جارتى عاسىردان استام ۋاقىتتان بەرى قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋگە ۇلەسىن قوسىپ كەلە جاتقان جۋرناليست، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، «بالبۇلاق» رەسپۋبليكالىق جۋرنالىنىڭ، «دەرتكە داۋا» رەسپۋبليكالىق مەديتسينالىق گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، سامايىن قىراۋ شالعان قالامگەر 77 جاستاعى ماعيرا قوجاحمەتوۆامەن سۇحبات قۇردىق.
ماعيرا قوجاحمەتوۆا - 1946 جىلى 5 اقپاندا كوكشەتاۋ وبلىسى، زەرەندى اۋدانى، قوشقارباي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى.
كوكشەتاۋ كىتاپحانا تەحنيكۋمىن بىتىرەدى. مەكتەپتە، كىتاپحانادا جۇمىس ىستەيدى. 1969 جىلى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن.
رەسپۋبليكالىق «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتىندە 1981 جىلعا دەيىن قىزمەت ىستەگەن. 1981—1992 جىلدارى «قازاقستان ايەلدەرى) جۋرنالىندا، 1992—1994 جىلدارى «دەنساۋلىق» جۋرنالىندا، 1994—1996 جىلدارى «اي»، 1996 جىلدان «اق جەلكەن» جۋرنالىندا قىزمەت ەتكەن. 2002 جىلدان باستاپ بالالارعا ارنالعان «بالبۇلاق» جۋرنالىن، 2005 جىلدان بەرى كوپشىلىككە ارنالعان مەديتسينالىق، تانىمدىق «دەرتكە داۋا» گازەتىن شىعارىل كەلەدى.
«كۇننىڭ التىن سىنىعى»، «الەم-اۋەن»، «جىلى شىراي»، «ادام قۇپيا»، « ءجانتاسىلىم»، «جاپادان جالعىز» كىتاپتارىنىڭ، كوپتەگەن تانىمدىق ماتەريالداردىڭ، شىعارماشىلىق پورترەتتەردىڭ اۆتورى. 2006 جىلى شىققان قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، اقىن ءماريام حاكىمجانوۆانىڭ ءىىى تومدىق شىعارمالار جيناعىن قۇراستىرعان.
1982 جىلى قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى تەرالقاسىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن، 2006 جىلى «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالعان. حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (2008).
- ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز بويىنشا بۇگىنگى جۋرناليستيكا مەن بۇرىنعى جۋرناليستيكانىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
- كەشەگى جۋرناليستيكا مەن بۇگىنگى جۋرناليستيكانى، ارينە، سالىستىرۋعا بولمايدى. ويتكەنى، جۋرناليستيكا زاماننىڭ اعىمىنا قاراي داميدى. ماسەلەن، سەنىڭ ءوزىڭ مەكتەپتى ەندى ءبىتىرىپ جاتىرسىڭ، سوعان قاراماستان جۋرناليستيكانىڭ بارلىق سالاسىندا كەرەمەت ەڭبەك ەتىپ، تالاي ادامنان سۇحبات الىپ ءجۇرسىڭ. مەنەن دە سۇحبات الىپ وتىرسىڭ، مەن ءدان ريزامىن جانە قاراقات، سەنىڭ جەڭىستەرىڭ ءۇشىن وتە قۋانىشتىمىن. سەن سونداي ىزدەنەسىڭ، سونشالىقتى ءماندى ماتەريالدار، ماقالالار