اكادەميك احمەت جۇبانوۆ ورىنداعان كۇيلەر نەمەسە فونوگراف اڭىزى

2649
Adyrna.kz Telegram

جارتى ايدان اسا ۋاقىت بۇرىن ومىردەن وزعان جارىقتىق جارقىن شəكəرىم بۇگىن 72 جاسقا تولۋشى ەدى...

سۋىق حاباردى ەستىگەنىمىزدە كىمنەن، قانداي ادامنان ايىرىلعانىمىزدى سەزىندىك پە ەكەن؟ احمەت جۇبانوۆ، بولات سارىباەۆ سىندى قازاق مۋزىكا ونەرىنىڭ ورلەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ادامداردىڭ قولىنان ەستافەتانى قابىلداعانداي، جارقىن اعا دۇنيەدەن وزعانشا ۇلتتىق ونەرگە ادال بولىپ كەتتى.
قاراعاندى مۋزىكالىق ۋچيليششەسىندە وقىعان كۇندەرىنەن زەرتتەۋشىلىككە دەن قويىپ، جارتى عاسىردىڭ ىشىندە حالقىمىزدى قانشاما ۇلتىمىزدىڭ ۇلى مۇرالارىمەن قاۋىشتىرىپ، قانشاما تۇلعالاردى تىرىلتكەندەي بولدى.
مəدي بəپيۇلىنىڭ سۋرەتى، Əمىرە قاشاۋبايۇلىنىڭ داۋىسى، ءۇش ىشەكتى دومبىرا، وسى سياقتى ءبىز بىلەتىن دە، بىلمەيتىن دە قانشاما ەڭبەك اتقارىپ كەتتى. جارقىنتانۋدى قولعا الساق، تەلەگەيدەي تەڭىز سول ەڭبەگىنە كوز جەتكىزۋشى ەدىك.
قۇدايدىڭ قۇدىرەتى-اي، 1878 جىلدىڭ 4 مامىرىندا توماس ەديسسون ءوزى ويلاپ تاپقان فونوگراف قۇرالىن رەسمي تۇردە جۇرشىلىققا تانىستىردى. ال سودان 69 جىل وتكەندە قازاق دالاسىندا جارقىن شəكəرىم تۋىپ، 1974 جىلى Əمىرەنىڭ سول قۇرالعا جازىلعان داۋىسىن تاپتى. Əۋ باستان بۇل ميسسيانى اتقارۋ جارقىن اعانىڭ ماڭدايىنا جازىلعانداي.
اتى دا، زاتى دا جارقىن ازاماتتىڭ جانى جəنناتتا، ءتəنى راحاتتا بولعاي! رۋحى پەيىشتە شالقىسىن!
تومەندە جارقىن اعانىڭ پاراقشاسىنان الىنعان ءوزىنىڭ ماقالاسىن جاريالاعاندى ءجون كوردىك. بۇل جەردە احمەت جۇبانوۆتىڭ ەڭبەگى، سول ەڭبەكپەن ماقالا اۆتورىنىڭ حالقىن قاۋىشتىرۋى، فونوگراف اڭىزى باياندالعان.

امانعالي قالجانوۆ

اكادەميك احمەت جۇبانوۆ
ورىنداعان كۇيلەر
نەمەسە فونوگراف اڭىزى.

القيسسا، احمەت جۇبانوۆ بۇدان ەكى عاسىر بۇرىن توماس ەديسسون ويلاپ تاپقان دىبىس جازۋ اپپاراتىنىڭ ەڭ كونە ءتۇرى فونوگرافقا جازىلىپتى. اڭگىمەنى ارىدەن باستايىن.
