«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى «سايلاۋ — 2023» ايدارى بويىنشا پارلامەنت ماجىلىسىنە جانە جەرگىلىكتى ءماسليحاتتارعا دەپۋتاتتىققا ۇمىتكەرلەرمەن سۇحباتتار جۇرگىزۋدە. بۇگىن الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانى قاستەك اۋلىندا دۇنيەگە كەلگەن، «Alash Pride» قوعامدىق قورىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى قاسقاراۋوۆ دانيار الدابەرگەنۇلىمەن شاعىن سۇحبات قۇرعان ەدىك.
– دانيار مىرزا، ءسىزدىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا كانديدات رەتىندەتىركەلگەنىڭىزدى بىلەمىز. نە سەبەپتى دەپۋتات بولۋعا شەشىم قابىلدادىڭىز؟
— مەن ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقىم كەلەدى. ءوزىمنىڭ زاڭ سالاسىنان حابارىم بار، ماماندىعىم وسى. «كۇش ادىلەتتىلىكتە» دەپ بىلەمىن. وسى ومىرلىك ۇستانىمدى سايلاۋالدى باعدارلامامنىڭ باستى تاقىرىبىنا اينالدىرىپ، تۋ ەتتىم. سەبەبى ادىلەتتىلىك بار جەردە تاتۋلىق پەن تۇراقتىلىق، دامۋ مەن وركەندەۋ، باياندى بولاشاق بار.
ءدال قازىر جاس وتباسىلارعا، اۋىلعا، الەۋمەتتىك سالاعا دەگەن كوزقاراس پەن وعان بولىنەتىن قارجى كولەمى مەن قولداۋ ادىلەتتى ەمەس. سوندىقتان مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا كانديدات رەتىندە تومەندەگى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، №12 وكرۋگى بويىنشا جەڭىسكە جەتسەم، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كەلەسى ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋى ءۇشىن بار كۇشىمدى جۇمسايمىن. جاس جانۇياعا جايلى جاعداي جاساۋ ەڭ ءبىرىنشى ماقساتىم. سەبەبى جانۇيا – قوعامنىڭ نەگىزى. وكىنىشكە وراي، جاس جانۇيالارعا دەگەن قولداۋ مەن كومەك كوڭىل تولتىرا قويمايدى. وسىعان بايلانىستى جاستاردىڭ اراسىندا وتباسى قۇرعان العاشقى جىلى اجىراسۋ فاكتىلەرى ءجيى ورىن الۋدا. مەنىڭ ويىمشا، جاستار شاڭىراق قۇرعان سوڭ ولارعا العاشقى وتباسىلىق كاپيتال رەتىندە ارنايى تولەمدەر جاسالۋى قاجەت. سونىمەن قاتار جاس جانۇيالارعا ءۇي الۋ ءۇشىن «0-5-20» ءتارتىبى بويىنشا جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرىلۋ كەرەك.
جاڭادان وتباسىن قۇرعان جاستارعا ءوز كاسىبىن اشۋ نەمەسە دامىتۋ ءۇشىن جىلدىق مولشەرلەمەسى 2-3% كولەمىندە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرگەن دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن.
