قازاقستان پرەزيدەنتى
ق.ك.توقاەۆ مىرزانىڭ نازارىنا!
...زاۋدە زاپىران دەندەپ، زار قىسقان كۇڭىرەنگەن كۇڭگىرت كەزدەرىمدە «رۋحىمىزدى – رۋشىلدىققا جىعىپ بەرىپ، نامىسىمىزدى – ناداندىقتىڭ تابانىنا تاستاعان; قۋ تاماق، قاراقان باستىڭ قام-قارەكەتىنە مالتىققان وزىمىزگە دە وبال جوق-اۋ» دەپ قاتتى ىزعار-ىزا بۋىپ، تار كويلەگىمدى «تار-تار» ايىرىپ تاستاعىم كەلەدى...
كەۋدەسىنە نان ءپىسىپ، مەكىرەنگەن اڭگۇدىك اكىم-قارانىڭ تۇگەلى – قازاقتار; وزەگى تالىپ، وڭەشى جۇقارعان وڭشەڭ قاراسيراق كەدەيلەر دە – قازاقتار. پارمەنى زور بيلىك تە – قازاق، دارمەنى جوق قۋ كەدەي دە – قازاق.
«ازاتتىقتىڭ التىن كۇرەك جەلى ەسىپ» (قابدەش ءجۇمادىل), ەلىم ەس جيىپ، ەتەگىن جيناعان تاۋەلسىزدىك تابالدىرىعىندا مەن دە ءار شاھزادا قازاقتىڭ – ءاربىر بەكزادا ارابتان اقىلى اسىپ، بايلىعى تاسىپ-توگىلەتىنىنە يمانداي يلانىپ، سەلكەۋسىز سەنگەن ەدىم...
وڭباي قاتەلەسىپ، وراسان وپىق جەدىم: وماقاسا، وپىرىلا قۇلادىم...
جەتى اتاسى توپقا كىرمەگەن تەكسىزدىڭ اياعى ۇزەڭگىگە ىلىكسە، اكەسىن تانىماي، ات تۇياعىمەن تاپتاۋدان تايىنبايدى ەكەن. قۇرساعى قانىپ اس ىشپەگەن كۇستابان بەيشارا قاپەلىمدە استاتوك اقماي اساي قالسا، كوزىنە شەل، كوكىرەگىنە نان ءپىسىپ، ءزار-ءزاھارىن ات ۇستىنەن اسىرا شاپتىرادى ەكەن. حاكىم ابايدىڭ: «پەيىلى كەدەي – بايدان ساقتا» دانىشپان ءتۇيىنى – «ساراڭنىڭ اسى پىسكەنشە، تاۋدىڭ تاسى پىسەتىنىن» راستاپ، ۇلتىمنىڭ ۇنجىرعاسى ءتۇستى، «ءجىپ – جىڭىشكە جەرىنەن ءۇزىلىپ»، جۋان ازىپ-توزىپ، جۇقاردى.
ارادا ارسىن-كۇرسىن وتىز قىستىڭ قارى ەرىگەندە، قازاق ەلى جەرجۇزىندەگى كەۋدەلى 71 مەملەكەتتىڭ اۋپىرىممەن 69-ىنشى تۇعىرىنا تابان تىرەدى. ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى ەكى جۇرتتان عانا ەڭسەلى ەلدىڭ كەۋدە سوعىپ، ماقتاناتىن دانەڭەسى جوق. ات توبەلىندەي از قازاقتىڭ جۇمىسقا جاراقتى 1 ميلليوننان استامى جۇتاعان جۇمىسسىزدار مەن كوڭىرسىگەن كەدەيلەرگە اينالدى. ەكى قولعا – ءبىر كۇرەك تاۋىپ بەرە الماعان دىمبىلمەستەردىڭ: «قول جايىپ، ۇكىمەتتەن كومەك سۇراي بەرمەي، جۇمىس ىستەۋ كەرەك» دەيتىن ءمانسىز مامىلەسى – جابايى شىبىننىڭ ىزىڭىنداي زارەزەپ قاۋقاردان اسپادى.