وتكەن حح عاسىردىڭ باستاۋىندا تۇرعان حالقىمىزدىڭ كاسىبي مۋزىكاسىنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان بىردەن-ءبىر كورنەكتى تۇلعا، زەرتتەۋشى، كومپوزيتور، ديريجەر، اكادەميك احمەت جۇبانوۆ ەكەنى بەلگىلى. مۋزىكالىق ونەرىمىزدىڭ قاي سالاسى بولماسىن احمەت جۇبانوۆتىڭ تىندىرعان ەڭبەكتەرى ۇشان تەڭىز. بۇگىنگى اڭگىمە ارقاۋى ول زەرتتەگەن ەڭبەكتەردىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا جەتۋى جايلى جانە فونوگراف تاسپاسىنا جازىلعان ول ورىنداعان كۇيلەردىڭ 1974 جىلى سانكت-پەتەربۋرگ ارحيۆىنەن تابىلۋى جايلى قىسقاشا دا بولسا توقتالىپ ءوتۋ بولماق.
باسىندا اتاپ وتكەنىمدەي احمەت جۇبانوۆ عاسىرلاردان جالعاسقان مۋزىكالىق مۇرامىزدى بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكىزگەن بىردەن-ءبىر بىرەگەي ادام. ماسەلەن حح عاسىر باسىندا قازاق ادەبيەتىندە العاشقى رومان جازعان، العاشقى پوەزيالىق شىعارمالار جازعان نەمەسە العاش رەت پەسا جازىپ ساحناعا شىعارعان ءوز تۇلعالارى، ءوز جازۋشىلارى بولدى. وسى تۇرعىدان العاندا سول كەزدە حالقىمىزدىڭ مۋزىكالق ونەرى قالايشا دامي باستاپ ەدى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندالادى.
وزدەرىڭىز ويلاپ قاراڭىزدارشى. وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارىندا العاشقى «مۋزىكالىق الىپپە» كىتابىن كىم جازدى؟ وسى كۇندەردەگى قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريانىڭ نەگىزىن قالاسۋعا اتسالىسقان كىم، العاشقى ديرەكتورى كىم بولدى؟، قۇرمانعازى اتىنداعى اكادەميالىق حالىق اسپاپتارى وركەسترىنىڭ نەگىزىن كىم قالادى؟ قازاقتىڭ ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ مۋزىكا تانۋ، زەرتتەۋ ءبولىمىن كىم ۇيىمداستىردى. جامبىل اتىنداعى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك فيلارمونيانسىن ۇيىمداستىرىپ العاشقى ديرەكتورى بولعان كىم؟ بۇعان ءبىر عانا جاۋاپ – احمەت جۇبانوۆ دەيمىز. ارينە مۇنى ءبارىمىز بىلەمىز. ايتۋعا وڭاي. ايتكەنمەن دە بۇگىنگى جاس ۇرپاق، ەتەك جەڭىن تۇرە قويماعان بالعىن شاكىرتتەر كوكەيىنە قوندىرۋ ءۇشىن احمەت جۇبانوۆتىڭ قازاق مۋزىكا مادەنيەتىن دامىتۋداعى كەرەمەت قايراتكەرلىگىن ۇزبەي ناسيحاتتاپ وتىرۋىمىز قاجەت. ءتىپتى مۋزىكالىق وقۋ ورىندارىنا ارناي ساباق رەتىندە وقىتىلۋى قاجەت.
ال زەرتتەۋ ماسەلەسىنە كەلسەك ءحىح عاسىردا ءومىر سۇرگەن تاتتىمبەت، قۇرماعازى، ءبىرجان، مۇحيت، اقانسەرى ءتارىزدى جانە تاعى باسقاداي دا حالىق كومپوزيتورلارى جايلى حح عاسىردا مۋزىكالىق كوركەمدىكپەن قالام تارتىپ، كىتاپ ەتىپ شىعارعان، شىندىعىن ايتۋ كەرەك جالعىز احمەت جۇبانوۆ. ارينە كومپوزيتورلار مەن ايگىلى ورىنداۋشىلار جايلى جازعان جازۋشىلار، تاريحشىلار بولدى. ولاردى جوققا شىعارمايمىز. ءبىز تەك قانا احمەت جۇبانوۆتىڭ جازۋ شەبەرلىگىندەگى مۋزىكالىق باعىتتى عانا ايتقىمىز كەلەدى. احمەت جۇبانوۆ ولاردىڭ مۋزىكالىق مۇرالارىنداعى مۋزىكالىق ەرەكشەلىكتەرىن ايشىقتاعان. مىنە سول زەرتتەۋلەرى بۇگىنگى مۋزىكالىق وقۋ ورىندارى شاكىرتتەرى ءۇشىن تاپتىرمايتىن، وتە قاجەتتى وقۋلىق قۇرالدارى بولىپ وتىر. ونىڭ قالامىنان «قۇرمانعازى»، «قازاق حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ ءومىرى مەن تۆورچەستۆوسى»، «عاسىرلار پەرنەسى»، «زامانا بۇلبۇلدارى» دەپ اتالاتىن عىلىمي ەڭبەكتەرى، باسقاداي دا كىتاپتارى دۇنيەگە كەلدى. جۇزدەن استام زەرتتەۋ ماقالالارى تاعى بار.
