Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev 9 sáýirde respýblıkalyq arnalar efırinen jasaǵan málimdemesinde Qazaqstandaǵy kezekten tys prezıdent saılaýy 2019 jyldyń 9 maýsymynda ótetin aıtty.
Toqaev Qazaqstannyń burynǵy prezıdenti Nursultan Nazarbaevpen aqyldasqanyn, parlamenttiń qos palatasymen keńeskenin aıtty. Toqaevtyń sheshimin Konstıtýııalyq keńes te qoldaǵan.
"Eldegi qoǵamdyq-saıası kelisimdi qamtamasyz etip, alǵa basý úshin, áleýmettik-ekonomıkalyq maqsat-mindetterdi laıyqty júzege asyrý úshin bizge aıqyndyq qajet" dedi Toqaev. Ol saılaýdyń "taza, ashyq ári ádil ótýine kepildik beremin" dedi.
Bul saılaýda bıliktiń basty kóziri qazirgi Prezıdent mindetin atqarýshy Qasym-Jomart Toqaev. Eshqandaı klandyq toptarǵa qatysy joq, jemqorlyqpen aty bylǵanbaǵan tulǵa retinde elge súıkimdi. Kreml men Beıjiń de Kemelulynyń aldyn kesip ótpeıdi. El ishindegi "Darıǵa Nazarbaeva da saılaýǵa túsedi eken" degen sybysqa Nursultanqyzy núkte qoıdy. Senat tóraıymynyń kómekshisi Sáýle Mustafaeva Darıǵa Nazarbaevanyń saılaýǵa túspeıtinin aıtty. Bılik Toqaevtyń kandıdatýrasyn tý etedi degen sóz.
Al, oppozıııa qaıtpek? "Ólgen oppozıııa" degen atqa ıe bolǵan, dál bıylǵy saılaýdaǵydaı álsiregen oppozıııany Qazaqstan eshqashanda kórmegen shyǵar. Kandıdattarynyń aldy zeınette, arty zeınetkerlikke kandıdat. Buǵan bıliktiń de "kinási" bar. Áleýetti, ambıııasy bar uıymdar men qozǵalystardy jórgeginde tunshyqtyrdy. Qazir endi oppozıııanyń pladarmy bos. Ornyn toltyrýǵa eldegi zańdar múmkindik bermeıdi.
Bıylǵy saılaý qalaı ótpek? Biz osy saýaldyń jaýabyn izdep saıası tulǵalarǵa qońyraý shaldyq.
Dos Kóshim, saıasattanýshy:
Bul saılaý burynǵy saılaýlardan ózgeshe bolmaıdy. Sol ákimshiliktiń baqylaýyndaǵy kezekti saılaý. Qazaqstanda eshqashanda ádil saılaý ótpegen. Biraq, bul joly aldyndaǵy saılaýlardaǵydaı komedııa qoımaıtyn shyǵar. Eshkim tanymaıtyn kandıdattar shyǵyp alyp, men Nazarbaevty qoldaımyn degen sııaqty. Bul joly ár partııanyń basshylary nemese sol partııadaǵy halyqqa tanymal ekinshi nómirli adamdary túsýi múmkin. Bılikten 1 negizgi úmitker men 2-3 qosymsha úmitker túsedi. Halyqtyń atynan eshkim túse almaıdy. Ári ony eshkim ótkizbeıdi de.
Oppozıııaǵa keletin bolsaq, negizi oppozıııa osy oıynǵa qatysý qajet. Shyndyǵynda oppozıııada birigetin de eshkim qalmady. Serikbolsyn Ábdildın qartaıyp, zeınetke ketti. Bolat Ábilov saıasattan ketti. Zańdy túrde oppozıııa bolyp qalǵany JSDP ǵana. Sondyqtan Jarmahan Tuıaqbaı túsedi dep boljaımyn.
