مەن ۇلتتىق باعىتتا جۇرگەن ازاماتتاردى شپيوندار مەن تولىق جانە جارتىلاي ساتىلعاندار، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ اگەنتتەرى مەن قىتاي، رەسەي جانە اقش تىڭشىلارى دەپ اتايمىن. مەنىڭ بۇل سوزىمە تاڭىرقاپ قالماڭىزدار. بۇگىن مەن «ازات» قوزعالىسى دۇرىلدەپ تۇرعان 1991-1992 جىلداردان كەيىن قازاقتىڭ قوعامدىق كۇشتەرىنىڭ باسى قوسىلماي جۇرگەن باستى اۋرۋى تۋرالى كەڭىرەك ايتقىم كەلەدى.
«اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» - دەيدى قازاق. ءبىز جاسىرعانمەن، ول اۋرۋ الماتى، استانانى جايلاپ الدى، ەندى وبلىستارعا دا جەتەتىن ءتۇرى بار. دەمەك اشىق ايتاتىن كەز كەلدى. وتكەن جىلدىڭ 20 قىركۇيەگىندە رەسپۋبليكا سارايىندا قازاقتاردىڭ قۇرىلتايىن وتكىزۋ تۋرالى ءسوز ايتىلعاننان باستاپ، «شپيونومانيا» دەگەن ىندەت باسىن كوتەردى. ال قۇرىلتايدى ۇيىمداستىرۋدى ناقتى قولعا العان ۋاقىتتا ماعان كوپتەگەن مالىمەتتەر كەلە باستادى. سول مالىمەتتەردەن بار ۇققانىم - ءبارىمىزدىڭ دە شپيون ەكەندىگىمىز. سەنبەيسىزدەر مە؟ وندا دالەلدەپ بەرەۋگە تىرىسايىن:
بۇرىنعى دەپۋتات بولعان ازاماتتاردىڭ بارلىعى دا شپيون ەكەن، سەبەبى، بيلىككە ساتىلمايىنشا، دەپۋتات بولۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنى بەلگىلى. ويلانىپ كورسەم، شىنىندا دا بۇل پىكىردە شىندىق بار سياقتى. مۇنى بەس جىل بويى سايلاۋدى باقىلاعان مەنەن ارتىق ەشكىم دە بىلمەيدى. سەنۋگە تۋرا كەلەدى. دەمەك ولارعا جولاۋدىڭ قاجەتى جوق. ءوزىڭ دە شپيون بولىپ شىعا كەلەسىڭ.
ەندى قازىرگى دەپۋتاتتارعا كەلەيىك. بۇلار دا شەتىنەن بيلىكتىڭ جانسىزدارى، سەبەبى، «نۇر وتاننىڭ»، ءبىر پارتيالى پارلامەنتتىڭ مۇشەلەرى. سالماقتاپ قاراساڭىز، بۇل دا اقىلعا قونادى. ال دەپۋتات بولماي جۇرگەن ۇلتشىلداردىڭ ءبارى تاعى دا بيلىكتىڭ جانسىزدارى، سەبەبى، ولار دەپۋتات بولسا، بيلىكتىڭ ادامدارى ەكەندىگى كوزگە ءتۇسىپ قالادى. سوندىقتان ولار دەپۋتات بولماي ءجۇر. كوردىڭىز بە، شپيوندار قاسىمىزدا ءجۇر. بۇل دا اقىلعا قونىمدى ەكەن.
ەندى بۇرىننان كەلە جاتقان، تالاي رەت تۇرمەدە وتىرعان ۇلتشىلدار بار عوي. ولاردىڭ بارلىعى بارىپ تۇرعان - ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ جانسىزدارى ەكەن. سەنبەيسىزدەر مە؟ دەمەك، كينو كورمەيتىن، كىتاپ وقىمايتىن ادام بولعاندارىڭىز. ارامىزعا كىرگىزۋ ءۇشىن ولاردى بەس-التى جىلعا تۇرمەگە وتىرعىزىپ الادى ەمەس پە؟ سوعان حالىق الدانا سالادى. ەكىنشىدەن، ءستاليننىڭ: «قولعا تۇسكەندەردىڭ بارلىعى - ساتقىندار!» - دەگەن اتالى ءسوزىن دە ەسىمىزدەن شىعارمايىق. دەمەك، ۇلتى ءۇشىن سوتتالعانداردىڭ بارلىعى - ۇلتىن ساتقاندار. ولارعا جولاماۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ جاۋاپقا تارتىلۋى، ازاپ شەگۋى - ءبىزدىڭ ارامىزعا كىرۋدىڭ قيتۇرقى ءتاسىلى عانا.
