رەسەي قازاقستاندى اەس سالۋعا كوندىرە الا ما؟

قازاقستاندا 1990 جىلداردىڭ سوڭىنان بەرى داۋدان ارىلماعان اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن (اەس) سالۋ ماسەلەسى قايتا كوتەرىلدى. بۇل جولى جوبا جىلدام جۇزەگە اساتىن سياقتى. پرەزيدەنت ۆلاديمير پۋتين قازاقستاننىڭ جاڭا پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆپەن ءساۋىردىڭ 3-ىندە ماسكەۋدە كەزدەسكەن كەزدە اەس سالۋعا كومەكتەسۋ نيەتىن جاريا ەتتى.

ءبىر كۇننەن سوڭ قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا ۆيتسە-ءمينيسترى ماعزۋم مىرزاعاليەۆ ەلدە اەس سالۋ تۋرالى ناقتى شەشىم قابىلدانباعانىن ايتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەلدە اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنا (اەس) ارنالعان اۋماق رەتىندە شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى كۋرچاتوۆ قالاسى مەن الماتى وبلىسىنداعى ۇلكەن اۋىلى تاڭدالعان.

رەسەي مەن قازاقستان اتوم قۋاتىن بەيبىت ماقسات ءۇشىن وندىرۋگە قاتىستى كوپتەگەن ەلدەرمەن كەلىسىم-شارتتار جاساعان. بىراق ءدال وسى ماسەلەگە قاتىستى ەكى ەل ءبىر-بىرىمەن مامىلە قىلا الماي كەلگەن.

ماسكەۋ بۇعان دەيىن دە نۇر-سۇلتانعا اەس سالىپ بەرۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتىپ كەلگەن. ءپۋتيننىڭ بۇل ماسەلەنى پرەزيدەنت قىزمەتىنە ەندى عانا كىرىسىپ، العاشقى رەسمي ساپارىن رەسەيدەن باستاعان توقاەۆتىڭ الدىندا كوتەرگەنى - نازار اۋداراتىن جايت.

قازاقستاننىڭ ءوز ىشىندە دە بۇل ماسەلە ۇزاق ۋاقىت بويى تالقىلانىپ كەلە جاتىر. الەم بويىنشا تەرريتورياسىندا ەڭ كوپ اتوم سىناعى جاسالعان ەلدى مۇنداي ساۋداعا كوندىرۋ قيىن. 1949 بەن 1989 جىلدارى سوۆەتتىك قازاقستانداعى سەمەي پوليگونىندا ماسكەۋ 340 رەت جەر استىندا جانە 116 مارتە اۋەدە اتوم بومباسىن سىناپ كورگەن. ەلدىڭ سولتۇستىك-شىعىسىنداعى ايماق تۇرعىندارى بۇل سىناقتان ءتۇرلى كەسەلگە شالدىعىپ، ءالى تۇگەل ايىعىپ بولماعان.

قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى ءساۋىردىڭ 4-ىندە ارنايى حابارلاما جاريالاپ، اەس سالۋ الدىندا ۇكىمەتتىڭ حالىقپەن كەڭەسەتىنىن ەسكەرتتى.

روساتوم

ءساۋىردىڭ 3-ىندە رەسەيلىك باق-تا "پۋتين توقاەۆقا رەسەيلىك تەحنولوگيانى پايدالانىپ قازاقستاندا اەس سالۋدى ۇسىندى" دەگەن تاقىرىپتار ءجيى كوزگە ءتۇستى. ماقالالاردا ءپۋتيننىڭ ەكى ەلدى جاڭاشا ىنتىماقتاسۋعا شاقىرعانى تۋرالى ءسوزى كەلتىرىلگەن. "رەسەيلىك تەحنولوگيا" دەگەن ءسوز ەلدىڭ اتوم قۋاتىنا جاۋاپتى مەملەكەتتىك باس مەكەمەسى روساتومدى مەڭزەسە كەرەك.