Ermurat Bapı, táýelsiz jýrnalıst:
Saılaý jarııalaǵanǵa deıin Saılaý týraly, Konstıtýııa týraly Zańdarǵa ózgeris engizý kerek bolatyn. Sosyn, baryp saılaýdyń ótetin kúnin jarııalaý kerek edi. Ol zańdar QR azamattarynyń quqyǵyn shektegen zańdar bolatyn. Qoǵamda áleýmettik-saıası teńsizdik qalyptasqan. Partııa, uıym, qozǵalys usynbaǵan azamattar saılaýǵa túse almaıdy. Eldegi halyqtyń jartysy eshqaıda múshe emes. Bul degenińiz azamattardyń saıası quqyǵyn shekteý.
Al, Toqaevtyń "saılaý taza, ashyq, ári ádil ótedi, men kepil bolamyn" degenine kelsek. Toqaev el ishindegi dıplomat retinde kóringen súıkimin joǵaltpaý úshin scholaı deıdi. Ýaqytsha Prezıdenttiń negizgi mindeti saılaý ótkizý. Sondyqtan dıktator bolsa da, Prezıdent retinde saılaý ádil iri taza ótedi dep aıtýǵa mindetti.
Rasýl Jumaly, saıasattanýshy:
Eger qolda bar aqparatqa sensek, zań boıynsha saılaýǵa bıliktiń atynan Toqaev túsedi. Nazarbaev óziniń senimdi adamy retinde prezıdenttik orynǵa Toqaevty usyndy. Toqaev ázirge ýaqytsha prezıdent. Sondyqtan zańdy túrde saılaýmen bekitilgeni durys. Al saılaýdan kúterim eń bastysy ýáde berilgendeı ádil saılaý ótse. 100 paıyz ádil ótpese de, demokratııaǵa jaqyn saılaý ótse. Áıtpese, bizde sońǵy 20 jyldaǵy saılaýlardyń qalaı ótkenin jurt jaqsy biledi. Saılaýǵa degen el ishinde senimsizdik bar. Prezıdent saılaý ádil ári taza bolady dep jatyr. Negizi, ádil saılaý ótkizýge Toqaev ta, onyń komandasy da múddeli. Ózderine degen havlyqtyń senimdiligi qazirgi prezıdentke aýadaı qajet.
Basqa kandıdattarǵa keletin bolsaq, "Aqjol" men "Kommýnıstik" partııa túsetin shyǵar. Olardyń saılaýǵa túsý-túspeýi mańyzdy emes. Eshteńe de sheshpeıdi. Sol burynǵy qýyrshaq kandıdattaryn qosady.
Al, bıliktiń basty básekelesi oppozıııa birige ala ma? Birigip ortaq kandıdat shyǵara ala ma? Osy máseleni sheshe alsa Toqaevtyń basty básekelesi osy oppozıııadan shyǵa ma dep oılaımyn. Eki aı degen az merzim emes. Sondyqtan ýaqyt az, jetpeı qaldy degen syltaý ǵana ma dep oılaımyn.
Bul saılaý aldyndaǵy saılaý sııaqty konert-ırk bolmaıtyn shyǵar. Eshkim tanymaıtyn kandıdattar túspeıtin de shyǵar dep úmittenemin.
P.S. Qazaqstandaǵy Prezıdent saılaýy Konstıtýııada kórsetilgen ýaqytynda tek bir ret – 2005 jyly 4 jeltoqsanda ótken. Qazaqstanda sońǵy prezıdent saılaýy 2015 jyly 26 sáýirde ótti. Ol da kezekten tys saılaý boldy. Qazaqstanda bes ret prezıdent saılaýy jáne bir ret memleket basshysynyń ókiletin sozýǵa arnalǵan referendým ótip, barlyǵynda Nursultan Nazarbaev basym daýyspen jeńiske jetken.
Ońǵar Qabden
"Adyrna" ulttyq portaly