جازاسىڭ. بۇنى مەن ءوزىمنىڭ جۋرنالدارىمدا، گازەتتەرىمدە جاريالاپ كەلەمىن. جۋرناليستيكانىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى ءتىپتى، سەنىڭ عانا شىعارماشىلىعىڭنان بايقاۋعا بولادى. بۇگىنگى جۋرناليستيكا مەن كەشەگى جۋرناليستيكانىڭ اراسى، ارينە، جەر مەن كوكتەي. مەنىڭ تولقىنىم، مەنىڭ زامانداستارىم جۋرناليستيكانى كوركەمدىك بيىكتىككە جەتكىزگەن. ال سەندەردىڭ زاماندارىڭ مۇلدەم باسقا. جۋرناليستيكانىڭ اقپاراتتىق ماڭىزى زور. مەن سەنىڭ ىزدەنىسىڭنەن، سەنىڭ بىزگە جازعان دۇنيەلەرىڭنەن قاراپ وتىرىپ ءتۇرلى تەرميندەردى بايقايمىن. سەنىڭ جاقىندا «مەنىڭ مۋلتيمەديالىق ءبىر كۇنىم» دەگەن ەڭبەگىڭدى وقىپ قايران قالدىم. سەبەبى، ونداعى تەرميندەردىڭ ءوزىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ىزدەنۋ كەرەك. پورتالداردان باسقا دا تولىپ جاتقان سايتتاردى زەرتتەۋىڭنىڭ وزىنەن تالاي جاڭالىقتى تاۋىپ وتىرمىن. قازىرگى جۋرناليستكانى ءبىزدىڭ كەزەڭمەن، ءبىزدىڭ زامانمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. وكىنىشكە وراي مەن ۇقپايتىن ءتۇرلى تەرميندەر، ءتۇرلى اتاۋلار پايدا بولۋدا. مىسالى، داتا جۋرناليستيكا دەيدى، بۇل نە دەپ ويلاسام، كادىمگى دەرەكتى جۋرناليستيكا ەكەن. بۇنىڭ ءوزىنىڭ دە ءبىر كەرەمەت دامۋى بار. سوندىقتان دا، زاماننىڭ تالابىنا ساي سەندەر ەڭبەك ەتەسىڭدەر، ال مەن ارينە، سەندەردەن ۇيرەنەمىن. جۋرناليستيكا بۇل – ءومىردىڭ تىنىسى، كەز كەلگەن قوعامنىڭ ايناسى. كەشەگى، بۇگىنگى، ەرتەڭگى جۋرناليستيكانىڭ دامۋىنان ءالى سەندەر تالاي جاڭالىق اشاسىڭدار، تالاي ىزدەنەسىڭدەر، نەشە ءتۇرلى تەوريا الىپ كەلەرسىڭدەر. مەنىڭ وعان سەنىمىم زور.
- زەينەت جاسىنان اسساڭىز دا ءبىر گازەت، ءبىر جۋرنالدىڭ رەداكتورى بولۋىڭىزدىڭ سىرى نەدە؟
- ادامنىڭ ميى زەينەت جاسىنا كەلدى دەپ توقتاپ قالمايدى عوي. مەن ادامنىڭ ميىن ءومىر باقي جۇمىس ىستەيدى دەپ ويلايمىن. 22 جىلدان بەرى «بالبۇلاق» جۋرنالىن شىعارىپ كەلەمىن. 17-18 جىل بولدى، «دەرتكە داۋا» گازەتى شىعىپ كەلەدى. بۇل باسىلىمداردى شىعارۋداعى سەبەبىم – ءوزىمنىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىمنىڭ جۇزەگە اسۋى. باسىلىمداردىڭ العاشقى جىلدارى تارالىمدارى جاقسى بولدى دا، كەيىنگى كەزدە قاتتى قۇلدىراپ كەتتى. سوعان قاتتى قاپالانامىن. «ەكى باسىلىمنىڭ رەداكتورى بولۋدىڭ سىرى نەدە؟» دەگەن سۇراقتىڭ ءوزى قىزىق. مەن ءۇشىن زەينەتكە شىعۋ، دەمالۋ دەگەن ۇعىم جوق. مەن ميىم جۇمىس ىستەپ تۇرعان كەزدە ءوزىمنىڭ بارلىق جوسپارلارىمدى، ارمان-تىلەكتەرىمدى جۇزەگە اسىرۋىم كەرەك دەپ ويلايمىن. بالكىم، وسى ەكى باسىلىمنىڭ رەداكتورى بولۋىمنىڭ سىرى وسىنداي ماقسات قويعانىمدا بولار.
