توقاڭ، توقتار اۋباكىروۆ! ونىڭ ارداقتى ەسىمىن جالپاق جۇرتقا ايگىلەۋگە ءبىرى قولىنا قالام، ءبىرى ميكروفون ۇستاعان مەنىڭ ارىپتەستەرىم از ەڭبەك سىڭىرگەن جوق. سىناقشى ۇشقىش بوپ جۇرگەن قايسار قازاقتى ەڭ الدىمەن ءوز جۇرتىنا جۇسىپبەك قورعاسبەك تانىستىردى. جىگەرلى جۇكەڭ تۇلعالى توقاڭدى شىمبۇلاق جاقتا شاڭعى تەۋىپ جۇرگەن جەرىنەن تاۋىپ الىپ، ساعاتتاپ اڭگىمەلەسىپ، ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن ايگىلى وچەركىن جاريالادى. سول كۇنگى «قازاق ادەبيەتى» قولدان-قولعا تيمەي وقىلدى. ودان سوڭ ەرمۇرات باپي ۇلتىمىزدىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى شىرقاۋ بيىككە جول تارتقاندا كورشى ەلدىڭ تورىندەگى جۇلدىزدى قالاشىققا ارنايى بارىپ، باتىر اعاسىنىڭ جەتى قات كوكتەگى ءار ءساتىن قاس-قاقپاي قاداعالاپ وتىرىپ، اسەرلى رەپورتاج جازدى. ال تالعات ءسۇيىنباي ەر توقاڭ كوشىن باستاعان قازاق كوسموسى ماسەلەلەرىن ۇنەمى زەردەلەپ، ءالى كۇنگە دەيىن ەرىنبەي-جالىقپاي قالام تەربەپ كەلەدى. توقتاردى توبەسىنە كوتەرگەن باسقا دا جۋرناليستەر جەتەرلىك.
وسىدان ون ەكى جىل بۇرىن، ياعني، 2010 جىلعى 21-22 قازان كۇندەرى ستامبۋلدا دۇنيەجۇزىلىك تۇركى فورۋمى ءوتتى. فورۋمعا تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ ەڭ تانىمال تۇلعالارى كەلدى. «ءبىز ولاردى بۇكىل تۇركى جۇرتى بولىپ ماقتان تۇتۋىمىز كەرەك!». داڭقتى ازاماتتاردى شاقىرعانداعى ماقسات وسى بولعان سياقتى. ءتىپتى تۇرىكتەرگە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن جات جۇرتتا بيلىككە قول جەتكىزىپ، ءىرى قىزمەت ىستەپ جۇرگەن تۋىستارىمىز دا بارشىلىق ەكەن. سول كەزدەگى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ وكىلى رەتىندە باسقوسۋعا ءبىز دە قاتىستىق.
تانىمال تۇركى تىلدەستەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ايگىلىسى ءبىزدىڭ توقتار اۋباكىروۆ بولدى. الدىمەن كۇللى تۇرىك ونىڭ تاۋداي تۇلعاسىنا نازار اۋداردى. بويى ەكى مەترگە جۋىق، سالماعى ءجۇز جيىرما بەس كەلى قاھارمان قازاق جيىلعانداردىڭ ورتاسىنان بىردەن كوزگە ءتۇستى. جاۋىرىنى قاقپاقتاي، اتپال ازاماتتىڭ جاسى الپىستىڭ تورتەۋىندە دەپ ەشكىم دە ويلامايدى. ونىڭ قازاقتىڭ العاشقى عارىشكەرى ەكەنىن ەستىگەندە بۇكىل تۇرىكتىڭ ەسى شىقتى. ال كوشەدە ونى بىردەن تانىپ، ارنايى كەلىپ امانداسقاندار دا از بولعان جوق.
فورۋمعا توراعالىق ەتۋشىنىڭ: «ءبىزدىڭ جيىنىمىزعا تۇركى حالىقتارىنىڭ اراسىنان شىققان تۇڭعىش عارىشكەر توقتار اۋباكىروۆ قاتىسىپ وتىر. كەلەسى ءسوزدى سوعان بەرەمىز»، – دەپ حابارلاعانى سول ەكەن، كەڭ زالدىڭ ءىشى گۋىلدەي جونەلدى. ول ءسوزىن باستاسىمەن-اق تىنىشتىق ورنادى. وتە ادەمى سويلەدى. تۇرىك جۇرتىنىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ سانالاتىن قازاقتاردىڭ ومىرىنەن مىسال كەلتىردى. ءوز حالقىنىڭ ەشكىمگە باس يمەگەن ورلىگى تۋرالى ايتتى. بۇكىل تۇركىلەرگە ءتان قاسيەتتەردى دارىپتەۋگە شاقىردى. ءسوزى جىگەرلى شىقتى. جيىلعان جۇرت وعان شىنايى قوشامەت كورسەتتى. سودان باستاپ ەل توقاڭا دامىل تاپتىرمادى. ءبارى دە از-كەم بولسا دا اڭگىمەلەسىپ، پىكىر الىسۋعا تىرىستى.
تۇركيالىق قانداسىمىز، بەلگىلى كاسىپكەر، «بۋراك» فيرماسىنىڭ باسشىسى دەربىش قىلىش بەرگەن قوناقاسىدا توقاڭ عارىش تۋرالى قىزىق اڭگىمە شەرتتى.
