قىلمىس جاساماعانى ءۇشىن مەدالمەن ماراپاتتاۋ – ابدەن جەتىلدىرىلگەن، وتە نازىك تروللينگ سياقتى. ەگەر ماراپاتتاۋ راسىمەن دە، شىن كوڭىلدەن شىققان بولسا، وندا ول ءبىزدىڭ ەلدە قىلمىس جاساماۋ دەگەنىڭىزدىڭ ءوزى ۇلكەن ەرلىك دەگەن ءسوز، ياعني ول سيرەك كەزدەسەتىن، كەيبىرەۋلەردىڭ ماڭدايىنا عانا بۇيىراتىن باقىت بولىپ شىعادى. مۇنداي لوگيكاعا سۇيەنسەك، وندا باسىم كوپشىلىك ادامداردىڭ قىلمىس جاساۋى كادىمگى قالىپتى قۇبىلىس بولعانى. مەن ءتىپتى مۇنىڭ قايسىسى جامان قۇبىلىس ەكەنىن تۇسىنبەي دە قالدىم، سوندىقتان مۇنى كورنەكتى قۇرال رەتىندە مەدالدى پايدالانعان تروللينگ دەپ ەسەپتەيىكشى.
جالپى ءبىزدىڭ تاريحتا مەدالداردىڭ تاعدىرى ەرەكشە قىزىقتى. شولۋ جاساپ كورەيىك. ول پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ەرەكشە قىزمەت جاساعانداردى XIX عاسىردا ماراپاتتاۋىنان باستالدى. قازاقتارعا ءتان ەمەس بۇل سالت وتە قيىندىقپەن ەنگىزىلدى.
كازاكتار ەرەكشە ەرلىگى نەمەسە ەڭبەگى ءۇشىن "ات-شاپان" بەرگەنگە كۇلسە، قازاقتار ورىستاردىڭ ەرلىگى ءۇشىن قاتىندار تاعاتىن القا بەرگەنىنە كۇلدى. قازاقتار قىزمەتىن بۇلدامادى، ەشكىمگە تاۋەلدى نە مىندەتتى بولماۋ ءۇشىن ول جاساعان قىزمەتىنە بىرەۋدەن بىردەڭە الام دەپ ويلامادى دا، ەشكىمنەن مەدال كۇتپەدى. ال "ات-شاپان" دالادا كەڭ تاراعان سالت ەدى جانە ونىڭ ءسوزسىز قۇنى دا بولدى.
كەنەسارى حان 1847ج. 19 مامىردا ولگەن سوڭ پ.د. گورچاكوۆ اسكەري مينيستر، گەنەرال-اديۋتانت ا. چەرنىشوۆقا بىلاي دەپ جازدى: "وسى ىستە ەرەكشە كوزگە تۇسكەن قىرعىزداردى ماراپاتتاۋ ءۇشىن، قىمباتتى اعزام، ماعان 6 التىن جانە سونشا كۇمىس مەدال – ءبىر-بىردەن الەكساندروۆ، ەكى-ەكىدەن اننينسكي جانە ءۇش-ۇشتەن گەورگيەۆ لەنتاسىن بەرسەڭىز دەپ سۇرايمىن".
ورىستار ساتقىن قازاقتاردى لەنتالى مەدالدارمەن قۇتتىقتادى. ونى قازاقتار كۇلكىگە اينالدىردى – كىنالى بولعاندارى ءۇشىن مويىندارىنا قارعى باۋ تاقتى دەپ مازاقتادى. ەندى قازاقتار نۇسقاۋلىقتاردا كورسەتىلگەندەي مويىندارىنا پاتشا اعزامنىڭ سالپىنشاق مەدالدارىن تاعىپ جۇرەتىن بولدى.
كەنەسارىنى قولداماعان، سول ءۇشىن جەرىنە تيمەۋگە ءسوز العان، بىرنەشە ارعىن رۋلارىنىڭ باسشىسى شەگەن مۋسين ءوزىنىڭ رۇقساتىنسىز تورعاي، ىرعىز جەرلەرىنە بەكىنىس سالۋعا رۇقسات بەرگەن باسشى-سۇلتاندارعا قارسى جاۋلىق ارەكەتكە كوشە باستادى. 1845 جىلى ول احمەت جانتورينگە وكىنىشپەن بىلاي دەپ جازدى: ء"سىز ماعان التىن سىرعا بەردىڭىز. مەن ونى مويىنعا تاعام دەپ قاتىنعا اينالدىم، بارقىت كافتاندى كيەم دەپ ەرەسەك جەتكىنشەككە اينالدىم... مەنىڭ ويىمشا، سەن سۇلتاندىقتان، مەن بيلىكتەن باس تارتامىز-اۋ دەيمىن".