ال بۇرىن مەملەكەتتىڭ باسشى قىزمەتىندە بولىپ، كەيىننەن قوعامدىق ساياسي جۇمىسقا نە وپپوزيتسياعا كەلگەندەردىڭ بارلىعى - بيلىكتىڭ ادامدارى، پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ پروەكتىلەرى. ونى دالەلدەپ جاتۋدىڭ دا قاجەتى شامالى. ولاردى جىبەرۋدىڭ سەبەبى دە قاراپايىم: تابيعي كوسەمدەردى شىعارماس ءۇشىن، وسىلايشا قولدان كوسەم جاساپ، قولدان پارتيا قۇرۋ كەرەك. ايتپەسە، حالىقتىڭ اراسىنان كوسەمدەر شىعىپ، اقوردانى باسىپ الۋى مۇمكىن. ويلاپ قاراساڭىز، بۇل دا دۇرىس سياقتى.
ال مەملەكەتتىك قىزمەتكە ءومىر بويى جولاماعان جاندار (ونىڭ ىشىندە مەن دە بارمىن) - ودان وتكەن شپيوندار. ولاردى وسىلايشا 20-30 جىلداي بەيشارا، جۇمىسسىز، ءۇيسىز، كۇيسىز ەتىپ كورسەتسە، ادامداردىڭ سەنىمىنە كىرۋ وڭاي بولادى. بۇعان دا سەنۋگە بولادى. بيلىكتەن ايلا ارتىلعان با؟ تاماشا ويلاپ تاپقان ءتاسىل!
ەندى بيزنەستە جۇرگەن «جاڭا قازاقتارعا» كەلەيىك. بۇلاردىڭ دا «دەموكراتپىن»، «ۇلتشىلمىن» دەپ جۇرگەندەرىنىڭ بارلىعى - تەك باس پايداسىن ويلاعان پىسىقايلار. ولارعا جولاۋعا بولمايدى. ولاردىڭ اقشانى كەتپەن شاۋىپ تاپپاعانى بەلگىلى. دەمەك، بيلىككە جاققان ادامدار. ولاردىڭ اقشاسى دا - ارام، وزدەرى دە حارام. ساياسات پەن قوعامدىق جۇمىسقا جولاتۋعا بولمايدى. ايتقان ءسوزىڭدى ەرتەڭ-اق بيلىككە جەتكىزەدى. بۇعان قانداي ءۋاج كەلتىرەسىڭ. بۇل دالەل دە كوڭىلگە قونادى.
سوڭعى ۋاقىتتا رەداكتورلاردىڭ ىشىنەن دە تۋ ۇستاعان «كۇرەسكەرلەر» شىعا باستادى. ەشقاشان سەنۋگە بولمايتىن ناعىز ەكىجۇزدى قۋلار، بۇلار دا بيلىكتىڭ ادامدارى. بيلىككە كەرەك كەزىندە ءبىر نارسەنىڭ شەتىن شىعارىپ، حالىقتى ءبىر سىلكىنتىپ قويادى دا، قاراپ وتىرادى. ەگەر ولار بيلىككە قارسى بولسا، ولاردىڭ گازەت-جۋرنالدارىنا بيۋدجەتتەن قارجى بەرىپ، قولداۋ جاسالماس ەدى عوي. بۇرىن سولاردىڭ بارلىعى بيلىكتى اسپانعا شىعارىپ ماقتاعان جاندار، كەرەك بولسا، 90-جىلدارداعى سولاردىڭ ماقالالارىن قاراڭىزدار. ءبىزدى ءبۇلدىرۋ ءۇشىن جىبەرىلگەندەر عوي. ولارعا سەنۋگە بولمايدى. قاراپ وتىرساڭ، بۇل دا شىندىق سياقتى.
قوعامدىق ۇيىمداردى باسقارعان جاندارعا مۇلدەم جولاماڭدار. بۇلاردىڭ بارلىعى - اقش پەن ەۋرووداقتىڭ اقشاسىن الىپ بايىعان جاندار. اقشاعا ۇلتى تۇگىل اكەسىن دە ساتادى. جالپى دەموكراتيا دەپ سايراعانداردىڭ بارلىعى - ءبىزدى ورعا جىقتىرۋ ءۇشىن دايىندالعان شەتەل اگەنتتەرى. ولاردى بۇرىنعى كگب اقش-تىڭ تسرۋ-ءى ارقىلى ۇستاپ وتىر. بۇل - تالاسسىز ماسەلە!
جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقانداردىڭ بارلىعى - كگب-نىڭ اگەنتتەرى.