- قازىرگى جۋرناليستەرگە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
- ءومىر دەگەن قارتايعان ادامنىڭ تالاپ تىلەگىنە قارامايدى عوي. سوندىقتان دا، مەن قازىرگى جۋرناليستەرگە كوڭىلىم تولادى دەۋگە دە بولادى. ولارعا كەشەگى تالاپتى قويا المايسىڭ عوي، كەشەگى زاماننىڭ ماقساتى باسقا بولاتىن، بۇگىنگى زاماننىڭ ماقسات، تىلەگى مۇلدەم باسقا. قازىرگى جۋرناليستەر وزدەرىنىڭ ۋاقىتىنا ساي جۇمىس ىستەپ كەلەدى، جاڭالىقتار اشۋدا، مەن ولارعا وتە جاقسى قارايمىن، كوڭلىم تولسىن، تولماسىن ودان ەشتەڭە وزگەرمەيدى عوي. دەگەنمەن دە، جۋرناليستەردىڭ تىرشىلىككە، بيلىككە، قانداي دا ءبىر ماسەلەنى شەشۋدە العى شەپتە بولۋىن قالار ەدىم. ادامي قاسيەتتەردى ناسيحاتتاۋدا، بيلىك باسىنداعىلارعا نەبىر قۇندىلىقتاردى جەتكىزۋدە، سولاردى جۇزەگە اسىرۋدا وزدەرىنىڭ پوزيتسياسىن ورىنداسا دەپ ارماندايمىن.
- ءسىزدىڭ ورىندالماعان ارماندارىڭىز بار ما؟
- مەنىڭ جاسىمدا ورىندالماعان ارمان دەۋ ىڭعايسىزداۋ بولار، دەسەك تە جازىلعان درامالارىمنىڭ، پەسالارىمنىڭ ساحنالانباۋى قاتتى الاڭداتادى. ءوزىمنىڭ جاساپ جۇرگەن جۇمىستارىمنىڭ كوبى كوپشىلىككە جەتپەيدى، كوپتەگەن دۇنيەلەرىمدى وقىرمان بىلمەيدى، سوعان الاڭدايمىن. "بالبۇلاق" جۋرنالىنا جاريالانعان بالالارلىڭ دۇنيەلەرىن حرەستوماتيا رەتىندە شىعارا الماي ءجۇرمىن. باسقا دا تولىپ جاتقان جوسپارلارىمنىڭ جۇزەگە اسپاعانىنا قاتتى قينالامىن. ورىندالماعان دەگەن ىستەرگە وسىلار جاتاتىن شىعار.
- ءسىزدىڭ جاس كەزىڭىزدەگى جازۋشىلار وداعى قانداي بولدى؟
- ءبىزدىڭ جاس كەزىمىزدەگى جازۋشىلار وداعى كادىمگىدەي ارمان بولاتىن، وتە كيەلى سانادىق. وداقتىڭ الدىنا بارىپ، ىشىنە كىرۋگە قىمسىناتىن ەدىك. ويتكەنى، مۇندا نەبىر عاجاپ تۇلعالار تىرلىك كەشتى. سولاردى سىرتىنان كورىپ كەرەمەت اسەرگە بولەنەتىنبىز. ەندى، ارينە، كەز كەلگەن جاس قالامگەر ءۇشىن جازۋشىلار وداعىنىڭ ماڭىزى زور بولدى عوي ەرتەرەكتە. مەن جازۋشىلار وداعى ءوزىنىڭ ءمانىن جوعالتقان جوق دەپ قازىر دە ويلايمىن. قانداي كەزەڭ بولسا دا جازۋشىلار وداعى حالىق ءۇشىن وتە قاجەتتى مەكەمە. جازۋشىلار، قالامگەرلەر نەعۇرلىم كوپ بولعان سايىن قوعامدا جاقسىلىق كوپ بولادى دەپ ەسەپتەيمىن. سوندىقتان جازۋشىلار وداعى قاي زاماندا دا كەرەك.