تاپقانىمىزدى – يت، ارقامىزدى – بيت جەپ جاتىر. قالىڭ قازاقتىڭ جەر قازباسى مەن ءتول قازىناسىن، بالاسىنىڭ بۇگىنگى ناپاقاسى مەن نەمەرە-شوبەرەسىنىڭ ەرتەڭگى نەسىبەسىن قاڭعىپ كەلگەن كولدەنەڭ كوك اتتى كەلىمسەكتەر كورتىشقانداي كەمىرىپ-كەرتىپ جەپ، تاۋىسىپ-تۇگەسۋدە. «جاز – جارلىنىكى، قىس – الدىنىكى» ەكەنى اتامزاماننان ايان. قاقاعان قىس، قاسات قار، قىراۋ كوزدەن قورىقپايتىن مايى قالىڭ، جالى جۋاندار وڭشەڭ وزەگى وزگە، بولمىسى بولەك بىرەۋلەر. قازاق ەلى ميللياردەرلەرىنىڭ توقسان پايىزى جات ۇلت بولسا دا، ءبىزدى باياعى مارعاۋ بويكۇيەزدىك; «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن بادىراق كوز» جانىاشىماستىق جالقاۋ پيعىل الباستىداي باسىپ، قۇرساۋىنا قىسىپ تۇر.
«ارپا ىشىندە – ءبىر بيداي» اتىشۋلى ەرلى-زايىپتى بايباتشا قانداستارىمىزدىڭ الدىنا بيىل اكەسىنەن التى تيىن اۋىسپاعان ۇلتى كارىس «قازاق وليگارحى» ۆلاديمير كيم (4,6 ملرد دوللارمەن 424 ورىن) ويقاستاپ شىقتى. «كيمنىڭ 2018 جىلعى تابىسى جارتى ملرد دوللارعا قالاي ءوستى؟» دەپ سۇراپ، جاۋاپقا تارقان ءبىر قازاق جوق.
«قۇزعىن – اس تاڭدامايدى»، بىشكەكتەن (بۇرىنعى فرۋنزە قالاسى) قاشقان تاريحشى، بۇگىندە يزرايل ازاماتى الەكساندر ماشكەۆيچ (بايلىعى 2,4 ملرد دوللاردان اسادى، جىلدىق تابىسى 100 ملن دوللار شاماسىندا) تە – قازاقتىڭ بايلىعىن سورعان وليگارح. ۇلتى – توبەسىنە تيتتەي تارەلكى-تاقيا توڭكەرە سالعان ءجويت.
قازاقتىڭ قازىناسىن قاقشىپ، اتا-باباسىنىڭ تۇسىنە دە كىرمەگەن بايلىققا بوككەن اليجان يبراحيموۆ (تابىسى 2,3 ملرد دوللارعا تەڭ) پەن پاتوك شوديەۆ (بەلگيا ازاماتى. تاپقانى 2,2 ملرد دوللار) تە – وليگارحتار. بۇل اعايىندى قوڭىر قازدار – الاتاقيالى وزبەكتەر.
قازاق قازىناسىن مىسىقشا تارتقىلاپ، تاران-تاراجعا سالۋعا ءۇندىس پەن قىتاي، امەريكان مەن ورىس، اعىلشىن مەن ءجويت جابىلا كىرىسكەلى شيرەك عاسىردان استى. ازىرگە توقتاۋ دا، وقتاۋ دا جوق. ەسكى دە ەستى ءتامسىل: «كەدەي – «بايعا جەتسەم» دەيدى، باي – «قۇدايعا جەتسەم» دەيدى». قازاق قاۋىمى كەلىمسەكتەردىڭ كىرىستەرىن جىل سايىن ءالسىن-ءالسىن «تۇگەندەپ» قويۋدان اسا المادى.
باس اينالعان سونشاما مول بايلىقتى كەلىمسەكتەر قازاقتىڭ جەرى مەن ەلىنەن قالايشا بارىمتالادى؟ بۇل ساۋالدى قازاق ەلىندەگى قۇقتىق-كۇشتىك قۇرىلىمدارىنىڭ ءۇش ونجىلدا ءۇنى ءوشىپ، اۋزىن بۋعان وگىزدەي بىرەۋى دە قويا الماي، وكىرىپ وتىر.