احمەت جۇبانوۆتىڭ كومپوزيتور رەتىندەگى شىعارمالارىن دا قىسقاشا تىزبەلەپ وتۋگە بولادى. ولار: «تاجىك ءبيى»، «قازاق بيلەرى»، «اريا»، «ۆوكالدىق سيۋيتاسى»، «اباي سيۋيتاسى» ءتارىزدى مۋزىكالىق شىعارمالارى، سونداي اق كورنەكتى كومپوزيتور لاتيف حاميديمەن بىرلەسىپ جازعان «اباي» جانە «تولەگەن توقتاروۆ» وپەرالارى، «وتان»، «اق شولپان»، «ءبىزدىڭ قالا»، «ليريكالىق ءان»، «قارلىعاش»، «مايداننان حات»، «انت» اندەرى مەن حورلاردىڭ، «تاجىك ءبيى»، «قازاق ءبيى»، «اريا» ءتارىزدى اسپاپتىق شىعارمالاردىڭ جانە «قۇرمانعازى» راديووپەراسىنىڭ اۆتورى. ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «قوزى كورپەش -بايان سۇلۋ» پەساسىنا جانە «امانگەلدى» فيلمىنە مۋزىكا جازدى.
ەندى، احمەت جۇبانوۆتىڭ فونوگراف اپپاراتىمەن ورىنداۋشىلاردان اندەر مەن كۇيلەردى جازعانى جايلى ايتىلماي كەلگەن دايىكتەمەنى ورتاعا سالايىن.
نەگىزى فونوگراف اپپاراتى 1877 جىلدىڭ 21 قاراشاسى كۇنى امەريكا عالىمى توماس ەديسون ويلاپ تاپقان دىبىس جازۋدىڭ ەڭ العاشقى قۇرالى، ەڭ العاشقى اتاسى سانالادى. احمات جۇبانوۆ بۇل ونەرمەن سانكت-پەتەربۋرگتا جۇرگەندە اينالىستى.
احمەت جۇبانوۆ 1929-1932 جىلدارى سانكت-پەتەربۋرگتىڭ گلينكا اتىنداعى مۋزىكا تەحنيكۋمىندا جانە ريمسكي-كورساكوۆ اتىنداعى كونسەرۆاتوريادا وقىعانى بەلگىلى. ودان سوڭ 1932-1933 جىلدارى ونەرتانۋ اكادەمياسىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا وقيدى.
مىنە، ءدال سول تۇستا ول انشىلەر مەن كۇيشىلەردى فونوگراف اپپاراتىنا جازىپ الۋ ءتاسىلىن ۇيرەنەدى. بۇل تۋرالى ول ا.ۆ. زاتاەۆيچ جايلى جازعانىندا انىق اڭعارتادى.