- جازۋ ونەرىن مەڭگەرۋدى قالاي باستادىڭىز؟
- بىردەن جازۋ ونەرىن مەڭگەردىم دەپ ايتا المايمىن. بىراق جازۋدى 13 جاسىمدا باستاپپىن. 15 جاسىمدا جازعان كۇندەلىكتەرىم بار. مەن جازاتىن، جازعىسى كەلەتىن ادامدارعا كۇندەلىك جازۋعا كەڭەس بەرەر ەدىم. مەنىڭ ومىرىمدە كۇندەلىك جازۋدىڭ ۇلكەن ءمانى بولدى، كەزىندە وقۋعا تۇسۋگە دە كۇندەلىكتەرىم كومەكتەسكەن. مەن 7 كلاسستى قازاقشا ءبىتىردىم دە، قالعانىن ورىسشا وقىدىم. سول كەزدە نە قازاقشا، نە ورىسشا جازۋدىڭ ەرەجەسىن، ەملەسىن بىلمەسەم كەرەك. ءوزىمنىڭ وسى جولىمدى تاڭداۋعا، جۋرناليست بولۋعا، جازۋشى بولۋعا 13 جاسىمنان باستاپ كەيدە قازاقشا، كەيدە ورىسشا جازعان كۇندەلىكتەرىمنىڭ ۇلكەن ءمانى بولدى. قازىر سول كۇندەلىكتەرىمنىڭ 800-900 بەتى باسىلدى، ءالى دە باسىلىپ جاتىر. سول كۇندەلىكتەردى وقىپ وتىرىپ كەيدە ويعا قالامىن، كەيبىر نارسەلەر ۇمىتىلعان. كۇندەلىكتەگى ءوزىمنىڭ 15 جاستان باستاپ كەشكەن تىرلىگىم مەن تاعدىرىمنىڭ بارلىعىن وقىپ تەرەڭ ويعا باتامىن. بۇنىڭ بارلىعى ءبىر وزگەشە جانر. ال ەندى جۋرناليست بولعانىما، جازىپ كەلە جاتقانىما 50 جىلدان اسىپتى. كوپتەگەن پورترەتتەر، ماقالالار، سىن جازىلدى. مەنىڭ جازۋ تاقىرىبىم ءارتۇرلى. ءبىر زەرتتەگەن تاقىرىبىم ەكىنشى زەرتتەگەن تاقىرىبىما ۇقسامايدى. مەن كوپتەگەن باعىتتا جۇمىس ىستەيمىن، ماعان تىرلىك كەشۋ، جازۋ وڭايىراق. جازعانىمنىڭ بارلىعى تالداۋدى، زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. ونى عالىمدار زەرتتەپ، ستۋدەنتتەر ديپلوم قورعادى كەزىندە. ءوزىمنىڭ زامانداستارىم مەنىڭ شىعارماشىلىعىم تۋرالى وتە كوپ جازدى. سونىڭ بارلىعىنا شۇكىرشىلىك ەتەمىن. مەنىڭ ەڭ باستى باقىتىم دەپ ويلايمىن.
- ءوز زامانداستارىڭىزدىڭ ىشىندە شىعارماشىلىعىڭىزعا ەرەكشە اسەر ەتكەن قالامگەر دەپ كىمدى ايتا الاسىز؟
- مەن ءۇشىن الدىڭعى وكىلدەردىڭ دە، اعا تولقىن جازۋشىلاردىڭ دا اسەرى كوپ بولدى. ءابىش كەكىلباەۆتىڭ جانە سافۋان شايمەردەنوۆتىڭ شىعارمالارىن كەرەمەت ۇناتتىم. ءتىپتى "بولاشاققا جول" دەگەن سافۋان شايمەردەنوۆتىڭ رومانى مەنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە دەگەن قۇشتارلىعىمدى وياتقان، ءتىپتى ول كىسىگە حات تا جازعانىم ەسىمدە. كەيىن سافۋان اعا «مەنىڭ ارحيۆىمدە سەنىڭ وقۋشى كەزىڭدە جازعان حاتىڭ بار» دەپ ايتقان. زامانداستارىما كەلسەم، ءبىزدىڭ كۋرس وتە تالانتتى. مىناۋ تىلسىم دۇنيەلەردى زەرتتەۋىمە، ونەر تاقىرىبىن جازىپ جۇرگەنىمە اسەر ەتكەن كۋرستاسىم سەيسەن مۇحتارۇلى بولدى. جاس كەزىمىزدە ول ەشكىم ءمان بەرمەيتىن تاقىرىپتاردى مەڭگەردى. ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جۇرگەننەن باستاپ قازاقتىڭ ويۋ-ورنەكتەرىنىڭ الىپپەسىن ايتاتىن. ول كەزدە بۇل تاقىرىپتى ەشكىم جازىپ، مەڭگەرگەن ەمەس، بىراق سەيسەن مۇحتارۇلى وسىنداي كۇردەلى تاقىرىپتاردى ءسوز قىلعاندا مەن قايران قالاتىنمىن. ەكىنشى كۋرستاسىم قۇرمانعازى قارامانۇلى ءمۋستافيننىڭ كەزىندە الاقانداي اڭگىمەلەرى شىقتى. بۇل دا ءبىر قازاق ادەبيەتى ءۇشىن ۇلكەن جاڭالىق بولاتىن. ول قازىر دە جاڭالىق، دەگەنمەن وعان پالەندەي ءمان بەرىلگەن جوق. مەن ءۇشىن قۇرمانعازى ءمۋستافيننىڭ دە الاقانداي اڭگىمەلەرى كەرەمەت اسەر ەتكەن.
