءى كۇنى حالىق شىعىپ، ءوزىنىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەلەردى ايتتى. بىراق 4-ءى كۇنى ساعات تۇنگى 23:00-دە «شال كەت» دەگەن ۇران باستالدى. سول كەزدە مەن «پەرەحۆات باستالدى» دەپ ويلادىم. ساياسي تەرميندە «نارازىلىقتىڭ جولىن كەسۋ» دەگەن بولادى. ءبىر توپ حالىقتىڭ بەيبىت شەرۋىن ۇرلاپ كەتتى، ءوز مۇددەسىنە پايدالانىپ كەتتى، - دەيدى ساندۋعاش.
- قاڭتار وقيعاسىنان بەرى ەكى جىل ءوتتى، جۇرت داۋسىن جەتكىزۋگە تىرىستى بىراق، ادەتتەگىدەي، ولاردى ەشكىم تىڭدامادى! مەن تۇسىرگەن فوتوسۋرەت نازارباەۆتىڭ اۆتوكراتيالىق ەلدىڭ كوشباسشىسى رەتىندەگى ءداۋىرىنىڭ اياقتالعانىن بىلدىرەدى. قاڭتار وقيعاسى كەزىندە نارازىلار تالدىقورعانداعى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشىن قۇلاتتى. ولار بيلىكتى اۋىستىرۋدى، تىكەلەي مۋنيتسيپالدىق سايلاۋدى قايتارۋدى، ساياسي ەليتانى اۋىستىرۋدى جانە ۇرلانعان كاپيتالدى ەلگە قايتارۋدى تالاپ ەتتى. نەگىزى، جەكە كۋلتكە اينالعان تۇلعانىڭ ءوز ەسكەرتكىشىنىڭ ورناتىلۋىن دا جانە ونىڭ قۇلاۋىن دا كورۋى وتە سيرەك جاعداي، - دەيدى جۋرناليست.
ءجۋرناليستىڭ ايگىلى سۋرەتى «ءداۋىر اياقتالدى» دەگەن اتپەن كەڭ تاراپ كەتكەنى بەلگىلى.
2022 جىلى ساندۋعاش دۇيسەنوۆا وسى سۋرەتى ءۇشىن MediaCAMP Award 2022 حالىقارالىق بايقاۋىندا «ۋاقىت كورىنىسى» فوتونوميناتسياسى بويىنشا بىرىنشە ورىن يەلەندى. سول كەزدە كەيبىر ازاماتتار جۋرناليستكە «نازارباەۆتىڭ قۇلاعان ەسكەرتكىشىن ءبىز دە تۇسىرگەنبىز» دەپ ايتقان ەكەن. الايدا ولار ەكس-پرەزيدەنتتىڭ قۇلاعان ەسكەرتكىشىن قورقىپ ءوشىرىپ تاستاعان كورىنەدى.
ساندۋعاش دۇيسەنوۆا – جەتىسۋ وبلىسىنىڭ ورتالىعى تالدىقورعان قالاسىندا تۇرادى. ول داۋلى ماسەلەلەردى ءجيى كوتەرەدى. سول ءۇشىن قىسىمعا الىنعان كەزدەرى دە از ەمەس. بىلتىر ءتىپتى بىرنەشە كۇن اباقتىدا وتىرۋىنا تۋرا كەلگەن. بىراق سوڭىنان وعان تاعىپ ايىپ دالەلدەنبەگەن سوڭ بوساپ شىققان.
ال قاڭتار وقيعاسى كەزىندە تالدىقورعاندا قۇلاتىلعان نازارباەۆ ەسكەرتكىشى قايتادان قالپىنا كەلتىرىلمەدى. تەك جەرگىلىكتى اكىمشىلىك ونىڭ ورنىنا اباي ەسكەركىشى تۇرعىزىلاتىنىن ايتقان.
2022 جىلعى قاڭتار وقيعاسىندا قازاقستاننىڭ ءار ايماعىنان 238 ادام قازا تاپتى. رەسمي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، جاپپاي تارتىپسىزدىك بويىنشا 1205 ادام سوتتالىپ، 1095 ادامعا راقىمشىلىق جاسالعان. قايعىلى جاعداي كەزىندە 19 زاڭ ورىندارى قىزمەتكەرى قايتىس بولىپ، 3 مىڭنان اسا پوليتسيا جانە اسكەري قىزمەتكەر جاراقات العان.
قاڭتار وقيعاسى كەزىندە الماتىعا 20 مىڭ «تەرروريست» شابۋىل جاسالعانى دا ايتىلدى. الايدا بۇل اقپارات دالەلدەنبەدى.
قاڭتار قاسىرەتى جاڭاوزەندىكتەردى قولداۋدان باستالدى. 2021 جىلدىڭ سوڭىندا، ءبىر ايدا گاز باعاسى ەكى رەت ءوسىپ شارىقتاپ كەتكەن كەزدە، جاڭاوزەن تۇرعىندارى باعانى 50 تەڭگەگە ءتۇسىرۋدى تالاپ ەتىپ، بەيبىت ميتينگىگە شىقتى. «گاز ەلۋ! گاز ەلۋ» دەگەن جيىننىڭ باستى ۇرانى بولدى. جاڭاوزەندىكتەردىڭ بۇل نارازىلىعى قازاقستاننىڭ وزگە دە ايماقتارىندا قولداۋعا يە بولىپ، ءىرى قالالارعا جايىلىپ ۇلگەردى. وقيعا كەزىندە 238 ادام قازا تاپتى.
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