احمەت جۇبانوۆ: «الەكساندر ۆيكتوروۆيچ الدىن الا تانىستىرۋسىز اق قۇشاعىنا الىپ، مەنىڭ جۇبانوۆ ەكەنىمدى ءبىلىپ قويدى. اكەلىك ءبىر نۇر توككەن قامقورلىق كوڭىلمەن وقۋمەن قول جەتكەن تابىستاردى سۇراپ، مەنىڭ 1930 – 1931 جىلدارى قوسا قابات الىپ جۇرگەن ليلي – ءدىڭ تاريحي سوتسيولوگيالىق فاكۋلتەتىن تاستاعانىمدى ەستىپ، بالاشا قۋاندى. اسىرەسە مەن قازان ۆوكزالىندا سسسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ جاڭادان جازۋ ءارحيۆىنىڭ فونوگرافى وتىزشاقتى ۆاليگىمەن (تاسپاسىمەن) جاتقاندىعىن، وعان ارحيۆتىڭ وسى جونىندەگى ءىس جۇرگىزەتىن عىلىمي قىزمەتكەرى ەۆگەني ۆلاديميروۆيچ گيپپۋستىڭ تاپسىرماسىمەن اقتوبە گۋبەرنياسىنىڭ اندەرىن جازاتىندىعىمدى ايتقاندا ول ەرەكشە قىزىعا تىڭدادى. ال الەكساندر ۆيكتوروۆيچ رەسپۋبليكالىق حالىق اعارتۋ كوميسسارياتى ارقىلى باستىرامىن دەپ ۇمىتتەنىپ جۇرگەن قازاق تىلىندەگى «مۋزىكالىق ساۋاتى» الىپپەسىنىڭ قولجازباسىن كورسەتكەنىمدە ول بالاداي قۋانىپ، بەتىمنەن قايتا-قايتا ءسۇيدى.
سونىمەن بىرگە ول كىسىگە كەيىن 1933 جىلى الماتىدا جارىق كورگەن بۇل كىتاپقا سول كەزدەرى ە.ۆ.گيپپۋستىڭ، زينايدا ۆيكتوروۆنا ەۆالدىڭ جانە ءازىربايجاننىڭ تالانتتى كومپوزيتورى زەينالا اسافتارتتىڭ كورسەتكەن جەتىستىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرى تۋرالى پىكىرلەرىن باياندادىم»، دەيدى دە ودان ءارى «الەكساندر ۆيەتوروۆيچ مەنىڭ وقۋداعى تابىستارىم جايلى، سونداي-اق ءتۇرلى پاندەردەن بەرەتىن پروفەسسورلار تۋرالى ۇزاق ۋاقىت سۇراۋمەن بولدى. بۇلارمەن بىرگە، جاقسى وقۋىما كەڭەس بەردى. ول تاعى دا تۆورچەستۆولىق مۋزىكاسىن فونوگرافقا ءتۇسىرۋدىڭ ماڭىزى تۋرالى ايتتى. اسىرەسە ورىنداۋشىلارعا ءوز داۋىسىن قايتا ەستىرتكەندە، ولار قىزىعىپ ءوز رەپەرتۋارلارىنداعى باردى تۇبىنە دەيىن سارقىپ بەرەدى دەپ ءتۇسىندىردى. مۇنداي پىكىرلەر ماعان حالىق اندەرىن جازۋ كەزدەرىندە كومەگىن تيگىزگەنى ءسوزسىز»1, دەيدى.
ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ وسى اقىل كەڭەسىنەن سوڭ احمەت جۇبانوۆ ەل ىشىندەگى انشىلەر مەن كۇيشىلەردى فونوگراف اپپاراتىنا جازىپ الۋدى باستايدى. ول جازبالارى سانكت-پەتەربۋرگتاعى ارحيۆتە ساقتالعان. 1931 جىلى اقتوبە وبلىسى، تەمىر اۋدانىنا بارىپ، 20–21-ءشى اۋىلدىڭ ءانشى-كۇيشىلەرىن فونوگرافقا جازعان ەكەن. ورىنداعان ادامداردىڭ قاتارىندا: قاجىعارا بايتىلەۋوۆ، ءنۇريلا تامبەتوۆا، ءتورالى بەيسەنوۆ، مىرزاعالي ءادىلوۆ، ىرىس نۇرماعامبەتوۆتار بار. وسىلارمەن قوسا 1927 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا جازىلعان امىربەك جانعاليەۆ، جاقىپبەك رۇستەمبەكوۆتاردىڭ دا ەسىمدەرى كەزىتى. ولاردى فونوگرافقا كىم تۇسىرگەنى بەلگىسىز. ايگىلى ءانشى ماناربەك ەرجانوۆتىڭ 1927 جىلى ورىنداعان ءبىر ءانى دە سول ارحيۆتە ساقتالعان. الداعى ۋاقىتتا وسى فونوگراف تاسپالارىن ماگنيتتىك لەنتاعا اۋدارىپ، حالقىمىزدىڭ وتكەندەگى دىبىسقا جازۋ ءداستۇرىن، ورىنداۋشىلىق ەرەكشەلىكتەرىن ەگجەي-تەگجەيلى بىلە وتىرىپ، ونەرىمىز تۋرالى دەرەكتەردى ودان دا ارى بارلاۋ جاساپ، ومبى، تاشكەنت، ورىنبور، قازان، پاريج، بەرلين قالالارىنداعى ارحيفتەردەن ىزدەستىرىپ كەڭىنەن زەرتتەۋ قاجەت دەپ بىلەمىز. قازاقتىڭ ءان-كۇيلەرى تاريحىن، ولاردىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنىڭ جانرلىق سىر-سيپاتىن تانىپ، باعالاۋىمىز قاجەت. ارحيۆتە شاڭ باسىپ جاتقان التىن قازىنا تاباندىلىقپەن عانا حالىق بايلىعىنا، جۇرت يگىلىگىنە اسپاق.
