بۇگىن – قازاقستاندى 30 جىل باسقارعان ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بيلىكتەن كەتكەنىنە 5 جىل تولدى.
2019 جىلى 19 ناۋرىزدا استانا ۋاقىتىمەن ساعات 19:00-دە نۇرسۇلتان نازارباەۆ رەسپۋبليكالىق تەلەارنالاردان حالىققا ۇندەۋ جاساپ، پرەزيدەنتتىك وكىلەتىن توقتاتاتىنىن مالىمدەگەن ەدى.
"مەملەكەتىمىزدىڭ اسا ماڭىزدى تاريحي ساتتەرىندە حالقىما ۇندەۋ جولدايتىنىمدى بىلەسىزدەر. بۇگىن دە بارشاڭىزعا ۇندەۋ جاريالاعالى وتىرمىن. بىراق بۇگىنگى ۇندەۋدىڭ ماڭىزى زور. مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى رەتىندەگى وكىلەتىمدى توقتاتۋ جونىندە شەشىم قابىلدادىم. بۇل - وڭاي شەشىم ەمەس" دەگەن بولاتىن.
ال سايلاۋعا دەيىن ۋاقىتشا پرەزيدەنت قىزمەتىن پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ اتقاردى. سەنات توراعاسى نازارباەۆتىڭ قىزى داريعا نازارباەۆا بولدى.
نازارباەۆ بيلىكتەن كەتكەنگە دەيىن...
تاريحتا نازارباەۆ پوستكەڭەستىڭ كەڭىستىكتەگى بيلىكتەن ءوز ەركىمەن كەتكەن العاشقى ورتالىق ازيا كوشباسشىسىنىڭ ءبىرى بولىپ قالدى. دەگەنمەن، نازارباەۆتىڭ بيلىكتەن كەتۋىنە نە سەبەپ بولدى؟
2019 جىلدىڭ اقپانىندا ەلورداداعى بەس قىزدىڭ ءولىمى جۇرتتىڭ قابىرعاسىن قايىستىرماي قويمادى. جانتۇرشىگەرلىك وقيعا كوكتال-1 تۇرعىن ءۇي الابىنداعى شىڭعىستاۋ كوشەسىندە ورنالاسقان "ۆرەميانكادا" بولعان. مۇندا 3 اقپاننان 4-ىنە قاراعان ءتۇنى ءورت شىعىپ، ءۇي ىشىنەن بەس قىزدىڭ ءولى دەنەسى تابىلدى. قىزداردىڭ اتا-اناسىنا نۇرسۇلتان نازارباەۆ كوڭىل ايتتى. الايدا، بالالالاردىڭ ءولىمى قوعامدا قىزۋ تالقىعا ءتۇستى. قايعىلى وقيعادان سوڭ رەسپۋبليكادا بالالاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ جونىندە كەڭەس قۇرىلدى. قازاقستاننىڭ بىرنەشە وڭىرىندەگى قالالاردا جۇزدەگەن كوپ بالالى انا مەملەكەتتەن الەۋمەتتىك قولداۋدى كۇشەيتۋدى، جاردەماقى كولەمىن ءوسىرۋدى، تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن شەشۋدى تالاپ ەتىپ، نارازىلىق ءبىلدىردى. ناتيجەسىندە بيلىك بىرقاتار جەڭىلدىك جاساپ، الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ ولشەمدەرىن قايتا قارادى.
سونداي-اق، ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى مۇناي وندىرەتىن مونوقالا - جاڭاوزەندە اقپان-ناۋرىز ايلارىندا جۇزدەگەن تۇرعىن بيلىككە جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى تالاپ قويدى.
وسىنداي قوعام قىسىمىنان كەيىن نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىكتى توقاەۆقا تابىستاپ، ءوزى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ومىرباقي توراعاسى جانە بىرقاتار دەڭگەيدەگى «قۇرمەتتى توراعا» ستاتۋسىنا يە بولىپ وتىرا بەردى.
قوس بيلىك پە، قيماستىق پا؟
2019 جىلدىڭ 9 ماۋسىمىندا قازاقستاندا كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتىپ، سول سايلاۋدا قاسىم-جومارت توقاەۆ جەڭىسكە جەتتى.
