ابۋباكىر قايران. قۇلپىتاس

2772
Adyrna.kz Telegram

(نوۆەللا)

قىردىڭ تەپ-تەگىس تاستاق جولىمەن تاۋعا قاراي بەت العان كوك «ۋاز»  كوسىلگەن ارعىماقتاي زاۋلاپ كەلەدى، اشىق تۇرعان تەرەزەدەن اڭقىلداپ سوققان اق سامال بايجومارتتىڭ تاناۋىنا تارلاۋ مەن بەتەگەنىڭ، جۋسان مەن يزەننىڭ جۇپار ءيىسىن ەسەلەي تىقپالاپ، كەۋدە سارايىن ءبىر-اق ساتتە كەڭىتىپ جىبەرگەندەي. قاسيەتتى قازىناسىن اسپان استىنا جايىپ تاستاپ، قۇشاعىن كەڭ اشىپ جاتقان كەربەز دالانىڭ وسىناۋ ءبىر پۇشپاعىنا تابانى تيگەن ادامنىڭ، كوزى باسىر بولماسا، كوڭىلىنىڭ ءبىر شالقىماسقا امالى دا جوق-اۋ، ءسىرا!

ءوزى رولدە وتىرسا دا باعانادان بەرى جاعى سەمبەي سويلەپ كەلە جاتقان قوڭقاق مۇرىن قۇباقان جىگىت – ءۋالحان اۋدان اكىمىنىڭ ءبىرىنشى  ورىنباسارى بولىپ وسى جاققا كەلگەنىنە ەكى جىل ەندى تولسا دا، بۇل ايماقتىڭ بۇكىل تاريحىن باستان-اياق جاتتاپ العانداي. ول ءوزىنىڭ قاسىندا وتىرعان بايجومارتتى ارنايى شاقىرىپ اكەلگەن سىيلى قوناعى رەتىندە تاۋ ارالاتىپ، تاريحي مەكەندەر مەن تاڭبالى تاستاردى كورسەتپەك، سوناۋ كونە زامانداردىڭ ءتىرى كۋاسىندەي، جۇمىلماعان كوزىندەي بولىپ كورىنەتىن بالبالدارعا، قورعاندارعا اپارماق.

وسىدان ون بەس جىلداي بۇرىن ەكەۋى دە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تاريح فاكۋلتەتىن بىرگە بىتىرگەن دوستار ەدى. سودان بەرگى ۋاقىتتا بىرىنەن-ءبىرى حابار ۇزبەي، ءار جىل سايىن ءبىر رەت بولسا دا كەزدەسىپ تۇرۋدى ادەتكە اينالدىرعان. بايجومارت تاياۋدا عانا تاريح عىلىمى بويىنشا دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاپ، سول قۋانىشقا بولا ءۋالحان دا الماتىعا بارىپ، قايتارىندا قويار دا قويماي عالىم دوسىن اۋىلىنا الىپ كەلگەن.

– ءاي، باياش! – دەپ ەدى ءۋالحان ۇسىنىسىنا كونگىسى كەلمەي تۇرعان دوسىنا، – سول اۋدانعا مەنەن گورى سەن جاقىنسىڭ. مەن بولسام، قىزمەت بابىمەن بارعان اداممىن، ال سەن – سول جەردىڭ تۋعان كۇيەۋ بالاسىسىڭ. قايىن جۇرت دەگەن ءۇش جۇرتىڭنىڭ ءبىرى ەكەنىن ۇمىتپا. مىنا مەن دە ءبىر جىلدا ءبىر-اق رەت الاتىن دەمالىسىمدى سەنىڭ تويىڭا ورايلاستىرىپ الدىم عوي.

ءۋالحاننىڭ بۇل سوزىنە بايجومارت ەشقانداي ءۋاج ايتا الماعان. ونىڭ ۇستىنە، قايىن جۇرتى جاققا سيرەكتەۋ قاتىناپ جۇرگەنى دە ەسىنە ءتۇسىپ، بارىپ قايتۋعا بەل بۋعان ەدى. سويتكەنى جاقسى بولىپتى، «ناعاشىما دا بارايىن، تايىمدى دا ۇيرەتەيىن» دەگەندەي، قازىر جەتپىستىڭ جەلكەسىنە شىعىپ كەتكەن قايىن اتاسى مەن قايىن ەنەسىن دە كورىپ، اۋدان ورتالىعىنداعى مادەنيەت ۇيىندە قالىڭ كوپشىلىكپەن كەزدەسۋ دە وتكىزىپ، ويدا جوق جەردەن ابىرويلى شارۋالاردى تىندىرىپ تاستادى.

تاۋعا ىلىگە بەرگەن جەردەگى ءبىر بۇلاقتىڭ باسىنا توقتاپ، بەت جۋىپ، اۋىز شايىپ العان سوڭ عانا ءسوز سويلەۋدەن ءسال تيىلىپ قالعان ءۋالحاننىڭ ۇنسىزدىگىن پايدالانىپ، مەن دە سويلەپ قالايىن دەگەندەي، بايجومارت:

– جول بويى بايقاپ كەلە جاتىرمىن، شوپكە مالدىڭ ءتىسى دە تيمەپتى عوي. باياعىداعى مىڭعىرعان مال قايتا كەتكەن؟ جەر وگەيسىرەپ قالىپتى. – دەپ، باعانادان بەرى كومەيىنە كەپتەلىپ كەلە جاتقان ساۋالىن سىرتقا شىعاردى.

– وي، توقسانىنشى جىلداردىڭ توقىراۋىن بىلەسىڭ عوي. سوۆحوزدار تاراپ، ۇكىمەتتىڭ مال-مۇلكىنىڭ ءبارى اساعاننىڭ اۋزىندا، تىستەگەننىڭ تىسىندە كەتتى! حاوس! – دەپ ءۋالحان تارتىپ تۇرعان تەمەكىسىن بۇلاق سۋىنا شەرتىپ جىبەردى. – قازىر تاۋداعى، ويداعى فەرمالاردىڭ ءبارى جەكەشەلەنىپ كەتكەن. مەن سەنى قازىر قايناربۇلاق دەگەن جەردەگى شارۋا قوجالىعىنا اپارامىن.

– و-و! جەردىڭ تورەسى دەپ سونى ايت! ونداعىلار تەك قانا جىلقى ۇستايدى. قىمىز اشىتادى. ونى اۋدانعا، قالاعا اپارىپ ساتادى.

«قايناربۇلاق» دەگەن جەر اتاۋىن ەستىگىندە، بايجومارتتىڭ ايالى كوزدەرى دوڭگەلەنە كۇلىمسىرەپ، قىزىلشىرايلى ءجۇزى نۇرلانىپ كەتكەندەي بولدى.

– قايناربۇلاقتى بىلەم عوي. سوندا مەنىڭ قايىن اعام مال باعىپ وتىرعان.

– ءا، وندا ءتىپتى جاقسى. ول قاي ۋاقىت ەدى؟

– ءبىرىنشى رەت – ۇيلەنگەن جىلى، سودان سوڭ... وسىدان جەتى-سەگىز جىلداي بۇرىن عوي دەيمىن.