ەندى، وسى ورايدا اكادەميك احمەت جۇبانوۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا بايلانىستى وزىمە قاتىستى ءبىر جاعدايدى بايانداي كەتەيىن. 1974 جىلى ماسكەۋدەگى بۇكىلوداقتىق «مەلوديا» فيرامسى دەپ اتالاتىن مەكەمەنىڭ الماتى بولىمشەسىنىڭ ديرەكتورى سەيىلحان قۇسايىنوۆتىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن قىرعىز حالقىنىڭ مۋزىكالىق انتولوگياسىن شىعارۋ ماقساتىندا، جۇمىس ساپارىمەن مەنى قىرعىز ەلىنە جىبەرگەن بولاتىن. قىرعىز ەلىنىڭ ول كەزدەگى استاناسى فرۋنزە قالاسىندا ايلاپ جاتىپ، جۇمىسىمىزدى بىتىرگەن سوڭ قىرعىز ارىپتەستەرىمىزبەن بىرگە ودان ءارى ماسكەۋگە ساپار شەگىپ جالعاستىردىق. مۋسكەۋدەگى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ مەملەكەتتىك ورتالىق ءارحيۆىنىڭ قىرعىز بولىمىنەن امىرە قاشاۋباەۆتىڭ فونوگرافقا جازىلعان «بالقاديشا»، «دۋداراي»، «بەسقاراگەر»، جالعىز ارشا»، «ءۇش دوس»، «اعاش اياق»، «سمەت» اندەرى تابىلىپ سول جىلى ونى حالقىمىزعا جەتكىزگەن بولاتىنبىز.
سول ساپارىمدا سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىنا بارۋعا تۋرا كەلگەن. ونداعى سسسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ سانكت-پەتەربۋرگتاعى ورىس ادەبيەتى ينستيتۋتىنىڭ (پۋشكين ءۇيى) فونوگراف ۆاليكتەرى ساقتالعان ارحيۆىنەن قازاق-قىرعىز مۋزىكا تاريحىنا بايلانىستى بۇرىن زەرتتەۋشىلەر نازارىنا تۇسپەگەن، اسا باعالى ولجالارعا جولىقان بولاتىنمىن. سولاردىڭ ىشىندە 1905 جىلى قىركۇيەك ايىندا نەمىس عالىمى دوكتور كارۋتس تۇركىستان ولكەسى، قازالى قالاسىنا كەلىپ فونوگرافقا جازىپ العان «ماحاببات اۋەندەرى» دەگەن اتاۋمەن جازىلعان اندەر بار. ءبىز وسىعان دەيىن قازاق جەرىندەگى دىبىسقا جازۋ تاريحىن 1910 -1915 جىلداردان باستالادى دەپ كەلگەن بولاتىنبىز. مىنا جاڭالىق وعان تۇزەتۋ ەنگىزەتىن بولدى. سونداي اق وسى ارحيۆتە 1912 جىلى قىرعىز حالقىنىڭ ايگىلى ماناسشىسى كەنجەقارانىڭ ورىنداۋىندا فونوگرافقا جازىلىپ الىنعان «سەمەتەي جىرى» ساقتاۋلى ەكەن.