ەسەسىنە، «ەتىك جاماعاندى كوردىك، تاقيا جاماعاندى كورمەدىك» دەمەكشى، تۇيەنى تۇگىمەن جۇتقان باتشاعارلاردىڭ قۇرباندىققا بەس قازاق ءسابيى «شالىنىپ» ءدۇر ويانعان انالارىمىزعا بولىنگەن ەكى تريلليون تەڭگەگە ءىشى كۇيىپ، تالاعى تارس ايىرىلىپ: «الەمدە بىردە-ءبىر مەملەكەت كوپبالالى وتباسىلارعا بىزدەگىدەي سىيلىق جاساعان جوق» دەپ ەسىرىپ-ەسكەندە، تىلدەرىن قىجىل، بەتتەرىن قىزىل شالمادى.
ەسەسىنە، ەلارالىق كەلىسىمگە قول قويماس بۇرىن ماڭىزدى ماسەلەنى نە ۇكىمەت (جوبا ۇسىنعان), نە پارلامەنت (جوبا ماقۇلداعان) قوعامدىق تالقىعا سالىپ، جۇرتپەن اقىلداسپايدى. شەكارا قۇرىلىمدارىن تەحنيكالىق جابدىقتاۋعا قىتايدان جىلدىق 2 پايىزبەن الماقشى 112 ملرد تەڭگە (2 ملرد يۋان) كولەمىندەگى قىرۋار قارىزدىڭ (قارجىنىڭ 70 پايىزى قۇرال-جابدىقتار) قاجەتتىلىگى قانشالىقتى وزەكتى؟ «جەر بەتىندەگى 122 مەملەكەتكە تەحنيكا ساتاتىن قىتايلىق كومپانيا ونىمدەرىنىڭ ساپاسى امەريكا جانە ەۋرووداق ەلدەرىنىڭ تەحنيكاسىنان كەم ەمەس، باعاسى 1,5 ەسە تومەن»دەپ، قول-اياعىن جەرگە تيگىزبەي، ماقتاپ-ماداقتادى.
بولاشاق ۇرپاعىمىزدىڭ مويىنىنا ءىلىنىپ جاتقان قارىزدارىن ۇكىمەت مۇشەلەرى مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارى ءوز قالتالارىنان تولەمەيدى، ءبىز بەن بالالارىمىزدىڭ قالتالارىنا قول سالادى. ءبىزدىڭ قالتامىزعا قول سالۋعا ەشكىم پۇرسات بەرگەن جوق. حالىقتىڭ قالتاسىنا لۇقساتسىز قول سالىپ، اياۋسىز توناپ-تاندىرلاتۋ – سۇمىراي سوۆەتتەن قالعان قاڭسىق قادەت. ورىس جازۋشىسى فەدور دوستوەۆسكيدىڭ «ناقۇرىس»-ىنداعى: «ۆى نە سەرديتەس نا مەنيا... ەسلي سەرديتەس، تو نە سەرديتەس» دەگەنىمەن بىردەي مايلى-مازاق قازاقى تانىمدا: «قولىڭنان كەلسە، قونىشىڭنان باس» دەگەنگە سايادى. قازىرگى قۇزىرەتتى قازاق شىندىقتىڭ بەتىن اشىپ، باتپان قۇيرىقتان قاعىلعىسى جوق...
قاراقشىنىڭ قارماعىنا ءتۇسىپ، قولدى بولعان قازاق قازىناسىنىڭ جۇقاناسىن جالاپ-جالداۋعا ءتاۋىر تالپىنىس – قايسىبىر جىلى قازاق جۇرتىندا ويعا سيىمدى، ميعا قونىمدى باستامامەن باس كوتەردى. ەل ەسالاڭ كۇيگە تۇسكەن ەلەڭ-الاڭدا قاپەرسىز قازىناعا قول سالىپ، «بايقاماي» باسىپ قالعان، شايقاماي شاشىپ العان قارجى-قاراجاتتاردى ەلگە قايتارىپ، امىسە زاڭداستىرىپ الۋعا مۇرسات-مارحابات بەرىلدى.