پرەزيدەنتتىك قىزمەتتەن كەتكەنىنە قاراماستان نازارباەۆ ىقپالدى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى، بيلىكتەگى "نۇر وتان" (قازىرگى AMANAT) پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى، ءوزىن زاڭ جۇزىندە قۋدالاۋدان قورعايتىن، دۇنيە-مۇلكىنە قول سۇعىلماۋىنا كەپىلدىك بەرەتىن "ۇلت كوشباسشىسى - ەلباسى" مارتەبەسىنىڭ يەگەرى رەتىندە بۇرىنعىشا ءبىراز بيلىكتى قولىندا ۇستاپ وتىردى.
ءدال سول جىلى ناۋرىز ايىندا توقاەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى - استانا قالاسىن نۇر-سۇلتان قالاسى دەپ قايتا اتاۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. بۇل دا حالىق نارازىلىعىن تۋعىزدى.
توقاەۆ سايلانعاننان كەيىن كوپشىلىك اراسىندا «قازاقستاندا قوس بيلىك بار» دەگەن اڭگىمە تارادى. ياعني، قوعامدا نازارباەۆ پرەزيدەنتتىكتەن كەتكەنىمەن، بيلىكتى تۇتاستاي توقاەۆقا بەرمەگەنىن، جاڭا پرەزيدەنتكە بارلىق وكىلەتتىلىكتى تاپسىرماعانى ءجيى ايتىلا باستادى.
ءتىپتى، نازارباەۆ توقاەۆپەن بىرگە ايماقتىق ۇيىمداردىڭ جيىنىنا قاتىستى.
2019 جىلى قاراشانىڭ 29-ىندا وزبەكستاندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ ەكىنشى كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋى دەپ اتالاتىن سامميت بولدى. اتالعان جيىنعا جاڭادان سايلانعان پرەزيدەنت توقاەۆ ەمەس، بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قاتىستى. بۇل ساپار قوس بيلىك جايلى كۇدىكتى قويۋلاتا ءتۇستى.
بيلىكتەن كەتكەننەن كەيىن نازارباەۆ بىرنەشە رەت شەتەلگە رەسمي ساپارمەن باردى. 2019 جىلى قازاننىڭ ورتاسىندا ول ءازىربايجان استاناسىندا وتكەن تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ سامميتىنە قاتىستى. تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر ىنتىماقتاستىعى كەڭەسى (تۇركى كەڭەسى) ەلدەرىنىڭ باسشىلارى تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ ۇسىنىسى بويىنشا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ۇيىمنىڭ قۇرمەتتى توراعاسى مارتەبەسىن ءومىر بويىنا بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.
سول جىلى قازاننىڭ 21-ءى كۇنى جاپونيا يمپەراتورى نارۋحيتونىڭ تاققا وتىرۋ راسىمىنە قاتىسقان شەتەلدىك لاۋازىمدى قوناقتار اراسىندا نازارباەۆ تا بولدى. ەكس-پرەزيدەنتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى نازارباەۆ "جاپونيا ۇكىمەتىنىڭ شاقىرۋى بويىنشا" باردى دەپ حابارلادى. ءساۋىر ايىندا نازارباەۆ پەكيندە وتكەن ء"بىر بەلدەۋ – ءبىر جول" فورۋمىنا قاتىسىپ، قىتاي پرەزيدەنتى سي تسزينپينمەن كەزدەستى. وسىلايشا، «قۇرمەتتى توراعا» اتاۋىنا يە بولىپ، بيلىكتى ەكىنشى جاقتان باسقارا بەردى.
كەيىن ءوزى توراعالىق ەتكەن ورىنداردى قاسىم-جومارت توقاەۆقا تابىستاپ، ەل كوزىنەن بىرتىندەپ جوعالا باستادى.
كەزدەسپەي كەتكەن ءبىر بەينە
2021 جىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ جينالىسىندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن 1995 جىلدان بەرى باسقارىپ كەلە جاتقانىنا توقتالىپ، ءوزىنىڭ توراعالىقتان كەتەتىنىن ايتىپ، قازىرگى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتى جاڭا باسشى رەتىندە تانىستىردى.