– وي، بۇگىنگى قايناربۇلاق بۇرىنعى قايناربۇلاق ەمەس! بارعان سوڭ كورەسىڭ، – دەدى ءۋالحان ماشيناعا قاراي بەتتەپ بارا جاتىپ.

 

* * *

 

بايجومارت قايناربۇلاققا جەتكەندە كوردى – بۇل قىستاۋدىڭ وزگەرگەن ەشتەڭەسى دە جوق، تەك قانا جاڭادان ءبىر ءۇي تۇرعىزىلىپتى. ۇزىننان ۇزاق سوزىلعان تاستان قالانعان مال قوراسى دا، مالشىلار تۇراتىن تاپال تام دا سول ورنىندا. ارينە، بۇرىنعىسىنان ءسال-ءپال ەرەكشەلىكتەر دە بار. مال شارۋاشىلىعىنا ارنالعان ەسكىلى-جاڭالى تەحنيكالار مەن تراكتورلاردىڭ بىرنەشەۋى قاتارلاسىپ قالىپتى. بۇرىن كەلگەندەرىندە كوڭ مەن كۇل توبە-توبە بولىپ ءۇيىلىپ جاتۋشى ەدى، ولار دا زىم-زيا جوعالىپتى. انە، ءۇيدىڭ ەسىگىنەن ءۇش ءجۇز-اق قادام جەردە قايناربۇلاق اتقىلاپ جاتىر. بۇل قونىستىڭ تۇرعىندارى اۋىزسۋدى سول بۇلاقتان الاتىن بولعان سوڭ، مال بىلعاپ كەتپەسىن دەپ، تەمىر تورمەن قورشاپ قويىپتى. بايجومارت ماشينادان تۇسە سالىسىمەن، تۇمسا تابيعاتقا سۇيسىنە قاراپ، بەينە ءبىر ءوزىنىڭ تۋىپ وسكەن مەكەنىنە كەلىپ تۇرعانداي جانى تولقىپ، جۇرەگى ەلجىرەپ، ءبىر قىزىق كۇي كەشىپ تۇرعانىن سەزىندى. قورا ىشىنەن جىلقىلاردىڭ پىسقىرىنعانىن ەستىپ، ساۋىن بيەلەر قۇلىندارىن ماڭايلاپ، وسىندا كولەڭكەلەپ تۇرعانىن دا بىردەن ءبىلدى. ەگەر بۇلاردىڭ كەلگەنىن سەزىپ، ۇيدەگىلەر ءورىپ شىقپاعاندا، وزىنە تانىس نىسانداردىڭ ءبارىن تۇگەندەپ شىقپاق ويى بار ەدى، قۇشاق جايىپ قارسى الۋشىلار كيمەلەپ كەتتى.

بۇلار اماندىق-ساۋلىق سۇراسىپ بولا سالىسىمەن-اق، جاڭادان سالىنعان ەڭسەلى ۇيگە كىردى دە، جاساۋلى داستارحاننىڭ تورىنە جايعاستى. ءۋالحان بۇلارعا ءبارىن الدىن الا ەسكەرتىپ قويعان سياقتى.

تۇينەكتەلىپ قالعان قاپ-قارا مايى بەتىندە قالقىعان ساپ-سارى سالقىن قىمىزدىڭ ءبىر شاراسىن تارتىپ جىبەرگەندە، بايجومارتتىڭ ماڭدايىنان سۋىق تەر بۇرق ەتە ءتۇستى.

قايناربۇلاق شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى جۇماش دەگەن اقساقال تىم سالماقتى، سالاۋاتتى ادام ەكەن. ءۋالحان بايجومارتتى وزدەرىنە تانىستىرىپ بولعاننان كەيىن، الدىندا تۇرعان ريۋمكاسنى كەرى سىرىپ قويىپ، ورنىنان تۇرىپ، جاعىمدى قوڭىر داۋىسىمەن ءبىر قاۋىم اڭگىمە ايتىپ تاستادى. كەلىپ وتىرعان قوناقتى دۇيسەنباي اقساقالدىڭ كۇيەۋ بالاسى رەتىندە سىرتتاي بىلەتىنىن، بايجومارتتىڭ كەلىنشەگى سايرانى مەكتەپ وقۋشىسى كەزىنەن تانيتىنىن، ءبارىنىڭ دە ءبىر رۋدان ەكەندىگىن تىزبەلەي كەلىپ:

– ال، اينالايىن كۇيەۋ بالا، ءجون بىلەتىندىگىڭدى كورسەتىپ، التىن ۋاقىتىڭدى ءبولىپ، قايىن جۇرتىڭا ات باسىن بۇرعان ەكەنسىڭ، قادامىڭا نۇر ءبىتسىن، ساپارىڭ وڭ بولسىن! – دەگەن اق تىلەگىن ايتتى.

كوپ ۇزاماي، ۇلكەن اس اكەلىپ، بايجومارتتىڭ الدىنا سالتاناتتى تۇردە قويدىڭ توستىگى تارتىلدى. قويدىڭ باسىن ەل باسقارىپ وتىرعان ادامداردىڭ ءبىرى رەتىندە ءۋالحان ۇستادى.

بۇلار ەت جەپ، شاي ءىشىپ بولىپ، دالاعا شىققاندا باتار كۇننىڭ شۇعىلا نۇرى تاۋ مەن تاستىڭ جاپ-جاسىل قارسى بەتىن قىزىل-سارى ساۋلەسىمەن بوياپ تاستاعان ەكەن.

ءۋالحان مەن بايجومارت ءارى توق تاراتايىق، ءارى سۋعا تۇسەيىك دەپ ءۇي يەلەرىنەن رۇقسات سۇراپ، يەك استىنداعى تار شاتقالدا كۇركىرەپ جاتقان وزەنگە قاراي بەتتەدى. جول جونەكەي تاس ۇيىندىلەرىنە ۇقساعان كونە بەيىتتەردىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقاندا، بايجومارت كىلت توقتاي قالدى. ول ۋالحانعا ءبىر ۇسىنىس جاساعالى تۇر ەكەن.

– مىنا جەردە سايرانىڭ ۇلكەن اتالارى دا جاتىر دەپ ەدى. وسىندا جاتقان ارۋاقتاردىڭ بارىنە باعىشتىپ قۇران وقىپ كەتەيىك.

بايجومارت ءۋالحاندى باستاپ، زيراتتارعا قاراي ءجۇرىپ كەتتى.

ماڭايى مەن ارا-اراسىنا شي مەن شەڭگەل، بوز جۋسان مەن كوك ميا دەندەي ءوسىپ كەتكەن قازاقتار «ات بەيىت» دەپ اتايتىن ەسكى مولالاردىڭ ءبارى تاستان قويانجوندانىپ  قالانعاندىقتان، كوپشىلىگى ءالى دە بولسا بۇرىنعى سىنىن بۇزباي ساقتالعان ەكەن. بىراق، جانبىر شايىپ جەل مۇجىگەن ۇيمە تاستاردىڭ سۇرقىنان وتكەن عاسىرلاردىڭ سىزى بايقالعانداي.

