قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ 9 ساۋىردە رەسپۋبليكالىق ارنالار ەفيرىنەن جاساعان مالىمدەمەسىندە قازاقستانداعى كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى 2019 جىلدىڭ 9 ماۋسىمىندا وتەتىن ايتتى.
توقاەۆ قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن اقىلداسقانىن، پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسىمەن كەڭەسكەنىن ايتتى. توقاەۆتىڭ شەشىمىن كونستيتۋتسيالىق كەڭەس تە قولداعان.
"ەلدەگى قوعامدىق-ساياسي كەلىسىمدى قامتاماسىز ەتىپ، العا باسۋ ءۇشىن، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماقسات-مىندەتتەردى لايىقتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بىزگە ايقىندىق قاجەت" دەدى توقاەۆ. ول سايلاۋدىڭ "تازا، اشىق ءارى ءادىل وتۋىنە كەپىلدىك بەرەمىن" دەدى.
بۇل سايلاۋدا بيلىكتىڭ باستى كوزىرى قازىرگى پرەزيدەنت مىندەتىن اتقارۋشى قاسىم-جومارت توقاەۆ. ەشقانداي كلاندىق توپتارعا قاتىسى جوق، جەمقورلىقپەن اتى بىلعانباعان تۇلعا رەتىندە ەلگە سۇيكىمدى. كرەمل مەن بەيجىڭ دە كەمەلۇلىنىڭ الدىن كەسىپ وتپەيدى. ەل ىشىندەگى "داريعا نازارباەۆا دا سايلاۋعا تۇسەدى ەكەن" دەگەن سىبىسقا نۇرسۇلتانقىزى نۇكتە قويدى. سەنات ءتورايىمىنىڭ كومەكشىسى ساۋلە مۇستافاەۆا داريعا نازارباەۆانىڭ سايلاۋعا تۇسپەيتىنىن ايتتى. بيلىك توقاەۆتىڭ كانديداتۋراسىن تۋ ەتەدى دەگەن ءسوز.
ال، وپپوزيتسيا قايتپەك؟ "ولگەن وپپوزيتسيا" دەگەن اتقا يە بولعان، ءدال بيىلعى سايلاۋداعىداي السىرەگەن وپپوزيتسيانى قازاقستان ەشقاشاندا كورمەگەن شىعار. كانديداتتارىنىڭ الدى زەينەتتە، ارتى زەينەتكەرلىككە كانديدات. بۇعان بيلىكتىڭ دە "كىناسى" بار. الەۋەتتى، امبيتسياسى بار ۇيىمدار مەن قوزعالىستاردى جورگەگىندە تۇنشىقتىردى. قازىر ەندى وپپوزيتسيانىڭ پلاتسدارمى بوس. ورنىن تولتىرۋعا ەلدەگى زاڭدار مۇمكىندىك بەرمەيدى.
بيىلعى سايلاۋ قالاي وتپەك؟ ءبىز وسى ساۋالدىڭ جاۋابىن ىزدەپ ساياسي تۇلعالارعا قوڭىراۋ شالدىق.
دوس كوشىم، ساياساتتانۋشى:
بۇل سايلاۋ بۇرىنعى سايلاۋلاردان وزگەشە بولمايدى. سول اكىمشىلىكتىڭ باقىلاۋىنداعى كەزەكتى سايلاۋ. قازاقستاندا ەشقاشاندا ءادىل سايلاۋ وتپەگەن. بىراق، بۇل جولى الدىنداعى سايلاۋلارداعىداي كومەديا قويمايتىن شىعار. ەشكىم تانىمايتىن كانديداتتار شىعىپ الىپ، مەن نازارباەۆتى قولدايمىن دەگەن سياقتى. بۇل جولى ءار پارتيانىڭ باسشىلارى نەمەسە سول پارتياداعى حالىققا تانىمال ەكىنشى ءنومىرلى ادامدارى ءتۇسۋى مۇمكىن. بيلىكتەن 1 نەگىزگى ۇمىتكەر مەن 2-3 قوسىمشا ۇمىتكەر تۇسەدى. حالىقتىڭ اتىنان ەشكىم تۇسە المايدى. ءارى ونى ەشكىم وتكىزبەيدى دە.
وپپوزيتسياعا كەلەتىن بولساق، نەگىزى وپپوزيتسيا وسى ويىنعا قاتىسۋ قاجەت. شىندىعىندا وپپوزيتسيادا بىرىگەتىن دە ەشكىم قالمادى. سەرىكبولسىن ءابدىلدين قارتايىپ، زەينەتكە كەتتى. بولات ءابىلوۆ ساياساتتان كەتتى. زاڭدى تۇردە وپپوزيتسيا بولىپ قالعانى جسدپ عانا. سوندىقتان جارماحان تۇياقباي تۇسەدى دەپ بولجايمىن.