قىتاي ء"بىر بەلدەۋ - ءبىر جول" باستاماسىن عالامدىق ساۋدا جوباسىنا اينالدىرىپ، دامۋشى ەلدەرگە نەسيە بەرۋ ارقىلى بيزنەس كومپانيالارىن ءتورت تاراپقا تاراتىپ وتىر. نەسيە اقشا العان جانە ءوندىرىس ورىندارىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن قىتايلىق تەحنولوگيا مەن ماماندار قولدانىپ جاتقان مۇنداي ەلدەر قىتايعا ونداعان جىلدار بويى تاۋەلدى بولماق. وسىلايشا بەيجىڭنىڭ الەمگە ىقپال ەتۋ اياسى كەڭىپ بارادى.

روساتوم دا وسىنداي ستراتەگيا قولدانىپ كەلەدى. كومپانيا ۆەبسايتىندا قارجى اينالىمى 100 ميلليارد دوللار ەكەنىن ماقتانىشپەن حابارلايدى. رەسەيلىك اتوم قۋاتىن ءوندىرۋ مەكەمەسى الەمنىڭ 12 ەلىنە اتوم رەاكتورىن ورناتقان. كليەنتتەرىنىڭ ىشىندە بانگلادەش، ەگيپەت، ءۇندىستان، بەلارۋس، يران، تۇركيا مەن قىتاي بار. كومپانيا الەم بويىنشا اەس سالۋ تەندەرلەرىنە بەلسەندى تۇردە قاتىسادى. روساتوم اتوم قۋاتىن ءوندىرۋ تۋرالى وڭتۇستىك امەريكا، افريكا، ازيا مەن ەۋروپا ەلدەرىمەن كەلىسىم-شارت جاساسقان.

روساتومنىڭ ءبىر عانا ۆۆەر رەاكتورى بار اەس سالۋ قۇنى 8 ميلليارد اقش دوللارىنان باستالادى. بىلتىر قازاندا پۋتين ۇندىستانعا بارعاندا روساتوم وسى ەلدە التى ۆۆەر رەاكتورلى اەس سالۋ تۋرالى كەلىسىم-شارت جاساستى. كومپانيا ۇندىستانداعى كۋدانكۋلۋم دەگەن جەردە بۇعان دەيىن ءتورت رەاكتورلى ستانتسيا سالۋعا كىرىسىپ، ەكەۋىن ىسكە قوسقان.
رەسەيدىڭ قارجى مەكەمەلەرى اەس سالدىراتىن ەلدەرگە نەسيە بەرە قويادى، ال تۆەل كومپانياسى وتىن جەتكىزىپ تۇرادى.

قازاتومپروم

قازاقستاننىڭ ۋران قورى دا باي، يادرولىق وتىن ءوندىرۋ مۇمكىندىگى دە بار. قازاتومپرومنىڭ ماماندارى تەك رەسەيدە ەمەس، جاپونيا، فرانتسيا مەن وزگە دە شەت ەلدەردە بىلىكتىلىك جەتىلدىرگەن.

اتوم قۋاتىن بىرلەسە ءوندىرۋ

رەسەي قازاقستاندا ۋران وندىرۋگە بۇرىننان قاتىسىپ كەلەدى. پۋتين "التى بىرلەسكەن كاسىپورىننىڭ ۋران ءوندىرىپ جانە بايىتىپ جاتقانىن" ايتىپ قالدى.

"قازاتومپروم" 2018 جىلى 15 290 تونناعا جۋىق ۋران ەكسپورتتاعان. ونىڭ 17 پايىزى رەسەيگە جونەلتىلگەن.

ەكى ەل 2017 جىلى انگارسكىدە حالىقارالىق ۋران بايىتۋ ورتالىعىن اشقان. از بايىتىلعان ۋران وندىرەتىن كاسىپورىندى حالىقارالىق ۇيىمدار بەيبىت ءوندىرىسى ءۇشىن ماقتاپ كەلەدى.