- “قىز بالا ءۇشىن جۋرناليستيكا اۋىر جول” دەگەن پىكىرگە كوزقاراسىڭىز قانداي؟
- جۋرناليستيكانىڭ جولى كىم-كىمگە بولسا دا اۋىر. ال قىزدار ءۇشىن بىرنەشە سەبەپتى اۋىر ەكەنى راس. جۋرناليستيكادا قىزمەت اتقارۋدىڭ تولىپ جاتقان قيىندىعى بار. مەن كوزقاراسىمدى سۇحباتتارىمدا ايتىپ تا، جازىپ تا ءجۇرمىن. قازىر جۋرناليست قىزدار وتە كوپ. ءدال قازىر تەحنولوگيا، تەحنيكا العا جىلجىعان سايىن جۋرناليستيكانى جىگىتتەردەن گورى قىزدار وتە جەتىك مەڭگەرگەن سياقتى اسەردە قالامىن. قازىرگى زاماندا جۋرناليستيكانىڭ قىزدار ءۇشىن سونشالىقتى اۋىرلىعى جوق-اۋ دەگەن پىكىردەمىن. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە جۋرناليست قىزدار كوپ بولعان جوق، ساۋساقپەن سانارلىقتاي عانا. پروزا جانرىندا دا قازاقتىڭ قىزدارى از. ال جۋرناليستيكادا قازىر تالانتتى قىزدار وتە كوپ. كەز كەلگەن باسىلىم، كەز كەلگەن پورتال، كەز كەلگەن سايتتى قاراساڭىز، مەڭگەرىپ وتىرعانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى قىزدار. جۋرناليستيكا بولسىن، باسقا بولسىن، جازۋ، سىزۋ اينالاسى قىز ءۇشىن دە، جىگىت ءۇشىن دە وڭاي شارۋا ەمەس.
- جۋرناليستىك جولىڭىزداعى ساعىنا ەسكە الاتىن ساتتەردى بايانداپ بەرسەڭىز.
- جۋرناليستيكادا كەلە جاتقانىما 54 جىل بولىپتى. وسى جىلداردىڭ اراسىندا ساعىنىشپەن ەسكە الاتىن ساتتەرىم «لەنينشىل جاس» گازەتىندە وتكەن 11 جىلىم. «لەنينشىل جاس» مەنىڭ ەرتەگىم دەگەن ءسوزدى ءجيى قايتالايمىن. شىنىندا دا، ەڭ ءبىر عاجاپ، باقىتتى ساتتەرىم وسى «لەنينشىل جاستا» ءوتتى. ارينە، ساعىنا ەسكە الاتىن ساتتەر وتە كوپ. ءتىپتى، العاشقى ساپارلارىمنىڭ ءبىرى وسى شەرحان مۇرتازانىڭ باس رەداكتور كەزى. سوندا ءوزىنىڭ تۋعان جەرى جۋالىعا مەنى كومانديروۆكاعا جىبەردى. ءىسساپاردا مەن بريگادامەن ىلەسىپ، جارتى ايداي سولارمەن بىرگە جۇرگەنىم ەسىمدە. سول ۋاقىتتا ماعان ىزدەۋ سالىپ رەداكتسيادان ىزدەپ حابار كەلگەنىنە، باس رەداكتوردىڭ ماعان دەگەن سونداي كەشىرىمىنە ءالى تاڭقالامىن. ءبىر جۇماعا كەتىپ، جارتى اي ءجۇرۋ دەگەن قازىر ويلاپ قاراساڭ قيسىنسىز عوي. سوندا سول كومانديروۆكاعا بارعانىمدا قويشىلارعا، جايلاۋداعى بۇكىل وتىرعان ەلگە كونتسەرت قويدىق. ءبىزدىڭ قاتارىمىزعا ءامىرتاي بوريەۆ دەگەن سول جەردىڭ جازۋشى جىگىتى، جۋرناليست، كەرەمەت تالانتتى ازامات قوسىلدى. بارلىعىمىز 10 شاقتى كۇن جۋالىنىڭ كەرەمەت، عاجاپ تابيعاتىندا كونتسەرت قويعانىمىزدى