2021 جىلدىڭ 28 قاڭتارىندا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ كەزەكتەن تىس XXI سەزىندە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ پارتيا توراعاسى بولىپ سايلاندى.
2022 جىلدىڭ قاڭتار وقيعاسى كەزىندە، 6 قاڭتاردا توقاەۆ ۇندەۋ جاريالاپ، ءبىر دەمدە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعالىعىن قولعا العانىن مالىمدەدى.
ارتىنشا، 2022 جىلدىڭ 27 قاڭتارىندا سەنات مەملەكەتتىك باستامالاردى ەلباسىمەن كەلىسۋ قاجەتتىلىگىن جويۋدى ۇسىندى. سونداي-اق قاۋىپسىزدىك كەڭەسى مەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنا ءومىر بويى توراعالىق ەتۋ قۇقىعىنىڭ كۇشىن جويۋ ماقۇلداندى.
2022 جىلدىڭ 7 اقپانىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى مەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنا ءومىر بويى توراعالىق ەتۋ قۇقىعىن جوياتىن قۇجاتقا قول قويدى. بۇدان بىلاي قحا مەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعالىعى تۇلعاعا قاراي ەمەس، قىزمەتىنە قاراي پرەزيدەنتكە تيەسىلى بولاتىن بولدى.
2023 جىلدىڭ 12 قاڭتارىندا قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قۇرمەتتى سەناتور» اتاعىنان ايىرىلدى.
2022 جىلدىڭ ماۋسىمىندا قازاقستاندا رەسپۋبليكالىق جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم ءوتتى. رەفەرەندۋمنان كەيىن كونستيتۋتسيانىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىنە وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. ونىڭ ىشىندە حالىق ەلباسى تۋرالى باپتاردى الىپ تاستاۋ تۋرالى ۇسىنىستى قولدادى. رەفەرەندۋمنان كەيىن 2012 جىلدان بەرى تويلانىپ كەلە جاتقان 1 جەلتوقسان – تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى الىنىپ تاستالدى.
2023 جىلدىڭ 15 اقپانىندا مەملەكەت باسشىسى «تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ كۇشi جويىلدى دەپ تانۋ تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭعا قول قويدى.
ەلباسى تۋرالى زاڭ كۇشىن جويعاننان كەيىن نازارباەۆتىڭ سايتى ءوز ادرەسىن وزگەرتتى. قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سايتى وسى كەزگە دەيىن elbasy.kz اتالىپ كەلسە، كەيىننەن nazarbayev.kz دەگەن دومەنگە يە بولدى.
وسى وقيعادان كەيىن ەكس-پرەزيدەنت ناۋرىز ايىنىڭ 19-ى كۇنى حالىق الدىندا العاش رەت توبە كورسەتتى. ول «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترى عيماراتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنت ءماجىلىسى مەن ءماسليحاتتار سايلاۋىندا داۋىس بەردى. داۋىس بەرۋ راسىمىنەن كەيىن بارشا قازاقستاندىقتاردى ءاز-ناۋرىز مەرەكەسىمەن دە قۇتتىقتادى.
2023 جىلى 10 ماۋسىمدا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كەزىندە ءوز كومانداسىندا بولعان بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ قايتىس بولۋىنا بايلانىستى كوڭىل ايتۋ جەدەلحاتىن جولدادى. سول كۇننىڭ ەرتەسىندە اباي وبلىسىنداعى ورتتەن قازا تاپقان ورمان شارۋاشىلىعى قىزمەتكەرلەرىنىڭ وتباسىنا كوڭىل ءبىلدىردى.
سونداي-اق، استانانى ءوزىنىڭ جەكە تۋىندىسى نەمەسە پەرزەنتىندەي كورەتىن نازارباەۆ 4 شىلدەدە وتكەن “استانا فورۋمىندا” دا كورىنبەدى.