– انا ءبىر زيرات كەيىننەن قالانعان عوي، – دەدى ءۋالحان شىعىس جاق شەتتەگى ءتورت قۇلاقتى بەيىتتى نۇسقاپ.

شىندىعىندا دا بۇل زيرات تىم بەرتىندە پايدا بولعان سياقتى. ءتىپ-تىك، ءتورت بۇرىشتى، ماڭدايشاسى بيىك كوتەرىلىپ، ونىڭ ۇستىنە ءالى توت باسا قويماعان اپپاق، جاپ-جالتىر قالايىدان اي بەينەسى قويىلىپتى.

– مۇندا جاتقان مارقۇمنىڭ اتى-ءجونىن جازىپ قويماعاندارى نەسى؟! – دەپ تەرەڭ كۇرسىندى بايجىگىت.

ەكەۋى سول زيراتتىڭ الدىندا وتىرىپ، وسىندا جاتقان بارلىق ارۋاقتارعا باعىشتاپ قۇران وقىدى.

 

* * *

 

باسى جاستىققا تيە سالىسىمەن-اق بايجومارتتىڭ كوز الدىنا وسى اۋىلعا العاشقى كەلگەن كەزىندەگى وقيعالار تىزبەكتەلىپ وتە باستادى. سايرانىڭ اعاسى اسكەربەك الماتىدان مامىر مەرەكەسى قارساڭىندا كەلىپ جاتقان جاس جۇبايلارعا: «تاۋعا شىعىڭدار، تازا اۋا جۇتىڭدار، اتقا مىنەسىڭدەر» دەپ، جاقىن دوس-جاراندارىن، كەڭشار باسشىلارىن ەرتە-مەرتە، ءوزى جايلاپ وتىرعان وسى قايناربۇلاققا الىپ كەلدى.

توي دۋمان باستالدى دا كەتتى. وزەن جاعاسىنداعى قالىڭ تالدىڭ اراسى، بەلۋاردان كەلەتىن جاسىل شالعىن، قۇيىلىپ جاتقان قىمىز، اسىلىپ جاتقان ەت، قاقتالىپ جاتقان كاۋاپ، ءىشىلىپ جاتقان اراق... بايجومارت ول كەزدە بار جوعى جيىرما ءتورت-اق جاستاعى اسپيرانت بولاتىن، كەلىنشەگى سايرا الماتىداعى ءبىر اۋرۋحانادا مەدبيكەلىك قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن. قايىناعاسى اسكەربەكپەن تانىسقانىنا ءبىراز بولسا دا، مىنەزىن بىلمەيدى ەكەن. ءىشىپ السا، تىم اسقاقتاپ، كوتەرىلىپ سويلەيتىن مازاسىزداۋ ادام ەكەن.

بايجومارت كەلىنشەگىنىڭ: «اۋىلعا بارعاندا، اۋىزىڭا اراق الۋشى بولما!» دەگەن بۇيرىققا بەرگىسىز ءوتىنىشىن ورىندايىن-اق دەپ ەدى. وسى اسكەربەك قايىناعاسى مەن ونىڭ دوستارى زورلاعانداي بولىپ، ەدەل-جەدەل ءىشتىرىپ-ءىشتىرىپ جىبەردى. باس شوپان اسكەربەكتىڭ كومەكشىسى ماعاۋ دەگەن جىگىت كەتىك تىسىنەن ءتىلى جىلتىڭداپ كوپ سويلەيدى ەكەن، ءتىپتى، بايجومارتتى «كۇيەۋ»، «كۇيەۋ» دەپ، ابدەن تاقىمداپ الدى. ءبىر كەزدە: «كۇيەۋدىڭ اتىمەن كۇل تاسى» دەگەن، بىزگە اراقتى كۇيەۋبالا قۇيىپ وتىرسىن! – دەپ ەدى، اسكەربەك وعان اجىرايا قاراپ:

– ءاي، كەتىك، سەن نە وتتاپ وتىرسىڭ؟! پايعامبار دا كۇيەۋ بالاسىن سىيلاعان. انا ون جاستان جاڭا اسقان وگەي بالاڭا قوي باقتىرىپ جىبەردىڭ، ەندى مۇندا اراق قۇيۋعا دا ەرىنىپ وتىرمىسىڭ؟! – دەدى.

مىنانداي اۋىر سوزدەن جانجال شىعىپ كەتە مە دەپ ساسقالاقتاعان بايجومارت: – ماعاۋ اعا دۇرىس ايتادى، سىزدەرگە قىزمەت قىلۋ مەنىڭ مىندەتىم عوي، – دەپ بوتەلكەنى الا سالىپ، ستاقاندارعا تولتىرا-تولتىرا اراق قۇيا باستادى.

– ءاي، وقىعاننىڭ اتى وقىعان عوي! كۇيەۋ بالا كورگەندى بالا ەكەن! – دەپ اسكەربەكتىڭ جالاڭاشتانىپ وتىرعان قارا مۇرتتى ءبىر دوسى قارق-قارق كۇلدى.

بۇل كەزدە بايجومارتتىڭ دا كوڭىلىنە جەل ءبىتىپ، ۇلكەندەردەن قالىسپاي سىلتەپ وتىرعان. ەرتەڭىندە شىققان كۇننىڭ ساۋلەسىنەن ويانسا، وزدەرى كەلگەن ماشينەنىڭ ارتقى ورىندىعىندا ءبۇرىسىپ جاتىر ەكەن. اۋزى كەۋىپ، شولدەپ بارادى. باسىن كوتەرىپ ماڭايىنا قاراسا، اۋىل جىم-جىرت. ەشكىمنىڭ ءالى ويانباعانىنا قۋانىپ كەتىپ، ماشينەدەن ءتۇستى دە، فلياگتا تۇرعان سۋىق سۋدىڭ ءبىر وجاۋىن ءبىر-اق ءسىمىردى. سول وجاۋمەن سۋ ءىلىپ الىپ، بەتىن شايعان بولدى دا، ءۇيدىڭ كولەنكە جاعىندا تۇرعان ۇزىن ورىندىققا بارىپ وتىردى. تامىلجىپ تۇرعان تاۋ سۋرەتىنە ولەۋسىرەگەن جانارىمەن موليە قاراپ وتىرعانىندا، سىرت جاقتان جىلقىنىڭ ءدۇبىرى، قيقۋلاعان بالانىڭ داۋىسى ەستىلگەندەي بولدى. ءبىر كەزدە قارشاداي قارا بالا ونشاقتى جىلقىنى دۇرىلدەتە قۋىپ كەلىپ، قوراعا قامادى دا، ءوزى اتتان ءتۇسىپ، مۇنىڭ جانىنا جاقىندادى.

– اسسالاۋماعالەيكۇم!

–ۋاعالەيكاماسسالام! كەل وتىر.