ەل تىلەگىن ورىنداپ، اۋىلدى گۇلدەندىرۋدى دە باستى ماقساتتارىمنىڭ ءبىرى دەپ سانايمىن. سەبەبى اۋىلدىڭ دامۋى – ەل دامۋىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى. الماتى وبلىسى حالقىنىڭ 85%-عا جۋىعى اۋىلدى جەرلەردە تۇرادى. سوندىقتان اۋىلشارۋاشىلىعىن دامىتۋ كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. بۇگىنگى تاڭدا ءوڭىرىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا جايىلىم جەر تاپشىلىعى (شامامەن 1,4 ملن. گا), سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ نىساندارىنىڭ توزۋى (60-70%), ارزان جانە ۇزاق مەرزىمدى نەسيەلەندىرۋ جۇيەسىنىڭ قارقىندى دامىماۋى (جىلدىق مولشەرلەمەسى 4-5% دەڭگەيىندە، 10-15 جىلعا), ەسكى تەحنيكا ۇلەسىنىڭ كوپ بولۋى سىندى قوردالانعان ماسەلە بار. بۇلاردى شەشۋ ەلىمىزدە، اسىرەسە الماتى وبلىسىندا اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ وركەندەۋىنە سەبەپ بولارى انىق. سونىمەن قاتار الداعى جىلدارى وبلىسىمىزدا بىرقاتار جوبالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا ءوز ۇلەسىمدى قوسامىن. اتاپ ايتقاندا:
- ماقساتقا ساي پايدالانىلمايتىن جەرلەردى قايتارۋ، اينالىمعا قوسىمشا 4,5 مىڭ گا جاڭا جەر ەنگىزۋ جانە 26,5 مىڭ. گا سۋارمالى جەردى قالپىنا كەلتىرۋ;
- اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن (ەت، ءسۇت، بالىق، قۇس ەتى، جۇمىرتقا) ءوندىرۋ جانە وڭدەۋ جونىندەگى جوبالار(بالقاش اۋدانىندا — 3, جامبىل اۋدانىندا – 2, ىلە اۋدانىندا – 2, قاراساي اۋدانىندا-5);
- سۋعارۋ جۇيەلەرىن جوندەۋ (ىلە اۋدانىنىڭ «سۆينسوۆحوزنىي»، «سامبەت» ارنالارى، » سامسين ا/و «بۋرعان قازىنالىق» جانە «كەمەر باستوعان» ارنالارى، «كەمەر»كانالى جامبىل اۋدانىنىڭ ۇزىناعاش، جامبىل ا/و، جامبىل اۋدانىنىڭ «ۋنگيرتاس»، «كيروۆ» وزەندەرىندەگى 11 سۋارۋ جۇيەسى);
- فەرمەرلەرگە ليزينگكە اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن ساتىپ الۋعا قولداۋ كورسەتۋ;
- جوعارى ساپالى تۇقىم جانە مينەرالدى تىڭايتقىشتاردى ساتىپ الۋدى سۋبسيديالاۋ;
- وزىمىزدە وسەتىن ونىمدەردى يمپورتتاۋ دەڭگەيىن ازايتۋدىقولعا الماقپىن.
— بىلىم سالاسىنا قانداي وزگەرىستەر ەنگىزۋ جوسپاردا بار؟
— وسكەلەڭ ۇرپاق — ەل بولاشاعى. سول ءۇشىن وسكەلەڭ ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم بەرۋدى قامتاماسىز ەتپەكپىن. ادىلەتتىلىكتى دارىپتەۋ – بالالىق شاقتان باستالادى. بۇگىنگى تاڭدا بالالارىمىزعا تاربيە-ءبىلىم بەرۋ ادىلەتتى ءجۇرىپ جاتىر دەپ ايتۋ قيىن. سەبەبى ءبىر بالالار جاقسى، زاماناۋي جابدىقتالعان مەكتەپتە وقىپ جاتسا، ەكىنشىلەرى ءۇش اۋىسىممەن، ەسكى مەكتەپ عيماراتتارىندا وقۋعا ءماجبۇر (وبلىسىمىزدا شامامەن 7 مىڭداي ورىن تاپشى). ءبىر بالالار بالاباقشاعا بارىپ، مەكتەپكە دايىندىقتارىن شىڭداپ جاتسا، ءبىر بالالار بالاباقشالاردا ورىن جوقتىعىنا بايلانىستى ۇيدە وتىرۋعا ءماجبۇر (شامامەن 10 مىڭعا جۋىق بالا). سوندىقتان مەن ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا كەلەسى ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋىنە اتسالىسۋدى قولعا الماقپىن. ماسەلەن:
- ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەر سانىن ازايتۋ;
- مەملەكەتتىك بيۋدجەت ەسەبىنەن جانە جەكە ينۆەستورلاردى تارتا وتىرىپ، جاڭا بالاباقشالار اشۋ;
- جىل سايىن توزعان ءبىلىم بەرۋ نىساندارىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ وتىرۋ;
- مەكتەپتەردەگى زاماناۋي وقۋ كابينەتتەرىنىڭ سانىن كوبەيتۋ ء(ار جىلدا ورتا ەسەپپەن 100 كابينەتتەي);
- تۇرمىستىق جاعدايى قيىن وتباسىلاردان شىققان بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردا تەگىن تاماقتانۋىن ۇيىمداستىرۋ;
- كوللەدجدەردىڭ وقۋشىلارى ءۇشىن جاتاقحانالار سانىن ارتتىرۋ.