ساعىنىشپەن ەسكە الامىن. سونداي-اق، ماڭعىستاۋ ولكەسىندە ءجيى ساپاردا بولدىم. ول ۋاقىتتا اۋليەلەردىڭ جەرى ايدالا، مۇلدەم كۇتىمسىز جاتاتىن. سوندا سول ماڭعىستاۋعا بارعاندا نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، بالەن ءجۇز شاقىرىم جولدى كەيدە جاياۋلاپ، جالپىلاپ قورىمداردى ارالاعانىم، كەرەمەت اسەرگە بولەنگەنىم ەسىمدە. ماڭعىستاۋدىڭ ۇستىرتىندە جۇرگەندە جەر مەن اسپاننىڭ بىردەي استاسىپ كەتكەن، تاڭعاجايىپ تابيعاتتىڭ كەرەمەت ءبىر قۇبىلىستارىن كورگەنمىن. سونى دا ەرتەگىدەي ەسكە الامىن. ارينە، وتە كوپتەگەن ساپارلار بولدى، «جىگىتتى الىپ قاشقان قىز» دەگەن سياقتى ءبىر وقىس تاقىرىپتاردى جازدىم. ەسكە الاتىن ساتتەرىمە سان جەتپەس. شىنىندا دا، سۇراعىڭ وتە جاقسى ەكەن. وسى سۇراعىڭنان كەيىن جۋرناليستىك جولداعى نەبىر ساتتەردى جازۋعا بولادى ەكەن-اۋ دەپ ويلانىپ وتىرمىن. ساعىنا ەسكە الاتىن ساتتەردىڭ كورىنىسى «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ، «قازاقستان ايەلدەرى» جۋرنالىنىڭ بەتىنە جازىلدى، سول ماقالاردى قازىر قايتا قاراسام با دەپ وتىرمىن. ءبىزدىڭ كەزەڭدەگى جۋرناليستيكاداعى رومانتيكا، ول كەزدەگى جولعا شىعۋ، كەيدە جاياۋ، كەيدە ماشينا، كەيدە تراكتورمەن، نەشە ءتۇرلى ترانسپورتپەن جۇرگەن ساتتەرىمنىڭ بارلىعى مەن ءۇشىن قىمبات. جارتى عاسىردان اسقان جۋرناليستىك جولىمداعى ەرتەگىدەي نەبىر ساتتەر بار. ونىڭ بارلىعىن اسىقپاي جازۋعا بولادى ەكەن دەپ ويعا قالىپ وتىرمىن.
- ۇلتتىق پسيحولوگيانى زەرتتەپ جۇرگەن قالامگەرسىز. «ادام قۇپيا»، «جاپادان جالعىز» سونىڭ دالەلى. ۇلتتىق پسيحولوگيا تۇرعىسىنان بۇگىنگى زاماناۋي جاستارعا قانداي اقىل كەڭەس ايتاسىز؟
- ۇلتتىق پسيحولوگيانىڭ شەت شەگىندە جەتۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل ءبىر تەلەگەي تەڭىز تاقىرىپ قوي. مەنىڭ جازىپ جۇرگەنىم بىرەڭ ساراڭ تاقىرىبى دەپ ويلايمىن. كەز كەلگەن ۇلتتىڭ فيلوسوفياسى، پسيحولوگياسى، پەداگوگيكاسى سول ۇلتتىڭ تىلىندە، ماقال-ماتەلىندە، ەرتەگىلەرىندە، جىر، ەپوستارىندا ساقتالسا كەرەك. ءبىزدىڭ قازاق ۇلتىنىڭ دا بۇكىل فيلوسوفيالىق بايلىعى اۋىز ادەبيەتىندە، ماقال-ماتەلىندە ساقتالعان. كەيبىر سوزدەردە دە، كەيبىر ارىپتەردە دە ءبىزدىڭ ۇلتتىق پسيحولوگيانىڭ كورىنىستەرى بار دەپ بولجايمىن. مەن بۇل تاقىرىپتى سونداي ءبىر كەرەمەت مەڭگەردىم دەپ ايتا المايمىن، بىراق كوركەم ادەبيەتتە مۇحتار اۋەزوۆ بيىك شىڭىنا جەتكەن.