ەكى بەتى توپ-تومپاق، قايراتتى قاپ-قارا شاشى تىكىرەيگەن قالپىندا ءوسىپ كەتكەن جەتكىنشەكتىڭ ەكى كوزى وتتاي جانىپ تۇر ەكەن.

– شارشاپ قالعانسىز با؟ – دەدى بالا، ۇلكەن كىسىلەرشە مۇنىڭ بەتىنە بارلاي قاراپ.

– ءيا، شارشادىق قوي، – دەدى بايجومارت الدەنەدەن قىسىلعانداي مىڭگىرلەپ.

– «اراق ازدىرادى»، «ماسكۇنەمدىك – دەرت» دەگەندى ءبىزدىڭ تاربيەشىلەر كوپ ايتادى. ءوزى ءبىر جامان نارسە بولۋ كەرەك، – دەدى بالا قارسىداعى بيىك شىڭنىڭ ۇشار باسىنا قاراپ وتىرىپ.

«مىناۋ بالا ەمەس، بالە عوي» دەپ ويلاعان بايجومارت، ءسوزدى باسقا جاققا اۋدارايىن دەپ: – قامشىڭ جاقسى ەكەن. اكەلشى، كورەيىن، – دەپ بالانىڭ قولىنداعى توبىلعى ساپتى، شاشاعى توگىلگەن ادەمى قامشىنى قولىنا الدى.

– مۇنى ءوزىم ورگەم! – دەدى بالا.

بايجومارت بالانىڭ سوزىنە سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي، اڭتارلىپ قالدى.

– شىن با؟ قالاي ءوردىڭ؟

– مەن ناعاشى اتامنىڭ ءتىرى كەزىندە سول كىسىنىڭ قولىندا بولدىم. ول كىسى ءورىمشى بولاتىن. قامشى ءورۋدى ءتورت جاسىمدا-اق ۇيرەتە باستاعان. مەن قازىر سەگىز ءورىم ءتورت قىرلى قامشىنى دا ورە الامىن. بۇرىنعى ورىمشىلەر ون ەكىدەن قىرىق ورىمگە دەيىن ءورىپتى. قامشىنىڭ ءتۇرى دە كوپ، – دەدى بالا ءوزىنىڭ جانىنا جاقىن اڭگىمەنىڭ باستالعانىنا قۋانعانداي، ءجۇزى جايناي ءتۇسى.

– قانداي تۇرلەرى بار؟

– مىسالى، مىنا قامشى – ات قامشى. بايگە قامشى دەگەن دە بولادى. ونى اتقا شاپقان بالالار ۇستايدى. ول ءتورت-اق ءورىم. جەڭىل. ايەلدەر دە سونداي قامشىنى ۇستايدى. ال ارباعا جەگۋلى اتتى ايداعاندا، ۇزىن قامشى ۇستايدى. ونى «بيشىك» دەيدى. ەرتەدە قامشىدان باسقا قارۋ ۇستامايتىن باتىرلار بولعان. ولاردى «قامشىگەر» دەيدى. ولار ۇستايتىن قامشىلار «دويىر»، «دىراۋ»، «ءبۇزاۋتىس» دەپ اتالادى. ونداي قامشىلاردىڭ ورىمىنە تەمىر قوسادى، باس جاعىنا قورعاسىندى قوسىپ ورەدى.

– سەن ءوزىڭ ءبارىن سايراپ تۇرسىڭ عوي، – دەدى بايجومارت بالانىڭ بەتىنە سۇيسىنە قاراپ، – ساباعىڭ قالاي؟ نەشىنشى وقيسىڭ؟

– بەسىنشىگە كوشتىم. وتليچنيكپىن. قالاداعى مەكتەپ-ينتەرناتتا وقيمىن. جازدا وسىندامىن.

– م-م-م! مىنە، جىگىت!

بايجومارت بالانىڭ يىعىنا قولىن ارتىپ، قۇشاقتاعانداي بولىپ وتىر.

– اتىڭ كىم؟ – دەدى الدەن سوڭ.

– دارمەن.

– م-م-م، دارمەن. كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟

– اكەم مەن تۋا سالىسىمەن-اق قايتىس بوپ كەتكەن. مەن ناعاشى اتامنىڭ قولىندا ءوستىم.

– ال شەشەڭ؟

– ول... گۇلزاعي. وسىندا ءجۇر عوي. انا ماعاۋ دەيتىن كىسىنىڭ ايەلى. ۇيلەنگەندەرىنە ءۇش جىلداي بولدى.

وسى كەزدە باسىنا قىزىل بايلاۋىش بايلاعان جاستاۋ كەلىنشەك بۇلاردىڭ جانىنان مال قوراعا قاراي وتە بەردى.

– گۇلزاعي دەگەن وسى كىسى، – دەدى دارمەن كەلىنشەكتى يەگىمەن نۇسقاپ.

– ءاي، دارمەن، ءجۇر قۇلىن بايلايمىز، – دەدى كەلىنشەك بالاعا. سودان سوڭ بايجومارتقا نازار اۋدارىپ، امانداسقانداي بولىپ، ەرنىن جىبىرلاتتى.

– سىزدەرگە مەن دە كومەكتەسەيىن، – دەپ بايجومارت تا ورنىنان كوتەرىلدى. بالا جاسىنان جىلقىنىڭ ماڭىنا جۋىپ كورمەگەن سوڭ، الدە ءبىر ۇرەيلى سەزىمدەرگە بەرىلىپ، قوراعا قاراي قورقاقتاي باسىپ كەلەدى. مۇنىڭ سەكەمدەنىپ كەلە جاتقانىن گۇلزاعي دا سەزە قويعانداي: – ءسىز قۇلىن ۇستاماي-اق قويىڭىز. جاي قاراپ تۇرساڭىز بولادى. بيەلەر مەن قۇلىندار بوتەن كىسىنى جاتىرقايدى، – دەدى. شەشەلى-بالالى ەكەۋى قوس قاتار ءتىزىلىپ تۇرعان تىرەۋ باعاندارعا قۇلىنداردى بايلاي باستادى. قۇلىنداردا قاتتى قارسىلىق جوق، ءتىپتى، كەيبىرەۋى نوقتاعا باسىن ءوزى-اق تىعىپ جىبەرەدى. ايەل مەن بالا بيەلەردىڭ ارتىنان سۇيكەنىپ، يتەرىپ جۇرسە دە، تەبەيىن دەپ ىڭعايلانعان ءبىرى بولساشى!

بايجومارت قۇلىن بايلاپ جاتقاندارعا جاقىنداپ بارايىن دەپ ەدى، ءبىر قوڭىر بيە قۇلاعىن جىميتىپ، ءتىسىن اقسيتىپ، مۇنى تەبەتىن ءتۇر بايقاتقان سوڭ، ورنىنان قوزعالماي تەك تۇرعاندى ءجون كوردى.

– گۇلزاعي اپكە، سوندا بۇل بيەلەردى قاشان ساۋاسىزدار؟ – دەدى بايجومارت، قۇلىندار بايلانىپ بولعان سوڭ.

– ەكى ساعاتتان كەيىن.