ماگاتە مەن قازاقستان ۇكىمەتى وسكەمەندەگى ءۇلبى مەتاللۋرگيا زاۋىتىندا دا از بايىتىلعان ۋران ءوندىرۋ ورتالىعىن اشقان. مۇندا جەڭىل رەاكتورلارعا وتىن بولاتىن 90 تونناعا دەيىن از بايىتىلعان ۋران ساقتالادى. ماگاتە مەن رەسەي شيكىزات ۋراندى وسكەمەنگە جەتكىزۋ بويىنشا بولەك كەلىسىم جاساعان.

ءساۋىردىڭ 4-ءى كۇنگى مالىمدەمەسىندە قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى بەس ەلدىڭ اەس سالۋ تاجىريبەسىن زەرتتەپ جاتقانىن حابارلادى. تىزىمگە روساتوم دا كىرگەن. مينيسترلىك قاراستىرىپ جاتقان جوبالاردىڭ ىشىندە گاز وتىندى، سۋدان قۋات وندىرەتىن جانە كومىر قولداناتىن ەلەكتر ستانتسيالارى دا بار.
رەسەيلىك "ينتەرفاكس" اقپارات اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، وسى ەلدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى الەكسەي بوروداۆكين اقپان ايىندا "اەس سالۋ تۋرالى شەشىم جۋىردا قابىلدانادى جانە ونى روساتوم سالادى دەپ ۇمىتتەنەمىز" دەگەن.

قازاقستاننىڭ اەس-ءتى قاۋىپ كورۋى

1990 جىلداردىڭ سوڭىنا قاراي اەس سالۋ تۋرالى يدەيا تالقىلانعاندا قۇرىلىس بالقاش كولىنىڭ جاعاسىنا تۇسەدى دەگەن سىبىس تاراعان. بۇل جوسپار جۇزەگە اسپاي قالىپ، سول اۋماققا وڭتۇستىك كورەيانىڭ Samsung C&T Corp كومپانياسى 1320 مەگاۆات قۋاتتى، كومىر جاعاتىن جىلۋ ەلەكتر ستانتسياسىن سالعان.

2006 جىلى كاسپي تەڭىزى جاعاسىنداعى اقتاۋ قالاسىنىڭ تۇبىندە اەس سالۋ تۋرالى جانە ءبىر باستاما كوتەرىلگەن. ەلدەگى ەڭ ءىرى مۇناي مەن گاز كەنىشتەرى ورنالاسسا دا، بۇل ايماقتا ەلەكتر قۋاتى تاپشى. بۇل جوسپار دا ورىندالماعان. بىراق 2009 جىلى رەسەيدىڭ كومەگىمەن سەمەي ماڭىنداعى كۋرچاتوۆ قالاسىنا اەس سالۋ ءسوز بولعان. 2014 جىلعى مامىردا رەسەي مەن قازاقستان كۋرچاتوۆتا اەس سالۋ تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويعان.

ال بۇل جولى بيلىك وكىلدەرىنىڭ نەگە الماتى وبلىسىنداعى ۇلكەن اۋىلىن تاڭداپ العاندارى تۇسىنىكسىز. الماتى قازىر قازاقستاننىڭ استاناسى بولماسا دا، ەڭ حالقى كوپ قالاسى. بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ استانانى سولتۇستىككە كوشىرگەن كەزدە الماتىدا جەر سىلكىنۋ قاۋپى زور ەكەنى ءۋاج بولعان.

ازىرشە قازاقستاننىڭ اەس سالۋعا كىرىسەتىنى بەلگىسىز. مۇنداي جوسپاردى جاريالاۋدىڭ ءوزى كەزىندە ەلدە ءتۇرلى نارازىلىق تۋدىرعان. بىراق ءپۋتيننىڭ ۇسىنىسىنان كەيىن بىردەن اەس سالۋ ىقتيمالدىعى تۋرالى ايتا باستاۋى قازاقستاندىق ۇكىمەتتىڭ بۇل يدەيانى قازىر شىنايى قاراستىرا باستاعانىن بايقاتادى. ال رەسەي ەلشىسىنىڭ اقپاندا ايتقان ءسوزى بۇل جوبانىڭ ەكى ەل وكىلدەرىنىڭ اراسىندا پىسىقتالا باستاعانىنا دالەل بولاتىنداي.

"ازاتتىق" راديوسى