وسىلايشا، حالىق الدىندا توبە كورسەتپەگەن نازارباەۆتىڭ «قۇرمەتتى توراعالىعى» دا ۇمتىلا باستادى. نازارباەۆ بۇدان كەيىن ءوزى سالدىردى دەيتىن ەل استاناسىنداعى ءزاۋلىم مەشىتتە بىرنەشە مارتە كورىنىپ، اتىشۋلى ءىنىسى بولات نازارباەۆتىڭ قازاسى تۇسىندا كوپشىلىك الدىنا شىقتى دا، سوڭىنان جىم بولدى.
«زەينەتكەر دەمالۋ كەرەك»
كورىنبەي دە، كەزدەسپەي دە كەتكەن نازارباەۆ تۋرالى ساياساتتانۋشى، قوعام بەلسەندىسى، كۇرەسكەر دوس كوشىم بىلاي دەيدى:
- نازارباەۆ زەينەتكە كەتتى. زەينەتكە كەتكەنەن كەيىن قاراپايىم زەينەتكەر ەسەبىندە دەمالۋ كەرەك. ارينە، قانشا جىل بيلىكتە بولعاننان كەيىن ءارتۇرلى اۋديتورياعا «قۇرمەتتى سپيكەر»، «قۇرمەتتى قاتىسۋشى»، «تويدىڭ گەنەرالى» بولىپ جۇرگەندى جاقسى كورەدى. ول بيلىكتەگى ادامداردىڭ اۋرۋى، ءبىر جاعىنان پەندەشىلىك دەپ ايتساق بولادى. بىراق 2019 جىلدىڭ ساۋىرىنەن باستاپ، نازارباەۆتى مەن بيلىكتەن تولىعىمەن كەتكەن ادام دەپ ەسەپتەيمىن. ودان كەيىن بارلىق جۇمىسقا، مەملەكەتتىك ىستەرگە توقاەۆ جاۋاپتى. سوندىقتان نازارباەۆتىڭ كەيبىر جەرلەردە كورىنۋىنە «ونىڭ سىرتتان باقىلاپ تۇر، بيلىكتى قولىندا ۇستاپ تۇر» دەگەن پىكىردى قولدامايمىن. مۇنىڭ ءبارى توقاەۆتىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىن اقتاۋ ءۇشىن جاسالعان ارەكەت. سول باعىتتاعى جۇرگىزىلىپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ يدەولوگياسى. «توقاەۆ ءبارىن جاساعىسى كەلەدى، بىراق نازارباەۆ ءالى دە بولسا، بيلىكتى ۇستاپ وتىر» دەگەن – ميف. بۇل – توقاەۆتى اقتاۋ ءۇشىن جاسالعان. توقاەۆ قاڭتارعا دا، 2019 جىلدان باستاپ، بارلىق جاسالىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ جاقسىسىنا دا، جامانىنا دا جاۋاپ بەرەدى. ال نازارباەۆ 2019 جىلدان باستاپ، مەن ءۇشىن جوق»، - دەدى ساياساتكەر «ادىرنا» تىلشىسىنە بەرگەن پىكىرىندە.
سونداي-اق، دوس كوشىم نازارباەۆتىڭ كەيبىر ىستەرگە ارالاسۋعا قۇقىعى بار ەكەنىن دە ايتا كەتتى.
- قاراپايىم زەينەتكەر ەسەبىنبە زەينەتكەرگە ساي جۇمىسىن ىستەي بەرەدى. ەگەر شاقىرىپ جاتسا، بارادى. بىراق ول بارسا، ونىڭ ارتىنان مىڭداعان ءسوز ەرەدى. كەي جەردە توبە كورسەتىپ قوياتىن شىعار. ونىڭ بۇعان دەيىن ىستەگەن ىستەرىنىڭ ءبارىن بىلەمىز. بىراق ونى زەرتتەيتىن، تەكسەرەتىن، ونىڭ كىناسىن موينىنا قوياتىن كوميسسيا قۇراتىنداي جاعداي جوق. سەبەبى، توقاەۆ سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا “نازارباەۆ مودەلىن ءارى قاراي جالعاستىرامىن، ساباقتاستىرامىن” دەگەنى بار. سوندىقتان كەي جەردە ونىڭ دا قاتىسۋىنا قۇقىعى بار»، - دەدى ساياساتكەر دوس كوشىم.
دانا نۇرمۇحانبەت
«ادىرنا»ۇلتتىق پورتالى