– سودان سوڭ قۇلىنداردى بوساتىپ جىبەرەسىزدەر مە؟

– جوق، كەشكى سالقىنعا دەيىن بەس رەت ساۋامىز.

وسى كەزدە دارمەن دە سوزگە ارالاسىپ كەتتى.

– سيىر ساسكەدەگى ءبىرىنشى ساۋىمدى «باس ساۋىم» دەپ اتايدى. باس ساۋىمنان كەيىن اراسىنا ءبىر جارىم، ەكى ساعات سالىپ، كەشكە دەيىن ساۋا بەرەدى. «بيە ساۋىم ۋاقىت» دەگەندى بىلەسىز بە؟

– جوق.

– ءار بيە ساۋىمنىڭ اراسى – ءبىر جارىم، ەكى ساعات. «بيە ساۋىم ۋاقىت» دەگەن – سول!

– دارمەن، بىلگىشتىگىڭدى كورسەتىپ، اعاڭنىڭ باسىن اۋىرتا بەرمە! – دەپ گۇلزاعي بالاسىن تيىپ تاستادى.

– جوق، اپكە، ولاي دەمەڭىز، مەن ءوزىمنىڭ بىلمەيتىندەرىمدى وسى بالادان ءبىلىپ جاتىرمىن، – دەدى بايجومارت، دارمەننىڭ باسىنان سيپاپ قويىپ.

– اعا، ءسىز كىتاپ وقۋدى جاقسى كورەتىن شىعارسىز؟ عالىمسىز عوي. ءسىزدى مامام سولاي دەدى. مەن شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ بەس تومدىعىن الىپ كەلگەم. ءىشىڭىز پىسسا، وقىڭىز. بىراق... ورىسشا. – دەدى دارمەن بايجومارتتى ۇيگە قاراي جەتەلەي جونەلىپ.

– سەن ورىس مەكتەبىندە وقيسىڭ با؟

– جوق. قازاق مەكتەپ-ينتەرناتىندا. ورىس ءتىلىن ابدەن ۇيرەنىپ العام. سول پاننەن ساباق بەرەتىن اعاي دا جاقسى.

مىنا جاپ-جاس بالانىڭ ءبىلىمى مەن تالابىنا تاڭ تاماشا قالعان بايجومارتتىڭ باسى اينالىپ كەتكەندەي بولدى. «مەن مىنا بالانىڭ بىلگەندەرىنىڭ كوبىن بىلمەيمىن عوي. شوقان ءۋاليحانوۆ دەيدى... وسى كۇنگە دەيىن ونىڭ ءبىر دە ءبىر شىعارماسىن دۇرىستاپ وقىماپپىن عوي! مەنى دە اسپيرانت دەيدى-اۋ!» دەپ ويلاعان بايجومارت ءوزىن-ءوزى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورىپ كەتتى.

– داكوش، سەن قويدى ورگىزە بەر، مەن انا الباستىنى وياتىپ، شايىن بەرەيىن. بۇگىن قويدى ءوزى باقسىن – دەدى گۇلزاعي بالاسىنا ءبىر ءتۇرلى جالىنىشتى كوزبەن قاراپ، – ءسىز ۇيگە ءجۇرىڭىز. شاي ىشەيىك. – دەدى سونسوڭ بايجومارتقا.

– اپكە، ماعان «ءسىز» دەپ سويلەمەڭىزشى! مەن ءسىزدىڭ ءىنىڭىزبىن عوي، – دەپ بايجومارت گۇلزاعيعا قيىلا قارادى.

بۇلار ۇيگە كىرسە، ماعاۋ ۇلكەن ستاقانعا تولتىرا قۇيىلعان اراقتى تۇرەگەپ تۇرعان قالپىندا شالقايا جۇتىپ تۇر ەكەن. ءبىر قولى مىقىنىندا. بايجومارت كىلت بۇرىلىپ، دالاعا شىعىپ كەتتى.

اياڭداپ بۇلاق باسىنا باردى. مۇپ-مۇزداي ءمولدىر سۋمەن، بەتىن شايىپ، اياعىن سۋعا مالىپ ءبىراز وتىردى. «بەلگە دەيىن شەشىنىپ، جۋىنىپ السام قايتەدى؟» دەپ ەكى ويلى بولىپ وتىرعانىندا، قورا جاقتان ايقاي-شۋ شىققانداي بولدى. ورنىنان اتىپ تۇرىپ قاراسا، قولىندا قامشىسى بار ماعاۋ دارمەندى قۋالاپ بارا جاتىر ەكەن. بالا وعان جەتكىزبەي، ايدالاعا زىتىپ بارادى. ۇزاق جۇگەرە الماي، القىنىپ توقتاعان ماعاۋ: – اكەڭنىڭ اۋزىن... مەن ساعان كورسەتەم – ءتىل الماعاننىڭ نە ەكەنىن! – دەپ قاتتى دولدانعان كۇيىندە اتىنا قاراي بەتتەدى.

بايجومارتتىڭ بويىن اشۋ قىسىپ، جىلدام باسىپ ماعاۋدىڭ جانىنا باردى.

– مۇنىڭىز نە؟ بالانى نەگە سونشا جابىرلەدىڭىز؟! – دەدى ماعاۋعا اتىپ جىبەرەردەي قادالا قاراپ. جىگىتتىڭ وتتاي جانعان ۇلكەن كوزدەرىنەن ۇشقىنداپ تۇرعان ۋىتتى ىزعاردان شوشىپ كەتكەن ماعاۋ ءۇن قاتپاستان اتىنا ءمىنىپ الدى دا، قوي تابىنىنا قاراي شابا جونەلدى. بايجومارت بالاعا بارايىن دەپ قورانى اينالسا، ونىڭ ءوزى دە بەرى قاراي بەتتەپ كەلەدى ەكەن. ءسىرا، جىلاعان بولۋى كەرەك، ەكى كوزىن سۇرتكىشتەپ كەلەدى. بايجومارتتىڭ وزىنە كەلە جاتقانىن بايقاي قويىپ، بۇلاققا قاراي تۇرا جۇگىردى. بەتىن جۋىپ بولعان سوڭ، ول دا باعاناعى بايجومارت سياقتى شالعىندى جاپىرىپ وتىرا كەتتى.

الدەبىر ويعا باتىپ كەتكەن بالا، ءوزىنىڭ ارت جاعىنان كەلگەن بايجومارتتى سەزگەن جوق.

– دارمەن! – دەپ داۋىستادى بايجومارت.

دارمەن بەتىن تاعى دا تەز-تەز شايىپ جىبەرىپ بۇعان جالت قاراعاندا ەكى كوزى نۇر اتىپ كۇلىمسىرەپ تۇرعان بالانى كورگەندە، بايجومارت كۇتپەگەن جايدىڭ ۇستىنەن شىققانداي، اڭ-تاڭ بولىپ:

– نەگە وتىرسىڭ؟ – دەدى.

– جاي. سالقىنداپ، – دەدى بالا، – وسىلاي وتىرعاندى جاقسى كورەمىن.