وسى ارحيۆتەن تاپقان باستى جادىگەرىمىز «اقساق قۇلان - جوشى حان»، «اق جەلەڭ»، «ءوتتى دۇنيە»، «تەپەڭ كوك»، «نوعايلى»، «قاراتوس»، «قاراباس»، «كەڭەس»، «شتات» ءتارىزدى كۇيلەردىڭ فونوگرافقا جازىلعان تاسپالارى بولدى. كۇيلەردىڭ لاتىن ارپىمەن قازاق تىلىندە جازىلعان انىقتاماسىندا: جازعان ادام احمەت جۇبانوۆ، جاسى 27-دە دەپ كورسەتىلگەن. 2 ياعني، بۇل كۇيلەردى فونوگراف اپپاراتىنا احمەت جۇبانوۆ 1933 جىلى جازعان بولۋى مۇمكىن. وسىنى وقىعاندا اۋەلگى ويعا كەلگەنى عۇلاما عالىمنىڭ راديودان نەمەسە تەلەديدار ەفيرىنەن كۇي ورىنداعانىن ەستىپ كورمەگەندىكتەن، شىندىعىندا دا عاجاپ ەكەن دەسىپ باس شايقاعانبىز. ءتىپتى، كۇيلەردى ورىنداعان احمەت جۇبانوۆتىڭ ءوزى مە ەكەن، دەگەن وي دا كەلگەن. ۋاقىت وتە كەلە ارحيۆ فاكتىلەرى دالەلدەگەندەي وسى كۇيلەردى ورىنداپ، فونوگراف تاسپاسىنا جازعان ادام ەش كۇمان كەلتىرمەيتىندەي، اكادەميك احمەت جۇبانوۆتىڭ ءوزى بولىپ شىقتى. نەگە دەسەڭىز بۇعان العا تارتار بىرنەشە دالەلىمىز بار. بىرىنشىدەن وسى اتالعاندار ىشىندەگى «شتات» دەگەن كۇيدى احمەت جۇبانوۆتىڭ ءوزى ونەر زەرتتەۋشى جيەنبەك رسالدينگە – 5 جاسىمدا ۇيرەندىم، دەگەن. جيەنبەك رسالدين: «تالاپكەر بالا احمەت مۇنىمەن عانا تىنبايدى، سول ماڭداعى اتاقتى دومبىراشى، ءوزىنىڭ اۋىلداسى تالىم قارتتان كۇي ۇيرەنەدى. تالىمنان تۇڭعىش رەت «شتات» اتتى كۇيدى ۇيرەنگەندە احمەت 5 جاساتا بولاتىن. ويىن-توي جيىنداردا، شىلدەحانالاردا قارشاداي قوڭىر بالانىڭ دومبىرادا كۇي توگىلتىپ ءان سالۋى جۇرتشىلىقتى تاڭ قالدىراتىن. جايشىلىقتا كوپ سويلەمەيتىن، ءتىپتى سىرت كوزگە بۇيىعى، ۇيالشاقتاۋ سياقتى كورىنەتىن كىشكەنە احمەت كوپشىلىك الدىندا كۇي تارتقاندا دۇنيەنى تۇگەل ۇمىتىپ، كوڭىل-كۇيى، قيال-ويى سول مۋزىكا ۇنىمەن ىلەسە كەتەدى»، 3 دەيدى. سول تالپىنىسپەن بولاشاق اكادەميك اعامىز جايناعان جاستىق جالىنىمەن، جىگىتتىك شاققا دا جەتكەن عوي. بۇل كەز احمەت اعامىزدىڭ ونەرگە دەگەن ناعىز قۇلشىنىس كەزەڭى. احمەت جۇبانوۆ وسى كەزدە «شتاتتان» دا باسقا دا كوپتەگەن كۇيلەردى ورىنداعانى كۇمان تۋعىزبايدى. ول دومبىرادا دا سكريپكادا دا شىعارمالار ورىنداعان. ءوزى كۇيلەر ورىنداعاندىقتان، كۇي سىرىنا قانىق بولعاندىقتان قارشادايىنان باستاپ كۇيشى – دومبىراشىلاردىڭ جۇرەگىنە ءۇڭىلىپ جان-تانىمەن تۇسىنۋگە تىرىسقان. وسى سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ ارقاسىندا قۇرمانعازى اتىنداعى وركەستردىڭ نەگىزىن قالاسقان لۇقپان مۇحيتوۆ، قالي جانتىلەۋوۆ، قامبار مەدەتوۆ، وقاپ قابيعوجين ءتارىزدى العاشقى دومبىراشىلارى جايلى جاقسى-جاقسى پىكىرلەر جازىپ كىتاپتارىنا ەنگىزدى. دومبىرا اسپابى جايلى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى.