قايدام، جانىن جالداپ، يمانىن الداپ تاپقان ۇرلىقى دۇنيەسىن كىم ءوز ەركى، ىقىلاستى ىرقىمەن كەرى قايتارا قويسىن! الىمساقتان «الاسىعا التاۋ – از، بەرەسىگە بەسەۋ – كوپ». ارسىز ىندىن «تابان اقى، ماڭداي تەرىم» دەۋدى دە ارسىنباعان. سول سۇمدىق وتىرىك-وسەگى مەن جارىمجان جالعاندىعىنا ءوزى ەرىكسىز ءيىپ، قالتقىسىز سەنگەن. ءناپسىنىڭ تاتتىلىگى، ەسەردىڭ «ەپتىلىگى» دەس بەرمەدى. ەڭ قۇرىسا، ىلەۋدە ءبىر شونجار – شورتاندىق تانىتا المادى، وڭشەڭ مايشاباق مايعا بوككەن بولىپ شىقتى. قولىنان ءىلىپ، اياعىنان شالىپ قالعان كەمەل كۋا، ايقىن ايعاق جوق: «ۇستالماعان – ۇرى ەمەس». ءىس ءبىتتى – قۋ كەتتى. ايتەۋىر، كوز الداۋ ساناتىندا، ءسوز ارباۋ ەسەبىندە «پالەنباي اقشا اۋىلعا قايتتى» دەگەن وتىرىك-شىندى قۇرعاق قيساپ ايتىلىپ، سوڭى سيىرقۇيىمشاق جابىلدى.
باسىمىز بوس، ەركىمىز بوستان بوزداقتى جىلداردا تاۋەلسىزدىك تۋىن تالاپايعا سالعانداي سايران سالىپ، قارامىز كوبەيىپ، قورامىز تولمادى. قازاقتىڭ قاتارى كەم، سانى سيرەك. «قىرىق جىل قىرعان بولسا دا، اجالدى عانا ولەتىنگە» قانىق قانداسىمىزدىڭ قاراسى شيرەك عاسىردا نەبارى 6 ميلليون جەتكىنشەككە جەتىپ-جىعىلدى. بۇل دەرەكتىڭ ءوزى – تازا قازاققاندى ۇرپاق ەمەس، ەلدەگى كەلىمسەكتەردى قوسقانداعى قويىرتپاق مالىمەت. قازاق ەلىندە قازاق ۇلتى جىلىنا، شامامەن، 160 مىڭ، ايىنا 12 مىڭنان ءسال اساتىن ءسابيدى قاتارعا قوسادى. دەمەك، باستى باعدار – قازاقتىڭ تەز ءوسىپ، جىلدام كوبەيۋى بولۋى كەرەك. بىراق، «قازىر اركىم ءوز تابىسىن ءوزى پايدالاناتىن كەزدە نەشە بالا بولاتىنىن، ونى قالاي اسىراۋ كەرەك ەكەنىن، وقۋى بار – سونىڭ ءبارىن ويلانۋى كەرەك» دەگەن مەملەكەتتىڭ مىلجىڭ ساياساتى ادامداردىڭ ءومىرى ءۇشىن وزىنە جاۋاپكەرشىلىك العىسى كەلمەيدى.
ەلدەگى حالىق ناقتى سانىنان باستاپ، كۇندەلىكتى ءزارۋ ازىق-تۇلىكتىڭ باعاسىنا دەيىن قاداعالاپ، اقيقات مالىمەت بەرۋگە ءتيىس قۇرىلىم ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ جوعارىدان قىسىم ارقىلى جاريالايتىن دەرەكتەرىنەن ادىلدىك ىزدەپ، اۋرە-سارساڭعا ءتۇسۋدىڭ ءوزى ارتىق. حالىقتىڭ سەنىمى مەن ەلدىڭ ەمەۋرىنىن قايتارۋ – جەڭىل شارۋا ەمەس. ستاتيستيكا اگەنتتىگى – مينيسترلىك دەڭگەيگە ىرىلەنىپ، تەك پارلامەنتكە ەسەپ بەرۋى كەرەك. ۇلتتىق قوردىڭ، زەينەتاقى قورىنىڭ، مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردىڭ اي سايىنعى كىرىس-شىعىسى ءار ايدىڭ سوڭىندا جالپى جۇرتقا ءداستۇرلى تۇردە جاريا ەتىلۋگە ءتيىس.
