سىرت كوز
قاراعاندىدا قىستا قازاقتىڭ كوكورىم جىگىتى جات قولىنان ءولدى. بيلىك: «وقيعاعا ۇلتتىق رەڭك بەرمەڭدەر، ادەتكى توبەلەس» دەپ، تولقىعان جۇرتتى سابىرعا شاقىرىپ، ايتەۋىر داۋىلدىڭ الدىن الدى. «بولارى بولدى، بوياۋى ءسىڭدى»، ەرتەڭ-اق ءبارى ۇمىتىلادى دەپ ويلايدى، بالكىم. سولاي ويلايتىندىقتان تاعى دا قازاق ەلىن مەكەندەپ وتىرعان جۇزدەگەن ۇلتتىڭ «توننىڭ ىشكى باۋىنداي تاتۋلىعىن» باياعىشا بار پارمەنىمەن ناسيحاتتاپ، جاۋىردى جابا توقۋعا كوشەدى. سوعان يلاندىرعىسى كەلەدى، يلانار ەدىك، ءومىر يلاندىرماي تۇر!
ءساۋىردىڭ ءىشى. پاۆلودار قالاسىندا ناۋرىز تويلانىپ جاتىر. ءتۇس مەزگىلى بولىپ، ەكىباستۇز قالاسى تىككەن كيىز ۇيدە ءبىر تاباق ەت جەپ، قازاقتىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن، مىقتىلىعىن ايتىپ، ءوزارا اڭگىمە ساپىرىپ وتىرمىز. ءبىر ۋاق جاعاسى كەستەلى اق كويلەك كيگەن ورىس شالى: «دا نۋ ۆاس، بەز رودينى، بەز فلاگا» دەدى، شامىرقانىپ، ءسوزىن توبەدەن جاي تۇسىرگەندەي ەتىپ. ءتورت-بەس قازاق ءبىر-بىرىمىزگە «مىناۋ قايتەدى؟» دەگەندەي ودىرايا قارادىق، ۇستەل باسىنداعى ەكىنشى ورىس – ەڭگەزەردەي شوپىر جىگىت وجار شالدىڭ ءسوزى ورەسكەل شىققانىن ۇعىپ، كۇجىرەيگەن موينىن ىشكە تىعىپ، ءيىنى سالبىراپ كەتتى.
- ەتو، ناۆەرنو، ۋ ۆاس نەت رودينى، نەت فلاگا. ۋ كازاحوۆ بىل ي بۋدەت! وتان، مىنە، مىناۋ شاڭىراق،- دەدىم اشۋدان بۇرق-سارق ەتكەن قالپىمدا كيىز ءۇيدىڭ تۇندىگىن كورسەتىپ، سودان سوڭ: «تۋ، انە، جەلبىرەپ تۇر!» دەدىم اشىق ەسىكتەن كوشەنىڭ قارسى بەتىندەگى عيمارات ۇستىندەگى كوك بايراقتى ساۋساعىممەن نۇسقاپ.
«دوستىق ۇيىندەگى» سلاۆيان ورتالىعىنىڭ ارداگەرلەر حورى قاتارىندا كونتسەرت قويىپ، «ۇلتتار دوستىعىن جىرلاۋعا» كەلگەن الگى شال دا، كيىز ءۇي ىشىندەگى باسقا قوناقتار دا جىم-جىرت. ءدال سول مەزەتتە ەسىكتەن يمەنشەكتەنە قازاق شالى باس سۇعىپ، «ناۋرىز قۇتتى بولسىن! رۇقسات بولسا، ءبىر-ەكى باۋىرساق ۇستاتساڭىزدار، ءدام تاتايىق تا» دەدى جاسقانشاقتانا. ايتارىمدى ايتىپ، ەندى ساباما تۇسە باستاعان ەدىم، قازاق شالىنىڭ ءسوزى اشۋىمدى قايتا قوزدىردى.
- اقساقال، نەسىنە قيپاقتاپ، نەسىنە كۇمىلجىپ تۇرسىز. ءتور دە، تاماق تا قازاقتىكى! بۇلدايتىنداي ەشكىم ەشتەڭەسىن وزىمەن بىرگە الىپ كەلگەن جوق. قازاقتىڭ پەيىلىنە بەرىلگەن ىرىزدىعى. تاماعىمىزدى جەپ، تاباعىمىزدى تەۋىپ وتىر عوي، مىنە، مىناۋ دا،- دەپ ورىس شالىنا تاعى ءبىر الارا قارادىم دا: «تورگە ءسىز شىقپاعاندا، كىم شىعادى؟»،- دەدىم داۋسىمدى جۇمسارتىپ.
ءاپ ساتتە نايزاعاي ويناپ، كۇن كۇركىرەگەندەي كۇي كەشىپ، ءۇرپيىپ قالعان شەنەۋنىك قازاق كەلىنشەگى: «ءيا، ءيا، جوعارىلاتىڭىز. قىزدار، قوناققا تاباق اكەلىڭدەر» دەپ جىك-جاپار بولدى.
ءبىز، قازاقتار، مىنەز كورسەتە بىلمەيمىز. «جۋاس تۇيە جۇندەۋگە جاقسى» دەگەن اتا-بابامىز. جۋاستى كىم قادىرلەيدى. باسىنادى، باسىڭا شىعادى. مۇنى كۇندەلىكتى ومىردەن كورىپ ءجۇرمىز، سول سەبەپتى قازاقتىڭ جۇرەگىنەن قىجىل كەتپەي تۇر.
ايتپاقشى، ەڭگەزەردەي شوپىر جىگىت ۆولوديا - مەنىڭ كورشىم. اندا-ساندا دالان كوزىندە وتىرىپ، بىرگە سىرا ىشكەندە، «نۋ ي حاراكتەر ۋ تەبيا، سوسەد» دەپ، كەڭك-كەڭك كۇلەدى. جاساندى ەمەس، رياسىز كۇلكى. جاساندى سىيلاستىق ەمەس، رياسىز سىيلاستىق. تۇيسىگى بار ورىس تا، باسقاسى دا قازاقتىڭ جانىن، نيەتىن ۇعا بىلەدى، بىزگە كولگىرسىگەن قۇرعاق ءسوز، ساياسات «جاساعان دوستىق» ەمەس، ناعىز شىنايى، تابيعي دوستىق قىمبات!
. ال الگى ورىس شالىنىڭ قازىر قايدا ەكەنىن بىلمەيمىن، وسى وقيعادان سوڭ كورمەدىم، بالكىم ءوز تۋى، ءوز وتانىن ىزدەپ كەتتى مە ەكەن؟!
جاسسەرىك جالەلۇلى