پسيحولوگيانىڭ شىڭىنا جەتۋ وتە قيىن-اۋ دەپ ويلايمىن، بيىك شىڭىنا جەتۋ مۇمكىن دە ەمەس شىعار. ويتكەنى، بۇل ۇدايى دامىپ، ۇدايى جالعاسا بەرتىن تاقىرىپ قوي. قازاقتىڭ ۇلتتىق پسيحولوگياسىندا، ارينە، كەرەمەت زەرتتەۋگە تۇراتىن تاقىرىپتار تابۋعا بولار ەدى. نەبىر زەرتتەۋ، ىزدەنىستەر جۇرگىزۋگە بولار ەدى دەپ ويلايمىن. سەبەبى، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز وزدەرىنىڭ سالت-داستۇرىندە، ادەت-عۇرپىندا بارلىق بايلىعىن تاستاپ كەتكەن. نەگە ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز الەمنىڭ بۇرىش-بۇرىشىنداعىداي ارحيتەكتۋرالىق انسابلدەر، ماۆزولەي سالمادى ەكەن دەپ رەنجيتىنمىن. سونى بەرتىن كەلە ءتۇسىندىم، بۇكىل ونەردىڭ سالاسى، بەينەلەۋ ونەرى ما، ونىڭ ىشىندە ديزاين با، ارحيتەكتۋرا ما، سونىڭ بارلىعىنىڭ كورىنىسى ءبىزدىڭ تىلىمزدە، مىنەز-قۇلقىمىزدا ساقتالعان ەكەن. قاراپ وتىرسام، «ع،ءى،ءۇ،ءا،ءو» دەگەن ارىپتەرىمىز قانداي نازىك، قانداي عاجاپ. ءبىزدىڭ وسىنداي نازىك ارىپتەرىمىزدىڭ ءوزى ۇلتتىق بايلىعىمىزدى قۇرايتىن سياقتى بولىپ كورىنەدى. "دەرتكە داۋا" گازەتىن شىعارىپ جۇرگەندەگى سەبەبىم قازاقتىڭ ادەت-عۇرپىنان الەمدىك پاراپسيحولوگيانىڭ ەملە-ەرەجەسىن ىزدەپ، تاپقىم كەلەدى جانە ونى تابۋعا دا بولادى. قازاقتاردىڭ تىرلىك كەشۋ تاسىلىندە، ءومىر ءسۇرۋ ادىسىندە، كۇندەلىكتى تىرلىك تىنىسىندا سونشالىقتى زاڭدىلىقتار مەن تىيىمدار بار. ونىڭ كەيبىرى كەرەمەت بايلىق، بارلىعىن ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس. سونىڭ بارلىعىنا كلاسسيفيكاتسيا جاساپ، عىلىمي ىزدەنىستەر جازۋعا بولاتىنىن بەرتىن كەلە ءتۇسىندىم. مەن سونى ءتيىپ، قاشىپ قانا جازىپ ءجۇرمىن. شىركىن-اي، جاستار ءوزىمىزدىڭ وسىنداي وتكەنىمىزگە ۇڭىلسە دەپ ويلايمىن. بولشاقتا جاس ۇرپاقتىڭ قانداي بولاتىنىنا، ادامنىڭ ادام بولىپ قالۋىنا مۇنىڭ ۇلكەن اسەرى بار. ويتكەنى، نازىك پسيحولوگيالىق تاربيەنى ۇلتتىق پسيحولوگيادان تابۋعا بولادى. مەن بۇل تۋرالى ءدارىس وقي المايمىن، ول مۇمكىن دە ەمەس. بىراق جاستارعا ايتاتىنىم تەحنولوگيا جاقسى دامىعان، مۇمكىندىكتەر وتە كوپ. سول مۇمكىندىكتەردى پايدالانىپ ۇلتتىق پسيحولوگيامىزدىڭ بۇكىل بايلىعىن، ادامدى سىيلاۋ، ادامدى قۇرمەتتەۋ، قوناقتى قابىلداۋ، ادامنىڭ ادامعا دەگەن، ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ باسقا ۇلتتارعا دەگەن قۇرمەتىندە ۇلتتىق مىنەز-قۇلقىمىزدىڭ كەرەمەت قاسيەتتەرى بار، ونىڭ ءبارىن كەڭىنەن تالداپ جازۋعا بولادى. بۇگىنگى زاماناۋي جاستاردىڭ وسىعان ءمان بەرۋىن، تەرەڭ ءۇڭىلۋىن قالار ەدىم. قازاق ادەبيەتىندەگى ەپوستىق جىرلاردا، ماقال-ماتەلىمىزدە، جۇمباقتارىمىزدا، جاڭىلتپاشتارىمىزدا قازاق ۇلتىنىڭ بايلىعى جاسىرىن جاتىر. سونى ءتۇسىنىپ، ۇعىنعان ادامنىڭ تاعدىرى جاقسى بولادى دەپ سەنەمىن. وسىنى جاستار ۇعىنىپ ويلانسا ەكەن دەگەن ۇسىنىسىم بار.