ەلدىڭ ءاربىر ازاماتى مەملەكەتىمىزدىڭ مۇنايدان، استىقتان، اسا سيرەك باعالى مەتالداردان جانە باسقا دا تولىپ جاتقان قىمبات تا قات ەكسپورتتىق ونىمدەردەن اي سايىن تۇسكەن قارجى كولەمىن ءبىلىپ، ونىڭ كولەمىنىڭ كوبەيۋى مەن ازايۋىنىڭ سەبەپ-سالدارىنان قۇلاعدار بولسا، بىرىنشىدەن، بيلىكتىڭ اشىقتىعىنا سەنىمى ارتادى; ەكىنشىدەن، ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ءال-اۋقاتىنان حاباردار بولادى; ۇشىنشىدەن، قاي سالالاردىڭ كەمشىن تارتىپ، اقساپ جاتقاندىعىنا كوزى جەتىپ، وتانشىلدىق-ەلشىلدىك سانا-سەزىمى ارتادى.
قازىرگى قازاق بيلىگى جەرىمىزدە جاڭا مۇناي-كەن ورىندارىنىڭ وراسان قورى بار ەكەندىگىن بولجاپ، ءسۇيىنشى سۇراۋدا. ەلدىڭ ءتول قازىناسىن جەتى قات جەردىڭ استىندا قۇلىپقا سالىپ، قۇپيا ۇستاۋ – ادامزات تاريحىندا ءالى بىردە-ءبىر مەملەكەتتى پۇشپاققا جەتكىزگەن جوق. «جارلى – جومارت، باي – ءنامارت» تانىمنان قاراشا حالىق تايمايدى. ءنامارت – تەكسىزدىڭ، جەتەسىزدىڭ، ناشاردىڭ قادەتى. قاسيەتسىز قادەت، ادەپسىز ادەت – وتىرىك-وسەكتىڭ كىندىگى. اقيقاتتى التى اسۋعا جاسىرىپ، شىندىقتى جاماپ-جاسقاعان ەل كوگەرمەيدى.
كونە كۇن، الىس زاماندا قانى تازا، بولمىسى بەكەم بۇرناعى قازاق: «باي بالاسى – بالپاڭ، جارلى بالاسى – جالتاڭ»; «اقشا اشپايتىن قۇلىپ جوق»; «توقتىعىندا جاراسپاعان، اشتىعىندا قاراسپايدى»; «اشتىڭ اقىلى – تاماعىندا، جاياۋدىڭ اقىلى – تابانىندا»; «قىسقا ءجىپ كۇرمەۋگە كەلمەس»، «بارلىق – جاراستىرادى، جوقتىق – تالاستىرادى» دەيتۇعىن اتا-بابانىڭ مۇراعا بايلاعان باعا جەتپەس قىمبات كەمەڭگەرلىگىنمەن كوكجيەگىن كەڭەيتىپ كەلدى.
كيەلى تۇران توپىراعىنا وراشولاق ويلى وزبىر ورىستىڭ تەكسىز تابانى تيگەلى: «بايلىق – مۇرات ەمەس، كەدەيلىك – ۇيات ەمەس»; «مالعا جارلىلىق – جارلىلىق، اقىلعا جارلىلىق – سورلىلىق»; «قارنى اشقانعا – قارا تالقان مايداي كورىنەدى»; «مال – بايدىكى، جان – قۇدايدىكى»; «باي بولىپ، كورگەنىمىز جوق، كەدەي بولىپ، ولگەنىمىز جوق» دەگەن جوقشىلىقتى دارىپتەپ، كەدەيشىلىكتى ماداقتايتىن كەرتارتپا دارگەي-دارمەن تامىرىمىزعا تەرەڭ ءسىڭىپ، سىرەستىرىپ باقتىق. ءتىپتى:
«ون ەكى مۇشەڭ ساۋ بولسا،
ساۋلەت ەمەي، نەمەنە؟!
ون ساۋساعىڭ ساۋ بولسا،
داۋلەت ەمەي، نەمەنە؟!» – دەپ، شاپالاق شاتىرلاتتىق. شالما سالىپ، شىدەر تارتۋعا شال اقىننىڭ: «كەدەيدىڭ ءۇش ءتۇرى بار ويلاعانعا، بايلىق جوق – قاناعاتسىز تويماعانعا...» دەگەن شالىمدى شۋماقتارىن قاقپان قىلدىق. ءسىڭىرى شىققان كەدەيشىلىك تۇيسىگى قانىمىزعا قازىقشا قاعىلىپ، دەرتكە شالدىقتىردى.