– ماعاۋ اعا ساعان نەگە اشۋلاندى؟

– جاي. قوي باعۋعا بارمادىڭ دەپ. مەن بارمايمىن دەگەم جوق... گۇلزاعي عوي... ءجۇرىڭىز ۇيگە، مەن سىزگە اكەمنىڭ سۋرەتىن كورسەتەيىن.

ەكەۋى ۇيگە كەلگەن سوڭ دارمەن ءوزىنىڭ كىشكەنە شابادانىن الىپ شىعىپ، ودان العان فوتوسۋرەتتەردىڭ ىشىنەن ەكى-ۇشەۋىن جەكەلەپ قويدى. سۋرەتتەر جىرتىلىپ، قايتا قۇراستىرىلىپ، قاعازعا جەلىمدەلگەن ەكەن. بايجومارت تاڭىرقاي قاراپ ەدى، گۇلزاعي:

– انا ماعاۋ عوي، – دەدى قىزارىڭقى كوزدەرىنە جاس تولىپ، – اراققا تويىپ الىپ، «بۇرىنعى بايىڭدى كورگىم كەلمەيدى» دەپ، وسى سۋرەتتەردى جىرتتى دا تاستادى.

– قويشى، گۇلزاعي، ونى سەنەن ەشكىم سۇراعان جوق قوي. مەن... ءبارىن جەلىمدەپ، بۇتىندەپ الدىم، – دەدى دارمەن اناسىنا جاقتىرماي قاراپ، – شارۋاڭدى ىستەسەڭشى.

بايجومارت جاپ-جاس ادەمى جىگىتتىڭ سۋرەتتەگى بەينەسىنە قاراپ وتىرىپ بالاسىنىڭ بەت كەلبەتى اكەسىنەن اۋماي قالعانىنا تاڭ قالدى. «ءتاۋبا! – دەدى ىشىنەن، – ات تۇياعىن تاي باسار دەگەن وسى!».

– مەن بۇل سۋرەتتەردى قالاعا الىپ بارىپ، اكەمنىڭ پورترەتىن ۇلكەن ەتىپ جاساتىپ الامىن – دەدى دارمەن قىزۋلانا سويلەپ، – ءسىز بىلمەيسىز عوي، اعا، مەن شوقان ءۋاليحانوۆ سياقتى قارىنداشپەن كىسى بەينەسىن دە ۇقساتىپ سالا الامىن. ءالى اكەمنىڭ دە سۋرەتىن سالامىن عوي.

بايجومارت بۇل دۇنيەدەن ەرتە وزىپ كەتكەن جاپ-جاس جىگىتتىڭ كۇناسىز كەلبەتىنەن كوز الماي، ۇزاق وتىرىپ قالدى. الدەبىر ايانىشتى سەزىمنەن ەت جۇرەگى ەزىلىپ بارا جاتقانداي.

– ءالى-اق ۇلكەن جىگىت بولاسىڭ! اكەڭنىڭ سۋرەتىن دە سالاسىڭ! – دەپ، بالانىڭ باسىنان ايالاي سيپادى. بۇل كەزدە گۇلزاعي دالاعا شىعىپ كەتكەن بولاتىن.

– دارمەن، – دەدى بايجومارت، – سەن نەگە شەشەڭنىڭ اتىن اتاپ سويلەيسىڭ؟ ول سەنىڭ اناڭ عوي. سەنەن باسقا ەشكىمى دە جوق.

– مەن ناعاشى اتام مەن ناعاشى اپامنىڭ باۋىرىندا وسكەندىكتەن، سولاردىڭ بالاسىمىن. گۇلزاعي مەنى سولارعا تاستاپ، ءوزى قالاعا كەتىپ قالعان. قاتتى ساعىناتىنمىن. ول سول جاقتا ءجۇرىپ، كۇيەۋگە ءتيدى. كوپ ۇزاماي ونىمەن ايىرىلىسىپ كەتتى. ول كۇيەۋىن ءبىر-اق رەت كوردىم. جامان كىسى سياقتى...

بايجومارت بالانىڭ ءسوزىن ءبولىپ:

– ءبارىبىر انانىڭ اتى – انا. سەن گۇلزاعيدى «اپا»، نەمەسە «ماما» دەپ اتا. سوندا ول دا قۋانادى.

– ءيا، سويتەم، اعا. بىراق... اۋزىم ۇيرەنىپ كەتكەن عوي.

دارمەن جاعىن تايانىپ، وتىرىپ قالدى.

 

* * *

ءتۇن ورتاسى اۋا ۇيىقتاعان قوناقتار تۇسكە تامان تۇرىپ، جۋىنىپ-شايىنىپ الۋعا وزەن جاعاسىنا كەتىپ ەدى، سول جاقتان بەسىن اۋعاندا عانا الاقابىلان كۇيلەرىندە ورالدى.

– كەل دەمەك بار، كەت دەمەك جوق، «ەسىڭ باردا – ەلىڭ تاپ» دەگەن. ەندى ءبىز قايتايىق، – دەدى كەشە بايجومارتتى دارىپتەگەن قارا مۇرتتى جىگىت.

ولار ۇيدەگى داستارحان جەتپەگەندەي، ماشينەنىڭ كاپوتىنا گازەت جايىپ جىبەرىپ، سول جەرگە تىسكەباسار الدىرىپ، قايتا-قايتا ستاقان ءتۇيىستىرىپ، ءبىر قاۋىم ۋاقىت تۇرىپ قالدى.

– ماي مەرەكەسىن بۇلاي اياقتاي سالۋعا بولمايدى، – دەدى ۇزىن بويلى، كوك كوز سارى موسقال كىسى، – ءبىزدىڭ ۇيدەگى جەڭگەلەرىڭنىڭ سەندەرگە ساقتاپ قويعان سىباعاسى بار. قازىر اۋىلعا بارامىز دا، سونى تۇگەسەمىز.

– وي-بوي، گلاۆنىي ۆەتۆراچتىڭ ءسپيرتىن ىشەدى ەكەنبىز عوي! – دەدى مۇرتتى قارا. – قانە، اسكەربەك، جينال! ماكەڭنىڭ ۇيىنە بولىنبەي-جارىلماي بىرگە بارايىق. بۇل جەرگە باس-كوز بولاتىن ادام جەتىپ ارتىلادى. قارىڭداسىڭ مەن كۇيەۋ بالاڭ دا وسىندا.

– قۇپ، تاقسىر! – دەپ باسىن يگەنسىدى اسكەربەك، – گلاۆنىي زووتەحنيكتىڭ ءوزى بۇيىرىپ تۇرسا، جان قالا ما؟!