– كەز-كەلگەن نارسەنىڭ باسى مەن اياعى بولادى. باستالعان نارسە ايتەۋىر ءبىر جەردەن بىتەدى. مىناۋ قالانىڭ دا، اناۋ كوسىلىپ جاتقان تەڭىزدىڭ دە تۇيىقتالاتىن جەرى بار. ال مىنا عارىش دەگەنىڭ ۇشى-قيىرى جوق شەكسىز دۇنيە. وسىعان قايران قالام، – دەيدى.
تۇركيالىق قازاقتار ءبارىن بىلگىسى كەلەدى. قولىنا ءبىر تۇسكەن عارىشكەردەن وڭايلىقپەن ايىرىلعىسى جوق. كەز-كەلگەن سۇراقتى قويىپ كەپ قالادى.
– توقتار اعا، عارىشقا ۇشاتىن كۇنى قوبالجىدىڭىز با، دالىرەك ايتقاندا، قورىقتىڭىز با؟ – دەدى ولاردىڭ ءبىرى.
– نەگە قورقام؟!، – دەدى توقاڭ جۇلىپ العانداي، – قاۋىپ-قاتەرمەن تالاي رەت بەتپە-بەت كەلگەن سىناقشى ۇشقىش ەمەسپىن بە؟ مەن عارىشقا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن، بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداۋ ءۇشىن ۇشتىم. سوندىقتان مەنىڭ بۇل ساپار بارىسىندا قورقىپ جۇرۋگە ۋاقىتىم دا بولعان جوق.
جالپى، مەن يۋري گاگاريننەن كەيىن ۇشقان جەتپىس ەكىنشى عارىشكەرمىن. ءداستۇر بويىنشا عارىشقا ۇشار الدىندا ۇيىقتاتادى. بىرقاتار عارىشكەرلەر الاڭداپ، كوپكە دەيىن كوز ىلە قويمايدى. ال مەن تۋرا گاگارين سەكىلدى سالعاننان قور ەتە ءتۇسىپ، سەسپەي قاتىپ ۇيىقتاپپىن. ءتىپتى ءبىر دارىگەر «جورتا ۇيىقتاپ جاتقان جوق پا ەكەن» دەپ، بولمەدە تىعىلىپ قالىپ، مەنى جارتى ساعاتتاي باقىلاپتى. ونى كەيىن ءبىلدىم...
تاعى ءبىر تۇركيالىق قانداسىمىز توسىن ساۋال قويدى.
– توقتار اعا، عارىش دەگەن ءبىر تىلسىم الەم عوي. نە كوردىڭىز ول جاقتان؟
عارىشكەر كۇلدى.
– نە كورۋىم كەرەك ەدى؟
– قايدان بىلەيىن... بارىپ كەلگەن عارىشكەرلەر تۇسىنىكسىز قۇبىلىستارعا تاپ كەلىپتى، انانى-مىنانى كورىپتى، بىراق ەشكىمگە ايتۋعا بولمايدى ەكەن دەپ جاتادى عوي. جىن-شايتان...
– مەنىڭ وندايعا قارايتىنداي ۋاقىتىم دا بولعان جوق. ءسىز ايتىپ وتىرعان نارسەلەر بولمايدى عارىشتا... ال جەردە ءجۇرۋى مۇمكىن.
عارىشكەر قالجىڭعا بۇرىپ، راحاتتانىپ تۇرىپ كۇلدى.
* * *
سول ساپاردا توقاڭمەن بىرگە ستامبۋلدىڭ دۇكەندەرىن ارالاپ، اعامىزعا كوستيۋم ىزدەگەنبىز. مىنا قىزىقتى قاراڭىز، وعان شاق كەلەتىن بىرەۋى دە تابىلمادى. كەيبىرىنىڭ جەڭى قىسقا، ەندىگىسىنىڭ جاۋىرىن تۇسى تار... سودان سوڭ سول ەلدەگى كاسىپكەر قانداسىمىز دەربىش قىلىش توقتار اعانى ءوز دۇكەنىنە ەرتىپ بارىپ، ارنايى كوستيۋم تىكتىرىپ بەردى. دەربىشتىڭ التىن شاشتى قىزمەتكەر قىزى ەر توقامنىڭ قولى مەن جاۋىرىنىن، يىعى مەن بەلىن، كەۋدەسى مەن جوتاسىن ولشەپ جاتقاندا ەكەۋىنە دە بىلدىرمەي، سونىڭ ءبارىن ميعا توقىپ، قاعازعا ءتۇسىرىپ الدىم. باياعىدا قاجىمۇقان ۇيىنە ءبىر كەلىپ قونعاندا اۋكەڭ، اۋەلبەك قوڭىراتباەۆ باسىنان باشايىنا دەيىنگى ولشەمدەرىن جازىپ الىپ، كەيىن «كەرۋەن» دەگەن كىتابىندا جاريالادى عوي. سول ەسىمىزگە ءتۇستى. ەرەكشە ەرلەرگە، الىپ ادامدارعا قاتىستى ءاربىر دەرەكتى قاستەرلەپ ساقتاي ءبىلۋىمىز كەرەك شىعار دەدىك. ول تۋرالى كەيىن...
* * *
بۇگىن – توقتار اۋباكىروۆتىڭ عارىشقا اتتانعان كۇنى. قازاق عارىشناماسىنىڭ باستالعان ءساتى. مىنا ءبىر سۋرەتتەر دە شۇكىر شاحايدىڭ ءتۇبى كورىنبەيتىن تۇڭعيىق ارحيۆىنەن شىقتى.
ءسىز ۇشقان كۇن! مەرەكەمىز! قۇتتى بولسىن! امان ءجۇرىڭىز، الىپ ەر توقا!