قازاقتىڭ قازىناسى ورتايىپ، تۇگەسىلۋگە تاياندى. «التىن شىققان جەردى – بەلدەن قازعان» ۇرى-قارى مەن باۋكەسپە-بارىمتاشىلار قازاندى قاڭسىتىپ، قاقپاعىن قاق-قاق جاردى; سىبايلاستىقپەن قاۋىشىپ، جەمقورلىق جەلكەنىن جەلبىرەتتى. باعىت-باعدارى بەلگىسىز، اقىرعى ايالداماسى الشاق.
كونەدەن كەلگەن كوسەمسوز: «ولىمگە «قايدا باراسىڭ» دەسە: «بايدىڭ – مالىن شاشامىن، كەدەيدiڭ – ارتىن اشامىن» دەپتى. اسقان بەلىمىز، جەتكەن جەرىمىزدىڭ سيقى. اشىلماعان، شاشىلماعان نەمىز قالدى؟..
ۇلتىمدى ۇيىتقان ۇلىقتى مارقاسقالار «ەلىكتىڭ موينىن – وق كەسەدى، ەردىڭ موينىن – جوق كەسەدى» كەسەلىمەن كوڭىلسىز كۇن كەشتى.
كارىس ۆلاديمير كيم مالديۆي ارالىندا قازاقتىڭ بايلىعىنا مالتىعىپ جاتقاندا، ۇلتىمنىڭ ءۇرانتىلدى جورنالشىسى، وراقاۋىز كوسەمسوزشى شەرحان مۇرتازا جوقتىق-جەتىسپەۋشىلىك جاعدايىندا جارىق كۇنىن تاۋىستى...
قوتارا اساعان قازاقتىڭ قارجىسىنا ءجويت جەرىندە الەكساندر ماشكەۆيچ جارقىراتا شىركەۋ تۇرعىزعاندا، الاشتىڭ نامىسى الداسپانداي، رۋحى وتتاي ادۋىندى اقىنى مۇحتار شاحانوۆ وقتىن-وقتىن پاتەراقىعا قارىزدانىپ قالىپ ءجۇر...
اليجان يبراحيموۆ پەن پاتوك شوديەۆ قازاقتىڭ قازىناسىنا بەلشەسىنەن باتقاندا، تۋرا ايتىپ، توتە شابۋدىڭ «شاتىلۋىنان» ساقتانعان قابىرعالى قالامگەرىمىز مۇحتار ماعاۋين تاياق ءتيىپ، تابان تىلىنۋدەن ىقتاپ، جەرشارىن شارلاپ، جاتجۇرت جاعالاپ كەتتى...
قازاق «الپىس قارساق – ات بولماس» اقيقاتتى تۇسىنگەن كۇنى – قۋ كەدەيلىكتەن ءبىرجولا قۇتىلىپ، قۇلانتازا ايىعادى. قالىڭ قازاق قاسپاق جالاپ، ءبيتىن سىعىپ، بەرەكسىز كۇي كەشە بەرسە; ات توبەلىندەي از باي-باتشامەن وركەندى ەل، جەلكەندى جۇرتتىڭ قاتارىنا قوسىلا المايمىز. سارى تارىداي سيرەك بايلار مەن قارا ورمانداي قالىڭ كەدەيدىڭ بەتپە-بەت كەلىپ، «ۇرىستا – تۇرىس جوق» دەپ، بەتپاقدالاعا ايعىز اعىزۋىن كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. قوڭسىڭنىڭ قارنى توق بولسا، قاشارىڭنىڭ قاتىعىنان دامەتپەيدى. قازاقتىڭ بايى مەن كەدەيىنىڭ اراسىن جاقىنداتۋدىڭ جالعىز ءتاسىلى – ەل قازىناسىنىڭ اشىق تا ءادىل تۇردە بولىسكە ءتۇسۋى.