ولاردى 1986 جىلى كەلەشەكتە ءبىزدىڭ ارامىزدى ءىرىتۋ ءۇشىن دايىنداپ، الاڭعا الىپ شىققان، ۇرعان-سوققان، تۇرمەگە جاپقان، كەيبىرەۋلەرىن سەنىمدىرەك بولۋ ءۇشىن ءولتىرىپ تە جىبەرگەن. ەندى ولارعا كىم سەنبەيدى؟ حالىق ولاردى «ناعىز كۇرەسكەر» دەپ، باستارىنا كوتەرەدى. بىراق ولاردىڭ سول جەلتوقسانعا قاتىسقاندارىنىڭ ءوزى-اق، بيلىكتىڭ شپيوندارى ەكەندىگىن انىق كورسەتىپ تۇر ەمەس پە؟ بۇل دا قۇلاققا قوناتىن سياقتى...
ەندى مازاقتى قويىپ، ساليقالى سوزگە كوشەيىك. ءبىر عانا مىسال: باياعىدا ءبىر قالانىڭ اكىمى سايلاناتىن بولىپتى. حالىقتىڭ بارلىعى «وسى ءادىل ادام» دەپ بىرەۋگە داۋىس بەرگىسى كەلىپ تۇرعاندا، ءبىر ادام مىنبەگە جۇگىرىپ شىعىپ، «جاراندار، كىمدى سايلايىن دەپ جاتىرسىڭدار؟ ول قالا تۇگىل ءوزىنىڭ وتباسىن دا جەتىستىرگەن جوق. ونىڭ قىزى - بارىپ تۇرعان جەڭىل ءجۇرىستى ايەل عوي» دەپ ايقاي سالىپتى. حالىق سونى ەستىپ، تولقىپ تۇرىپ قالىپتى. مىنبەدەن ءتۇسىپ بارا جاتقان سول ادامعا سايلانايىن دەپ تۇرعان كانديدات بەيشارا «ويباي، مەنىڭ قىزىم تۇگىل وتباسىم دا جوق. مەن ءالى ۇيلەنگەن جوقپىن عوي» دەسە، جاڭاعى ساباز «سەنىڭ قىزىڭ بار ما جوق پا، ول جاعىن بىلمەيمىن، مەن ايتارىمدى ايتتىم» دەپ كەتە بارىپتى. كەيبىرەۋلەرىمىزدىڭ بۇگىنگى ءتاسىلىمىز وسىعان ۇقسايدى.
وسى ساسىق ءتاسىلدى، پاسىق ايلانى، انىعىن ايتساق، قاتىندىقتى توقتاتىن كەز كەلدى دەپ ويلايمىن. ءار ادامعا، ءاربىر ۇيىمعا جاساپ جاتقان ىستەرىنە عانا باعا بەرۋ كەرەك. ەگەر بۇل ماسەلەگە نۇكتە قويىلماسا، باسىمىز ەشقاشان پىسپەيدى، ۇلتشىلدار ناقتى ساياسي كۇشكە اينالا المايدى.
مويىنداۋىمىز كەرەك، بىزدەر اسا كوپ تە ەمەسپىز. سوندىقتان دا «ءار قازاق - مەنىڭ جالعىزىم» دەپ جۇمىس ىستەيىك. سوندىقتان دا ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز «باتىر» دەپ جۇمىس ىستەيىك.
ەگەر بىرىگىپ جۇمىس ىستەي الاماساق، «مەنى قولداماعاندارىڭنىڭ بارلىعى - مەنىڭ جاۋلارىم» دەگەن ۇراندى جيناپ قويىپ جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەنەلىك. بىرەۋلەردىڭ جاساعان نە باستاعان جۇمىسى كوڭىلىڭە جاقپاسا، قاتىسپاي-اق قوي، ءوزىڭنىڭ جۇمىسىڭدى جالعاستىرا بەر. ەگەر ولاردىڭ كوتەرگەن باستاماسى ۇناسا، قولىڭنان كەلگەن كومەگىڭدى بەر. ەگەر باستاما كوتەرگەن ادامدارعا سەنبەسەڭ، ولاردى جامانداما، تەك بۇل باستاماعا قاتىسپايتىندىعىڭدى ايت. بۇل بارلىق ادامداردىڭ قولىنان كەلەتىن ومىردە دە، ساياساتتاعى ەڭ قاراپايىم قارىم-قاتىناس. وسىعان كەلىسەيىك.
2010 جىلعى «قازاق قۇرىلتايىندا» سويلەگەن ءسوزىم. قۇرىلتايدىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى رەتىندە كولەمدى دە، جان-جاقتى ساراپتاماسى بار بايانداما دايىنداعانمىن. بىراق قۇرىلتايدىڭ ءبىرىنشى كۇنى بولعان ايقاي-شۋدىڭ «شاڭى باسىلماي» جاتىپ، ەكىنشى كۇنى دە ءبىر-ءبىرىمىزدى جامانداۋعا كوشكەنىمىزدى كورگەننەن كەيىن 10-15 مينۋتتا وسى پامفلەتتى جازىپ، مىنبەگە كوتەرىلدىم...وكىنىشكە وراي، ءالى دە وزگەرمەگەن ەكەنبىز.
Abai.kz