دۇرىلدەۋىك اعالاردىڭ ءبارى كەتكەن سوڭ، اۋىل تىپ-تىنىش بولىپ قالدى. بايجومارت ءوزىن ەندى عانا ەركىن سەزىنىپ، اسكەربەكتىڭ ايەلى ءامينا مەن ءوز كەلىنشەگى سايرانىڭ ورتاسىندا تەرلەپ-تەپشىپ شاي ءىشىپ وتىر. ءسوز اراسىندا ءوزىن قاتتى تاڭ قالدىرعان دارمەن تۋرالى سۇراپ ەدى، ءامينا: – مەن دە وسى بالاعا تاڭ-تاماشامىن، – دەپ، ۇستەل ءۇستىن تىقىلداتىپ قويدى، – ءتۇفا-ءتۇفا، ءتىلىم تاسقا، شارۋاعا دا پىسىق، سوزگە دە جۇيىرىك، ءتىل العىش. قولى ءسال بوساي قالسا بولدى، كىتاپقا ۇنىلەدى. قوي جايىپ جۇرسە دە، ءبىر ءشيدى جاستانىپ الىپ، كىتاپ وقۋمەن بولادى. كەيدە اتتىڭ تىزگىنىن بوس جىبەرىپ، ەر ۇستىندە وتىرىپ تا وقي بەرەدى. قۇدايدان وسى بالانىڭ باعى اشىلسا ەكەن دەپ تىلەيمىن.

وسى كەزدە ەسىكتى سالدىرلاتىپ، دارمەننىڭ ءوزى دە كىرىپ كەلدى.

– و-و! «كىمدى ايتساڭ، سول كەلەدى» دەگەن وسى-اۋ! كەل، دارمەن، تورلەت! – دەدى سايرا، قۋانىپ كەتكەنىن جاسىرا الماي.

– راحمەت. كۇبى ىستايىن دەپ جاتىرمىن. مەن مىنا بايجومارت اعاما كۇبىنى قالاي ىستاۋ كەرەك ەكەنىن كورسەتەيىن دەپ ەدىم.

بايجومارت قۋانىپ كەتتى. «مەن تويدىم» دەپ، كەسەسىنىڭ بەتىن باستى دا، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، بالاعا ىلەسە جونەلدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن كۇبىنىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىنىن ويلاپ، ارقا-باسى دۋىلداپ كەتكەندەي بولدى.

دارمەن ەكەۋى ءۇي ارتىنا اينالعاندا، بايجومارت ءبۇيىرى ءسال شىعىڭقىلاۋ، ءبىپ-بيىك اعاش بوشكەنى، ونىڭ ورتاسى تەسىك دوڭگەلەك قاقپاعىن، ودان سوستيىپ شىعىپ تۇرعان پىسپەگىن كورىپ، «ە، كۇبى دەگەن وسى ەكەن عوي» دەپ، قاقپاعىن اشىپ، پىسپەكتى قولىنا ۇستاپ تۇرىپ قىزىقتادى.

– مەن كۇبىنى ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرمىن. ءبىزدىڭ جاقتا بيە بايلامايدى، قىمىز اشىتپايدى، – دەپ بالانىڭ الدىندا ءوز كىناسىن جۋىپ-شايعانداي بولدى.

– مىناۋ – ەرىتىلگەن قويدىڭ قۇيرىق مايى، – دەدى دارمەن تەگەشتە تۇرعان مايدى نۇسقاپ. – قازىر وسىمەن كۇبىنى دە، قاقپاق پەن پىسپەكتى دە مايلاپ شىعامىن.

بالا ءوز ىسىنە كىرىسىپ كەتتى.

شارۋاسىن اياقتاپ بولعان سوڭ، جۇگىرىپ بارىپ، ءالى ءبۇرى تۇسپەگەن بەس التى تال توبىلعى الىپ كەلدى دە، ونى بالتامەن ۇساقتاپ شاۋىپ، كۇبىنىڭ اۋزىنداي عانا بولىپ قازىلعان كىشكەنتاي شۇڭقىرعا اپارىپ سالدى. سىرىڭكە تارتىپ جىبەرىپ ەدى، الگى قۋراڭقىراپ تۇرعان توبىلعى سىتىرلاپ جانا باستادى.

دارمەن وتتىڭ لاپىلداپ جانعانىن ءبىراز كۇتىپ تۇردى دا، ابدەن قىزدى-اۋ دەگەندە، قاقپاق پەن پىسپەكتى توبىلعى تۇتىنىنە از عانا ۋاقىت قاقتاپ الدى. سودان سوڭ كۇبىنىڭ ءوزىن اكەلىپ، وت جانىپ جاتقان شۇڭقىردىڭ ءۇستىن توڭكەرە سالدى.

– مىنە، اعا، كۇبىنى وسىلاي ىستايدى، – دەدى دارمەن بايجومارتقا كۇلىمدەي قاراپ. – ال ەندى بۇل وسى قالپىندا ون بەس-جيىرما مينۋتتاي تۇرۋى كەرەك. وسىلايشا ەكى ءۇش كۇندە ءبىر ىستاپ تۇرامىز. دارمەن بۇل شارۋاسىن بىتىرگەن سوڭ، قاراپ تۇرعىسى كەلمەي، سۋ تاسيتىن ەكى دوڭگەلەكتى سۇيرەتپە ارباعا جابىستى. بايجومارت تا قوسىلىپ، ەكەۋى بۇلاقتان ءبىر فلياگ سۋ الىپ كەلگەندە، كۇبىنىڭ ىستالۋ مەرزىمى دە اياقتالىپ قالىپ ەدى.

كۇبىنى اۋىزعى ۇيگە الىپ كەلگەن سوڭ، دارمەن جىلقىنىڭ قىلىنان جاسالعان سۇزگىنى ونىڭ اۋزىنا قويدى دا، جەكە شەلەكتە تۇرعان قىمىزدى كۇبىنىڭ ۇستىنەن سىزدىقتاتىپ قۇيا باستادى.

– بۇل – ساۋمال قىمىز. ساۋمال جاساۋ ءۇشىن اشىعان قىمىزدىڭ ۇستىنە جاڭا ساۋىلعان ءسۇتتى قۇيادى. ەگەر وسىنداي ساۋمال نەمەسە قىمىز قورى قۇيىلماسا، قىمىز جاقسى اشىمايدى – دەدى دارمەن.

بالا ساۋمالدى قۇيىپ بولعان سوڭ، ونىڭ ۇستىنە جاڭا ساۋىلعان ءسۇتتى سىزدىقتاتىپ قۇيا باستاعاندا، بايجومارتتىڭ تاناۋىنا ەرەكشە ءبىر عاجاپ ءيىس كەلگەندەي بولدى. «جارىقتىق، بيە ءسۇتى قاسيەتتى عوي» دەپ ويلادى ول، دارمەننىڭ ءار قيمىلىنا قىزىعا قاراپ وتىرىپ.

بالا: – ەندى مۇنى بەس ءجۇز رەت ءپىسۋىمىز كەرەك، – دەگەندە، بايجومارت ورنىنان قالاي اتىپ تۇرعانىن ءوزى دە بىلمەي قالدى.

– اكەل، مەن پىسەم!

ەكەۋى كەزەكتەسىپ قىمىزدى ءپىسىپ بولعان سوڭ، دارمەن الدەبىر ەسكى تونمەن كۇبىنىڭ ءۇستىن تۇمشالاپ جاۋىپ تاستادى.

