Men ulttyq baǵytta júrgen azamattardy shpıondar men tolyq jáne jartylaı satylǵandar, ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń agentteri men Qytaı, Reseı jáne AQSh tyńshylary dep ataımyn. Meniń bul sózime tańyrqap qalmańyzdar. Búgin men «Azat» qozǵalysy dúrildep turǵan 1991-1992 jyldardan keıin qazaqtyń qoǵamdyq kúshteriniń basy qosylmaı júrgen basty aýrýy týraly keńirek aıtqym keledi.
«Aýrýyn jasyrǵan óledi» - deıdi qazaq. Biz jasyrǵanmen, ol aýrý Almaty, Astanany jaılap aldy, endi oblystarǵa da jetetin túri bar. Demek ashyq aıtatyn kez keldi. Ótken jyldyń 20 qyrkúıeginde Respýblıka saraıynda qazaqtardyń quryltaıyn ótkizý týraly sóz aıtylǵannan bastap, «shpıonomanııa» degen indet basyn kóterdi. Al quryltaıdy uıymdastyrýdy naqty qolǵa alǵan ýaqytta maǵan kóptegen málimetter kele bastady. Sol málimetterden bar uqqanym - bárimizdiń de shpıon ekendigimiz. Senbeısizder me? Onda dáleldep bereýge tyrysaıyn:
Burynǵy depýtat bolǵan azamattardyń barlyǵy da shpıon eken, sebebi, bılikke satylmaıynsha, depýtat bolý múmkin emes ekeni belgili. Oılanyp kórsem, shynynda da bul pikirde shyndyq bar sııaqty. Muny bes jyl boıy saılaýdy baqylaǵan menen artyq eshkim de bilmeıdi. Senýge týra keledi. Demek olarǵa jolaýdyń qajeti joq. Óziń de shpıon bolyp shyǵa kelesiń.
Endi qazirgi depýtattarǵa keleıik. Bular da shetinen bıliktiń jansyzdary, sebebi, «Nur Otannyń», bir partııaly Parlamenttiń músheleri. Salmaqtap qarasańyz, bul da aqylǵa qonady. Al depýtat bolmaı júrgen ultshyldardyń bári taǵy da bıliktiń jansyzdary, sebebi, olar depýtat bolsa, bıliktiń adamdary ekendigi kózge túsip qalady. Sondyqtan olar depýtat bolmaı júr. Kórdińiz be, shpıondar qasymyzda júr. Bul da aqylǵa qonymdy eken.
Endi burynnan kele jatqan, talaı ret túrmede otyrǵan ultshyldar bar ǵoı. Olardyń barlyǵy baryp turǵan - Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń jansyzdary eken. Senbeısizder me? Demek, kıno kórmeıtin, kitap oqymaıtyn adam bolǵandaryńyz. Aramyzǵa kirgizý úshin olardy bes-alty jylǵa túrmege otyrǵyzyp alady emes pe? Soǵan halyq aldana salady. Ekinshiden, Stalınniń: «Qolǵa túskenderdiń barlyǵy - satqyndar!» - degen ataly sózin de esimizden shyǵarmaıyq. Demek, ulty úshin sottalǵandardyń barlyǵy - ultyn satqandar. Olarǵa jolamaýymyz kerek. Olardyń jaýapqa tartylýy, azap shegýi - bizdiń aramyzǵa kirýdiń qıturqy tásili ǵana.
Al buryn memlekettiń basshy qyzmetinde bolyp, keıinnen qoǵamdyq saıası jumysqa ne oppozıııaǵa kelgenderdiń barlyǵy - bıliktiń adamdary, prezıdent apparatynyń proektileri. Ony dáleldep jatýdyń da qajeti shamaly. Olardy jiberýdiń sebebi de qarapaıym: tabıǵı kósemderdi shyǵarmas úshin, osylaısha qoldan kósem jasap, qoldan partııa qurý kerek. Áıtpese, halyqtyń arasynan kósemder shyǵyp, Aqordany basyp alýy múmkin. Oılap qarasańyz, bul da durys sııaqty.
Al memlekettik qyzmetke ómir boıy jolamaǵan jandar (onyń ishinde men de barmyn) - odan ótken shpıondar. Olardy osylaısha 20-30 jyldaı beıshara, jumyssyz, úısiz, kúısiz etip kórsetse, adamdardyń senimine kirý ońaı bolady. Buǵan da senýge bolady. Bılikten aıla artylǵan ba? Tamasha oılap tapqan tásil!
Endi bızneste júrgen «jańa qazaqtarǵa» keleıik. Bulardyń da «demokratpyn», «ultshylmyn» dep júrgenderiniń barlyǵy - tek bas paıdasyn oılaǵan pysyqaılar. Olarǵa jolaýǵa bolmaıdy. Olardyń aqshany ketpen shaýyp tappaǵany belgili. Demek, bılikke jaqqan adamdar. Olardyń aqshasy da - aram, ózderi de haram. Saıasat pen qoǵamdyq jumysqa jolatýǵa bolmaıdy. Aıtqan sózińdi erteń-aq bılikke jetkizedi. Buǵan qandaı ýáj keltiresiń. Bul dálel de kóńilge qonady.