«كۇنى بىتكەن جالشى، كونەكتى سىرتتان سۇراپ»، الەمدە بەرەشەكسىز ەل قالدىرمادىق، جاتتان سۇرانشاقتانىپ، بوتەنگە تەلمىرۋدى ءداستۇر-داعدىعا اينالدىردىق، اكىم مەن مينيسترگە ءبىر-ءبىر الاقان جايۋشى ورىنباسار تاعايىندادىق. «قۇسى جوققا تۇرىمتاي – سۇڭقارمەن تەڭ، اتى جوققا قوتىر تاي – تۇلپارمەن تەڭ» تەكسىز تەپەڭدەگەننەن تيىلىپ، يتكە سۇيەك قارىزدار قالىپتان قاشۋىمىز كەرەك. دارۋىشتىڭ كۇشالاسىنا ۋلانعان دۋاناداي الاقان جايىپ، اۋىلى الىستىڭ دارگەيىن دامەتەتىن سۇرانشاق سىرقات، تىلەنشەك دەرت – قايىمنىڭ قۇلاشىن قىسىپ، ەلدىڭ ىرگەسىن سوگەدى. ۇرى-ساراڭنىڭ اۋزى ارى، سارىقىمىز سابانىڭ اۋزى بەرى قاراعان كۇن تۋعاندا عانا مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن مارقاسقا جۇرتتىڭ مەيماناسى تاسىپ، مەرەيى اسپاندايدى.
بايلىق پەن كەدەيلىك تۋرالى ءبىر بەلگىلى اڭىزدا بايلىق پەن كەدەيلىك جولاۋشىدان «ءبىزدىڭ قايسىمىز سۇلۋمىز؟» دەپ سۇرايدى. ««كەدەيلىكتى سۇلۋ» دەسەم، بايلىق رەنجىپ، مەنەن كەتىپ قالار. «بايلىق سۇلۋ» دەسەم، كەدەيلىك ماعان ىزلانىپ، باس سالا ءتونۋى مۇمكىن» دەپ قايمىققان جولاۋشى: «سەن، كەدەيلىك، كەتىپ بارا جاتقاندا، ياعني ارتىڭنان قاراعاندا سونداي سۇلۋ ءارى تارتىمدى كورىنەسىڭ. ال، سەن، بايلىق، كەرىسىنشە، جۇزىڭمەن بەرى قاراپ، ادامعا قاراي جۇرگەندە سۇلۋلانا تۇسەسىڭ» دەپ جاۋاپ بەرىپتى...
بۇگىنگى قازاق بايلىقتىڭ باراقاتىن بۇگىن كورۋى كەرەك: بايلىققا بوگىپ، بارشىلىقتا، باقىتتى، باياندى، باقۋىتتى عۇمىر كەشۋگە ءتيىس. «تاڭنىڭ اسى – تاڭىردەن!»
الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك ورناماعان ەل شىرپى تيسە شاتىرلاپ ورتەنەتىن قۋراپ-كەپكەن قامىستاي انتەك دە ءالسىز بولادى. تاريح-قاريا جالعان ايتپايدى: شاڭىراعى قيراپ، ساعى سىنعان قاي ەلدىڭ دە ىرگەسىنىڭ جۋان ءجىبى سوگىلەتىن ءتۇيىنى – الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىك، ياعني، باي مەن كەدەيدىڭ اراسىنىڭ تىم الشاقتاپ-الىستاپ كەتۋى. قازىرگى قازاقتىڭ بايى مەن كەدەيىنىڭ اراسى التى كۇندىك جول: كوزى جەتپەيدى، ءسوزى وتپەيدى. «جەتىم بالا – كەكشىل» كەلەدى، ەڭ قاۋىپتى كىلتيپان، اسا اپاتتى ايماق، وسى.
*** *** ***
...تۇنەۋكۇنى اكەمنىڭ جالعىز ءىنىسىنىڭ جامباسى توپىراققا ءتيدى. ەلدى كورىپ ەڭسەم ەزىلدى، كوزىم كىرەۋكەلەنىپ، كوڭىلىم كومىلدى. اۋىل قازاعى ازىپ-توزعان، ءاجىمى تەرەڭ، قۇلاعى كەرەڭ كۇيدە...
حال-اقۋالىن سۇراساڭ: «قاناعات – قارىن تويدىرار»-ىن قامسىز قىرىق قايتالاپ، «جۇتاعان – شۇكىرگە تويماس»-تىڭ تابىمەن تاۋبەسىن تاستاماي، تۇكىرىگىنە شاشالىپ اۋرە...
شۇكىردىڭ – شەكاراسىن، تاۋبەنىڭ – تارازىسىن، قاناعاتتىڭ – قاقپاسىن كورگەن كوز بار ما؟..
«كەدەيدىڭ كەربەزىنەن ساقتا»، قۇداي!
شامالعان شاتقالى
2019 جىلدىڭ ناۋرىزى
مىڭجان بايجانين، قوعام قايراتكەرى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