– بۇل ەندى قاشان اشىپ بولادى؟ – دەپ سۇرادى بايجومارت.

– بۇل... ەرتەڭ تاڭەرتەن «بالا قىمىز» بولادى. ەكى كۇننەن سوڭ – «تاي قىمىز»، ءۇش كۇننەن سوڭ – «قۇنان قىمىز». بەس كۇننەن سوڭ – «بەستى قىمىز» بولادى. التى كۇن تۇرعان قىمىزدى «اساۋ قىمىز» دەپ اتايدى. ونى ىشكەن ادامدار اراق ىشكەن سياقتى ماس بولىپ قالادى، – دەپ كۇلىپ قويدى دارمەن.

– كەشە ءبىز سونداي قىمىزدى ءىشۋىمىز كەرەك ەدى... اراقتىڭ ورنىنا...

– ءسىز «تۇنەمەل قىمىزدى» بىلەسىز بە؟

– جوق.

– اشىعان قىمىزدىڭ ۇستىنە ساۋمال قۇيىپ ۇزاق ۋاقىت پىسە بەرسە، سول تۇنەمەل قىمىز بولادى. ال، قاتتى اشىماعان قىمىزدى «جۋاس قىمىز» دەيدى.

– وي، دارمەن، سەن ءوزى قىمىزتانۋ عىلىمىنىڭ اكادەميگى ەكەنسىڭ عوي! – دەپ بايجومارت ونى باۋىرىنا تارتىپ، ماڭدايىنان ءسۇيدى...

بايجومارت پەن سايرا ەرتەڭىندە اۋدان ورتالىعىنا قايتىپ كەتتى دە، سودان بەس جىلداي وتكەننەن كەيىن عانا وسى قايناربۇلاققا ءبىر كەلىپ كەتىپ ەدى. ول ءدال وسىنداي جازعى ۋاقىت بولاتىن. بۇلار كەلگەندە بويى سەرەيىپ وسسە دە، ءتۇسى بوزارعان، ابدەن ارىپ، جۇدەگەن دارمەن ەسىك الدىندا كولەڭكەلەپ وتىر ەكەن. بايجومارتتى تاني قالىپ، ورنىنان ۇشىپ تۇعانىندا عانا سۇرعىلت بەتىنە جۇقالتان قان تەپكەندەي بولىپ ەدى. سول نۇر دا جانىپ-وشكەن ءالسىز جارىقتاي تەز-اق ءسونىپ سالا بەردى. جۇلدىزداي جارقىراعان باياعى قوس جاناردىڭ دا ورنىندا سونۋگە جاقىنداعان قولامتانىڭ شوعىنداي بولار-بولاس ۇشقىن قالعان ەكەن.

وزىنەن نەگە جۇدەپ كەتكەنىن سۇراعانىندا، «اق قان» اۋرۋىنا شالدىققانىن ايتتى. وبلىستىق اۋرۋحانادا ۇزاق ەمدەلىپ، ەندى وسىندا قىمىز ءىشىپ، اتقا ءمىنىپ، بوي سەرگىتپەك ويى بار ەكەن.

بايجومارت تىعىز شارۋامەن جۇرگەندىكتەن، ونىمەن اڭگىمەلەسۋگە دە ۋاقىتى بولمادى. تەك قانا كەتىپ بارا جاتقانىندا: – ءالى-اق جازىلىپ كەتەسىڭ. ساباعىڭدى جاقسى وقى! – دەپ قۇشاقتاپ، ماڭدايىنان سۇيگەندە:

– اعا، مەن مەكتەپتى التىن مەدالمەن بىتىرەر ەدىم، بىراق مىنا اۋرۋ بولماي تۇر عوي! امال قانشا، شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ جولىن جالعاستىرسام دەپ ەدىم! – دەگەن ءبىر-اق اۋىز ءسوز ايتتى. كوزدەرىنە جاس تولىپ، يەگى كەمسەڭدەپ تۇر ەكەن. بايجومارت: – مىقتى بول! – دەپ تەرىس اينالىپ، تەز-تەز باسىپ بارىپ ماشينەگە سۇڭگىپ كەتكەن...

«مەن سول بالانىڭ جاعدايىن سۇراماپپىن عوي!. ول امان با ەكەن؟» دەپ ويلادى بايجومارت، سوڭعى كورگەندەگى دارمەننىڭ بەت كەسكىنىن كوز الدىنا ەلەستەتىپ جاتىپ. ويدان وي قۋىپ، دۇرىس ۇيىقتاي الماعان بايجومارت تاڭەرتەڭ دەل-سال بولىپ، شارشاپ وياندى.

جايىلعان داستارحانعا وتىرا سالىسىمەن-اق، ونىڭ الدىمەن سۇراعانى دارمەن تۋرالى بولدى.

– ءا، سەن گۇلزاعيدىڭ بالاسىن ايتىپ وتىرسىڭ عوي، – دەدى جۇماش اقساقال، – ول اينالايىننىڭ ءومىرى وتە قىسقا بولدى عوي. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن ءبىر جامان اۋرۋ جابىسىپ، مەكتەپ بىتىرەتىن جىلى قايتىس بولىپ كەتتى. وسى ارادا جەرلەندى. تاستان قالاپ، باسىن كوتەردىك. شەشەسى بايقۇس جەر سابالاپ، زارلاپ قالدى. ول دا ءبىر باعى اشىلماعان ايەل بولدى عوي! كۇيەۋى ەكەۋى اسكەربەككە كومەكشى بولىپ ءجۇرۋشى ەدى، بۇل فەرما جەكەشەلەنىپ كەتكەن سوڭ، ءبارى اۋدانعا كوشىپ كەتتى. گۇلزاعيدىڭ قازىر قايدا ەكەنىن بىلمەيمىن.

بايجومارت قارا تاستاي قاتىپ، ءمىز باتپاستان ءبىراز وتىردى دا، كوكىرەگىنەن كوتەرىلگەن اششى زاپىرانداي ءبىر وكسىك تاماعىنا كەپتەلىپ العان سوڭ، دالاعا قاراي تۇرا جۇگىردى.

«مەن دارمەندى سوڭعى رەت كورگەنىمدە نەگە الىپ كەتپەدىم؟! ەمدەۋگە بولاتىن اۋرۋ ەدى عوي!» – دەپ جىلاعان بايجومارت، ءۇي سىرتىندا كوزىنىڭ جاسىن كولدەتىپ تۇردى...

وسىدان ءبىر ايداي ۋاقىت وتكەننەن كەيىن بايجومارت پەن ءۋالحان بالانىڭ باسىنا ءمارمار تاستان قۇلپىتاس ورناتتى. قۇلپىتاستا مارقۇمنىڭ اتى-ءجونى مەن تۋعان، ولگەن جىلى جانە:

«ءبىلىم قۋعان بۇل ءبىر جاس،

ەندى ومىردەن تابىلماس!» –

دەگەن سوزدەر جازىلعان.

بالا تۋرالى بار دەرەك – سول قۇلپىتاس قانا.

پىكىرلەر