ەكىنشىدەن، احمەت جۇبانوۆ 1964 جىلى ماسكەۋدىڭ لومونوسوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرستيتەتىنىڭ انتروپولوگيا جانە ەتنوگرافيا عىلىمدارىنىڭ حالىقارالىق جەتىنشى كونگرەسىنە قاتىسىپ بايانداما جاسادى جانە دومبىرامەن كۇي تارتتى.
جينەبەك رسالدين: «بايانداماشى (احمەت جۇبانوۆ ) دومبىرانى تەرىس بۇراۋعا ءتۇسىرىپ الىپ، سۇق قولىنىڭ ۇشىمەن قوس شەكتى ءبىر-ەكى رەت قاعىپ، قۇلاق كۇيىنىڭ دۇرىستىعىنا كوزى جەتكەن سوڭ «اقساق قۇلاندى» تارتا جونەلدى. «اقساق قۇلان» كۇيىن پروفەسسيونالدىق شەبەرلىكپەن ورىنداۋى، كۇيدەگى نەشە الۋان مۋزىكالىق وبرازداردىڭ كۇرەس تارتىسى، دامۋى تىلمەن الىپ جەتكىزبەستەي اسەر قالدىردى. ولار قولدارىنداعى قويىن داپتەرلەرىنە الدە نەنى اسىعا جازىپ، عالىم كۇيشىنىڭ ونەرپازدىعىنا، بىلىمدارلىعىنا ريزالىق ءبىلدىرىپ باس يزەسىپ جاتتى.» 4 دەپ جازدى. «اقساق قۇلان» كۇيىن احمەت جۇبانوۆ ماسكەۋ قالاسىندا 1964 جىلى 58 جاسىندا ورىندادى. باسىندا اتالعان «شتات» ءتارىزدى «اقساق قۇلان» كۇيى دە احمەت جۇبانوۆتىڭ تابىلعان فونوگراف تاسپاسىندا بار كۇي. ولاي بولسا فونوگرافتاعى كۇيلەردى ورىنداعان احمەت جۇبانوۆتىڭ ءوزى، دەپ ناقتىلى ايتۋىمىزعا بولادى..
ونىڭ ۇستىنە 1974 جىلى احاڭنىڭ قىزى عازيزا جۇبانوۆا اكەسى ورىنداعان كۇيلەردىڭ تابىلعانى جايلى «جۇلدىز» جۋرنالىندا جارىققا شىققان ماقالاما ساي راحمەتىن ايتىپ، «مەنى كومپوزيتور بولۋىما تالپىندىرعان اكەمنىڭ دومبىراسىنىڭ ءۇنى، اكەم ورىنداعان كۇيلەرمەن قاناتتاندىم» دەگەنى بار.
ءبىر سوزىندە نۇرعيسا تىلەنديەۆ: «مەنىڭ قارشادايىمنان مۋزىكا جولىنا ءتۇسىپ، اۋەس بولعانىم احمەت جۇبانوۆتىڭ ارقاسى. احاڭ ورىنداعان كۇيلەردىڭ ءۇنى كوكەيىمدە ءالى كۇنگە سايراپ تۇر، ول ماعان كۇيلەردى ۇيرەتىپ، ءتۇسىندىرىپ قانا قويماي ءوزىنىڭ توردە تۇرعان دومبىراسىن سىيلادى. ال مەن بولسام احاڭدى اكەمدەي سىيلاپ ءوتتىم» دەگەنى بار. وسى ويىمىزدى توبىقتاي تۇيىندەي كەلە فونوگراف تاسپاسىنداعى 9 كۇيدى ورىنداعان ناقتىلى احمەت جۇبانوۆتىڭ ءوزى ەكەنى شىعار كۇندەي شىندىق.
وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارىندا، جاستىق شاعىندا ول سكريپكادا عانا ەمەس دومبىرادا دا كەرەمەت كۇيلەر ورىنداعان. وسى ونەرىمەن ول ستۋدەنت كەزىندە سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىنىڭ جۇرتشىلىعىن تاڭداندىرعان. الايدا احمەت جۇبانوۆتىڭ شىعارماشىلىق جولى قازاق مۋزىكا مادەنيەتىن كوتەرۋدە، عىلىمىن دامىتۋدا تەلەگەي-تەڭىز جۇمىس اتقارۋىنا بايلانىستى، ونىڭ دومبىرادا جەكە ورىنداۋشىلىق ونەرى ەكىنشى قاتارعا اۋىسقان. ءتىپتى بىرتە-بىرتە، جاسى كەمەلدەنە كەلە، جاس كەزىندە دومبىراشى بولعانىن، كۇيلەردى فونوگرافقا جازدىرعانىن اينالاسىنا ايتپاعان. ال شىندىعىنا كەلسەك ورىنداعان كۇيلەرىن قولىندا تۇرعان راديو مەن تەلەديدار تاسپالارىنا جازدىرماي، وتىزىنشى جىلداردا، سونوۋ ءحىح عاسىرداعى 1877 جىلدىڭ 21 قاراشا كۇنى امەريكا عالىمى توماس ەديسون ويلاپ تاپقان فونوگراف اپپاراتىنا جازعانى بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن سىرى تۇنعان جۇمباق ءارى باعا جەتكىسىز تاڭدانارلىق جادىگەر بولىپ وتىر. مەنىڭ وسى جايلى جازۋداعى باستى سەبەبىم احمەت جۇبانوۆ ورىنداعان كۇيلەردىڭ فونوگراف تاسپاسى تابىلعانىنا 40 جىل وتسە دە، ءالى كۇنگە دەيىن بىردە-ءبىر پىكىر جازىلعان ماقالانى وقىماعاندىعىم. 1974 جىلى جارقىن شاكارىم تاۋىپتى، ار جاعى نە بولدى؟ وسىنداي وي مازالايدى ارقاشان. احمەت جۇبانوۆ ورىنداعان كۇيلەردى نەگە راديو ەفيرلەرىنەن ءجيى بەرمەسكە؟ نەگە ءداستۇرلى كۇي ورىنداۋشىلار كونكۋرستارىندا احاڭ ورىنداعان كۇيلەردى شالقىتىپ، قولتاڭبالىق ەرەكشەلىگىن اسپانداتىپ، ايشىقتاماسقا، مەرەيىن اسىرماسقا؟ سوندىقتان وتكەنىمە ءوزىمنىڭ قايتا ۇڭىلۋىمە تۋرا كەلدى جانە بۇرىنعى جازعانىمدى بەكىتە ءتۇسۋ ماقساتىندا ويدان وي تۋعىزىپ، وسى جايلارعا قايتا ورالۋىما سەبەپكەر بولدى.
1974 جىلى تابىلعان احمەت جۇبانوۆتىڭ ورىنداۋىنداعى 9 كۇيدىڭ فونوگراف تاسپاسى، 2006 جىلى احاڭنىڭ 100 جىل تولۋىنا ارنالعان مەرەيتويى قارساڭىندا سانكت-پەتەربۋرگتەن الماتىعا اكەلىندى. بۇل كۇندەردە قازاق راديوسىندا ساقتاۋلى تۇر.

جارقىن شاكارىم
حالىقارالىق اقپاراتتاندىرۋ اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى،
كۇيشى

پىكىرلەر