ەرمۇرات باپي، تاۋەلسىز جۋرناليست:
سايلاۋ جاريالاعانعا دەيىن سايلاۋ تۋرالى، كونستيتۋتسيا تۋرالى زاڭدارعا وزگەرىس ەنگىزۋ كەرەك بولاتىن. سوسىن، بارىپ سايلاۋدىڭ وتەتىن كۇنىن جاريالاۋ كەرەك ەدى. ول زاڭدار قر ازاماتتارىنىڭ قۇقىعىن شەكتەگەن زاڭدار بولاتىن. قوعامدا الەۋمەتتىك-ساياسي تەڭسىزدىك قالىپتاسقان. پارتيا، ۇيىم، قوزعالىس ۇسىنباعان ازاماتتار سايلاۋعا تۇسە المايدى. ەلدەگى حالىقتىڭ جارتىسى ەشقايدا مۇشە ەمەس. بۇل دەگەنىڭىز ازاماتتاردىڭ ساياسي قۇقىعىن شەكتەۋ.
ال، توقاەۆتىڭ "سايلاۋ تازا، اشىق، ءارى ءادىل وتەدى، مەن كەپىل بولامىن" دەگەنىنە كەلسەك. توقاەۆ ەل ىشىندەگى ديپلومات رەتىندە كورىنگەن سۇيكىمىن جوعالتپاۋ ءۇشىن سچولاي دەيدى. ۋاقىتشا پرەزيدەنتتىڭ نەگىزگى مىندەتى سايلاۋ وتكىزۋ. سوندىقتان ديكتاتور بولسا دا، پرەزيدەنت رەتىندە سايلاۋ ءادىل ءىرى تازا وتەدى دەپ ايتۋعا مىندەتتى.
راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:
ەگەر قولدا بار اقپاراتقا سەنسەك، زاڭ بويىنشا سايلاۋعا بيلىكتىڭ اتىنان توقاەۆ تۇسەدى. نازارباەۆ ءوزىنىڭ سەنىمدى ادامى رەتىندە پرەزيدەنتتىك ورىنعا توقاەۆتى ۇسىندى. توقاەۆ ازىرگە ۋاقىتشا پرەزيدەنت. سوندىقتان زاڭدى تۇردە سايلاۋمەن بەكىتىلگەنى دۇرىس. ال سايلاۋدان كۇتەرىم ەڭ باستىسى ۋادە بەرىلگەندەي ءادىل سايلاۋ وتسە. 100 پايىز ءادىل وتپەسە دە، دەموكراتياعا جاقىن سايلاۋ وتسە. ايتپەسە، بىزدە سوڭعى 20 جىلداعى سايلاۋلاردىڭ قالاي وتكەنىن جۇرت جاقسى بىلەدى. سايلاۋعا دەگەن ەل ىشىندە سەنىمسىزدىك بار. پرەزيدەنت سايلاۋ ءادىل ءارى تازا بولادى دەپ جاتىر. نەگىزى، ءادىل سايلاۋ وتكىزۋگە توقاەۆ تا، ونىڭ كومانداسى دا مۇددەلى. وزدەرىنە دەگەن حاۆلىقتىڭ سەنىمدىلىگى قازىرگى پرەزيدەنتكە اۋاداي قاجەت.
باسقا كانديداتتارعا كەلەتىن بولساق، "اقجول" مەن "كوممۋنيستىك" پارتيا تۇسەتىن شىعار. ولاردىڭ سايلاۋعا ءتۇسۋ-تۇسپەۋى ماڭىزدى ەمەس. ەشتەڭە دە شەشپەيدى. سول بۇرىنعى قۋىرشاق كانديداتتارىن قوسادى.
ال، بيلىكتىڭ باستى باسەكەلەسى وپپوزيتسيا بىرىگە الا ما؟ بىرىگىپ ورتاق كانديدات شىعارا الا ما؟ وسى ماسەلەنى شەشە السا توقاەۆتىڭ باستى باسەكەلەسى وسى وپپوزيتسيادان شىعا ما دەپ ويلايمىن. ەكى اي دەگەن از مەرزىم ەمەس. سوندىقتان ۋاقىت از، جەتپەي قالدى دەگەن سىلتاۋ عانا ما دەپ ويلايمىن.
بۇل سايلاۋ الدىنداعى سايلاۋ سياقتى كونتسەرت-تسيرك بولمايتىن شىعار. ەشكىم تانىمايتىن كانديداتتار تۇسپەيتىن دە شىعار دەپ ۇمىتتەنەمىن.
P.S. قازاقستانداعى پرەزيدەنت سايلاۋى كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەن ۋاقىتىندا تەك ءبىر رەت – 2005 جىلى 4 جەلتوقساندا وتكەن. قازاقستاندا سوڭعى پرەزيدەنت سايلاۋى 2015 جىلى 26 ساۋىردە ءوتتى. ول دا كەزەكتەن تىس سايلاۋ بولدى. قازاقستاندا بەس رەت پرەزيدەنت سايلاۋى جانە ءبىر رەت مەملەكەت باسشىسىنىڭ وكىلەتىن سوزۋعا ارنالعان رەفەرەندۋم ءوتىپ، بارلىعىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ باسىم داۋىسپەن جەڭىسكە جەتكەن.
وڭعار قابدەن
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