XIX ع. ەكىنشى جارتىسىندا يسلام ءدىنى حالىق اراسىندا كەڭ ەتەك جايىپ، ول ورىستاندىرۋعا (حريستياندىققا) كەدەرگى بولدى، اۋىل ستارشىندارى مەن بيلەر پاتشا ۇكىمەتى بەرگەن بەلگىلەر مەن كرەست بەينەلەرىنەن باس تارتتى.
وسى كەزگە دەيىن گەورگيلىك لەنتاسى بار مەدالدار (ورتا ازيانى باعىندىرعاندىعى ءۇشىن), وتكەن عاسىردىڭ 20-30 جىلدارىنداعى قازاقتارعا قارسى جازالاۋ سوعىستارى ءۇشىن وردەندەر قاسارىسقان ايتىستارعا سەبەپشى بولىپ كەلەدى.
ەكىنشى الەمدىك سوعىستاعى وردەن، مەدالداردىڭ قۇنى قانداي؟ ولار ۆاالام مەن سولوۆكيگە جەر اۋدارىلعان سوعىس مۇگەدەكتەرىن، تۇتقىنعا تۇسكەن وردەن يەگەرلەرىن كونتسلاگەردەن قۇتقارا المادى. مەن ءتىپتى "باتىرلىق" اتاقتىڭ ۇلتتىق بەلگىلەرىنە قاراپ بەرىلگەندىگى تۋرالى ايتپاي-اق تا قويايىن.
ال 90-جىلدارى اشىققان ارداگەرلەر وردەن-مەدالدارىن ساتۋعا دا ءماجبۇر بولدى.
سسسر كەزىندەگى كوررۋپتسيا تەك قانا مانساپ ەمەس، بارلىق وردەن-مەدالداردى، ونىڭ ىشىندە "ەڭبەك ەرى" التىن جۇلدىزدارىن دا تاۋارعا اينالدىردى.
سابەت ماراپاتىنىڭ قۇنى ابدەن كەتكەندىگىنىڭ جارقىن مىسالى – برەجنەۆتىڭ ءوزى. ول وردەن-مەدال كوللەكتسياسىن جيناقتاۋشى سيمۆولعا اينالدى.
جاڭا وردەندەر مەن مەدالدار قازاقستاندا دا جاسالدى. بىراق ون جىل وتەر-وتپەستەن-اق ولار دا قۇنسىزدانا باستادى – ءبىر مەدال قاراپايىم جۇمىسشىعا، مۇعالىمگە، دارىگەرگە بەرىلسە، سونىمەن بىرگە مينيسترلىك پەن اكىمدىكتەر اينالاسىنداعى قاتارداعى قىزمەتكەرلەردەن باستاپ جوعارىعا جاقىن ونداعان ادامدار ماراپاتتالاتىندىعى بەلگىلى بولدى. ايتۋلى داتالار مەن كاسىپتىك مەرەكەلەر قارساڭىندا ماراپاتتار ءتىپتى جاڭبىرشا جاۋدى. بۇل ادامداردىڭ ەڭبەگىنە، ولاردىڭ كاسىپتىك شەبەرلىگىنە نازار اۋدارماۋ، ونى باعالاماۋدىڭ بەلگىسى، ەسەسىنە بىردەن بىرنەشە ادامعا بەلگىلى ءبىر داتانى اتاپ وتۋگە، ارتىنان كەلەسى داتاعا دەيىن ولاردى ۇمىتىپ كەتۋگە ارنالعان فورمالدى ىسكە اينالدى. مەن ءتىپتى كەز-كەلگەن سىيلىقتىڭ بەدەلىن تۇسىرەتىن كەيبىر جەكسۇرىن ادامداردىڭ ماراپاتتالۋىن ايتپاي-اق تا قويايىن.
جاقىندا ءبىر توپ كوپ بالالى انانىڭ مەدالدان باس تارتۋى – سيمۆولدىق كورسەتكىش. ولارعا القا ەمەس، ەڭ الدىمەن پاتەر، نەمەسە ەڭ بولماعاندا ات-شاپان (ماشينا، شۋبا) دۇرىس بولار ەدى (شاپان – ايتۋعا تۇرارلىق اقشالاي سىيلىق).
مۇمكىن قازىرگى ايقاي-شۋدىڭ اۆتورلارى پوليتسەيلەردىڭ جاعىمدى وبرازىن تۋعىزعىسى كەلگەن شىعار. بىراق كوپتەگەن زاڭ بۇزۋشىلىقتار مەن كەڭ تاراعان ازاپتاۋ پراكتيكاسى فونىندا جەكەلەگەن پوليتسەيلەردىڭ ءپوزيتيۆتى مىسالدارى نە بەرۋشى ەدى؟ بۇل جەردە ەشقانداي دا مەدال كومەكتەسپەيدى.
اۋدارعان قۋانىش ەدىلحانتەگى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