Sońǵy ýaqytta redaktorlardyń ishinen de tý ustaǵan «kúreskerler» shyǵa bastady. Eshqashan senýge bolmaıtyn naǵyz ekijúzdi qýlar, bular da bıliktiń adamdary. Bılikke kerek kezinde bir nárseniń shetin shyǵaryp, halyqty bir silkintip qoıady da, qarap otyrady. Eger olar bılikke qarsy bolsa, olardyń gazet-jýrnaldaryna bıýdjetten qarjy berip, qoldaý jasalmas edi ǵoı. Buryn solardyń barlyǵy bılikti aspanǵa shyǵaryp maqtaǵan jandar, kerek bolsa, 90-jyldardaǵy solardyń maqalalaryn qarańyzdar. Bizdi búldirý úshin jiberilgender ǵoı. Olarǵa senýge bolmaıdy. Qarap otyrsań, bul da shyndyq sııaqty.
Qoǵamdyq uıymdardy basqarǵan jandarǵa múldem jolamańdar. Bulardyń barlyǵy - AQSh pen Eýroodaqtyń aqshasyn alyp baıyǵan jandar. Aqshaǵa ulty túgil ákesin de satady. Jalpy demokratııa dep saıraǵandardyń barlyǵy - bizdi orǵa jyqtyrý úshin daıyndalǵan shetel agentteri. Olardy burynǵy KGB AQSh-tyń RÝ-i arqyly ustap otyr. Bul - talassyz másele!
Jeltoqsan kóterilisine qatysqandardyń barlyǵy - KGB-nyń agentteri.
Olardy 1986 jyly keleshekte bizdiń aramyzdy iritý úshin daıyndap, alańǵa alyp shyqqan, urǵan-soqqan, túrmege japqan, keıbireýlerin senimdirek bolý úshin óltirip te jibergen. Endi olarǵa kim senbeıdi? Halyq olardy «naǵyz kúresker» dep, bastaryna kóteredi. Biraq olardyń sol Jeltoqsanǵa qatysqandarynyń ózi-aq, bıliktiń shpıondary ekendigin anyq kórsetip tur emes pe? Bul da qulaqqa qonatyn sııaqty...
Endi mazaqty qoıyp, salıqaly sózge kósheıik. Bir ǵana mysal: baıaǵyda bir qalanyń ákimi saılanatyn bolypty. Halyqtyń barlyǵy «osy ádil adam» dep bireýge daýys bergisi kelip turǵanda, bir adam minbege júgirip shyǵyp, «jarandar, kimdi saılaıyn dep jatyrsyńdar? Ol qala túgil óziniń otbasyn da jetistirgen joq. Onyń qyzy - baryp turǵan jeńil júristi áıel ǵoı» dep aıqaı salypty. Halyq sony estip, tolqyp turyp qalypty. Minbeden túsip bara jatqan sol adamǵa saılanaıyn dep turǵan kandıdat beıshara «oıbaı, meniń qyzym túgil otbasym da joq. Men áli úılengen joqpyn ǵoı» dese, jańaǵy sabaz «seniń qyzyń bar ma joq pa, ol jaǵyn bilmeımin, men aıtarymdy aıttym» dep kete barypty. Keıbireýlerimizdiń búgingi tásilimiz osyǵan uqsaıdy.
Osy sasyq tásildi, pasyq aılany, anyǵyn aıtsaq, qatyndyqty toqtatyn kez keldi dep oılaımyn. Ár adamǵa, árbir uıymǵa jasap jatqan isterine ǵana baǵa berý kerek. Eger bul máselege núkte qoıylmasa, basymyz eshqashan pispeıdi, ultshyldar naqty saıası kúshke aınala almaıdy.
Moıyndaýymyz kerek, bizder asa kóp te emespiz. Sondyqtan da «ár qazaq - meniń jalǵyzym» dep jumys isteıik. Sondyqtan da birimizdi birimiz «batyr» dep jumys isteıik.
Eger birigip jumys isteı alamasaq, «meni qoldamaǵandaryńnyń barlyǵy - meniń jaýlarym» degen urandy jınap qoıyp jumys isteýge úırenelik. Bireýlerdiń jasaǵan ne bastaǵan jumysy kóńilińe jaqpasa, qatyspaı-aq qoı, ózińniń jumysyńdy jalǵastyra ber. Eger olardyń kótergen bastamasy unasa, qolyńnan kelgen kómegińdi ber. Eger bastama kótergen adamdarǵa senbeseń, olardy jamandama, tek bul bastamaǵa qatyspaıtyndyǵyńdy aıt. Bul barlyq adamdardyń qolynan keletin ómirde de, saıasattaǵy eń qarapaıym qarym-qatynas. Osyǵan keliseıik.
2010 jylǵy «Qazaq quryltaıynda» sóılegen sózim. Quryltaıdyń uıymdastyrýshylarynyń biri retinde kólemdi de, jan-jaqty saraptamasy bar baıandama daıyndaǵanmyn. Biraq Quryltaıdyń birinshi kúni bolǵan aıqaı-shýdyń «shańy basylmaı» jatyp, ekinshi kúni de bir-birimizdi jamandaýǵa kóshkenimizdi kórgennen keıin 10-15 mınýtta osy pamfletti jazyp, minbege kóterildim...Ókinishke oraı, áli de ózgermegen ekenbiz.
Abai.kz