- سىزدەن ءتالىم العان شاكىرتتەرىڭىز جايلى ايتىپ بەرسەڭىز.
- ءوزىم تىزگىنىن ۇستاعان باسىلىمداردىڭ تۇتاستاي ۇرپاق وكىلدەرىن تاربيەلەۋگە قوسقان ۇلەسى جايلى كوپ جازىلدى. كەشەگى بالاقاي، جاس ءتىلشى، جاس كەيىپكەرلەرىمىزدىڭ بۇگىن ەل يگىلىگىنە ادال قىزمەت ەتىپ، تۇلعا رەتىندە قالىپتاسا باستاعانىن ىشتەي ماقتان تۇتاتىنىم راس. سولاردىڭ كەيبىرىنە توقتالايىن. قازىر لاۋازىمدى قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن اسەل باتىرحانقىزى مەن شىڭعىس باتىرحانۇلى توكەەۆتەر ءبىر كەزدە ءبىزدىڭ دە، وقىرماننىڭ دا سۇيىكتى كەيىپكەرلەرى بولدى. ءبىر كەزدەگى جاس ءتىلشىمىز بۇ كۇندە قايراتكەرلىك دارەجەگە كوتەرىلگەن.
كۇنى كەشە سياقتى ەدى، 15 جاسار ايدار قىرىقبايۇلىنىڭ العاشقى بالعىن جىر شۋماقتارىن جاريالاپ، كورگەن تۇستەرىنە شەيىن زەرتتەگەنىم، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىنىڭ كوزالدىمدا شىڭدالعانى. «اق جەلكەن» جۋرنالىنداعى باس رەداكتورلىق كابينەتىم ايدارعا دا ورتاق، قوسىمشا كىلتتى وزىنە بەرگەنمىن. جان-جاقتان قابىلەتتى بالاقايلاردى جيناپ، الماتىنىڭ مادەني ورىندارىمەن، تەاترلارىمەن كەلىسىپ، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە ءتۇرلى شارالار وتكىزدى. قازىر ونى تانىمايتىن جان جوق. «بالبۇلاقتىڭ» العاشقى رەدكوللەگيا مۇشەلەرى ديزاينەر مارسەل، «جۇلدىز» پروديۋسەرلىك ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى قالكەن قاسىمبەكوۆ، «شاپاعات» جاستار قايىرىمدىلىق قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى ايدار قىرىقبايۇلى، «اينالايىن» بالالار بي ءانسامبلىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى نۇرجىگىت قۇلباراقتىڭ جاستاردى ونەرگە باۋلىپ تاربيەلەۋدەگى ەڭبەكتەرى كۇنى بۇگىنگە شەيىن ابىرويمەن جالعاسۋدا.
- ءماندى دە، ماعىنالى سۇحباتىڭىزعا راحمەت، اپا! امان بولىڭىز!
سۇحباتتاسقان
دۇيسەن قاراقات
الماتى قالاسى
№58 جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ تۇلەگى،
«ۇزدىك اتتەستات» يەگەرى