— مەديتسيناسى ساپالى ءارى قولجەتىمدى ەلدىڭ ۇلتى دا ساۋ بولماق. وسى تۇرعىدا قانداي يدەيا نەمەسە ماقسات بار؟
— ارينە، ادىلەتتىلىكتى تالاپ ەتەتىن تاعى ءبىر سالا – دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى. وكىنىشكە وراي بۇگىنگى تاڭدا قالا مەن اۋىلدا مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ دەڭگەيى بىردەي ەمەس. اۋىلدى جەردە مەديتسينا نىساندارى، قۇرال-جابدىقتار، ماماندار جەتىسپەيدى. قولدانىستاعى عيماراتتاردىڭ ءبىرازى جالعا الىنعان، مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋگە بەيىمدەلمەگەن. كوممۋنالدىق باعىنىشتاعى عيمارتتاردىڭ ءبىرازى ەسكىرگەن، جوندەۋدى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان ەڭ الدىمەن وبلىس بويىنشا 40-قا جۋىق دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىن سالۋ جۇمىسىن ۇيلەستىرۋگە قاتىسامىن (ونىڭ ىشىندە 15 دارىگەرلىك امبۋلاتوريا، 12 فەلدشەرلىك-اكۋشەرلىك پۋنكت، 11 مەديتسينالىق پۋنكت. بالقاش اۋدانىندا – 4 نىسان، جامبىل اۋدانىندا – 16, ىلە اۋدانىندا – 5, قاراساي اۋدانىندا – 1).
سونىمەن قاتار كەلەسى باعىتتار بويىنشا جۇمىستىڭ باس-قاسىندا بولۋ ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيمىن:
- ىلە اۋدانىنىڭ بورالداي اۋىلىندا، قاراساي اۋدانىنىڭ قاسكەلەڭ قالاسىندا، دەنساۋلىق ساقتاۋ نىسانىنا كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزۋگە بيۋدجەتتەن قاراجات قاراستىرۋ;
- دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارىنداعى كادر تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشۋ: بۇل رەتتە ماماندارعا ءتيىستى جاعداي جاساۋ (ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ، كوتەرمە قارجى تولەۋ);
- دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىن زاماناۋي قۇرىلعىلارمەن قامتاماسىز ەتۋ.
— دانيار مىرزا، ءسىزدىڭ سپورت سالاسىنا دا قوسقان ۇلەسىڭىز از ەمەس. الداعى ۋاقىتتا قانداي ماسەلەلەردى قولعا العىڭىز كەلەدى؟
— قازىر قالاداعى بارلىق اۋلادا ويىن الاڭدارى، ۆوركاۋت پەن دەنە شىنىقتىرۋعا ارنالعان ترەناجەرلار، فۋتبول، باسكەتبول الاڭدارى بار. قالانىڭ بالالارى جاتتىعۋ جاساپ، ءتانىن ساۋىقتىرا الادى. ال، اۋىل بالالارى شاڭ-توپىراق پەن جول جيەگىندە دوپ تەۋىپ ءجۇر. بۇل ادىلەتسىزدىك. سوندىقتان ءاربىر اۋىلدا سپورتتىق جاتتىعۋلار جاسايتىن الاڭقايلار، فۋتبول، باسكەتبول الاڭدارىن سالۋ كەرەك. سونداي-اق ءار اۋىلدا بوكس، جەكپە-جەك، كۇرەس سەكتسيالارى اشىلىپ، بالالاردى جاستايىنان سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا باۋلۋدى كوزدەيمىز. چەمپيوندار اۋىلدان شىعادى دەگەن ءسوزدى ءىس جۇزىندە حالىق كورگىسى كەلەدى. ال مەن سول ىسكە سەبەپكەر بولۋعا دايىنمىن.
بىلە بىلسەڭىزدەر، مادەنيەت – ۇلتتىڭ دامۋىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى. بۇگىنگى تاڭدا وڭىرىمىزدە جاعدايى سىن كوتەرمەيتىن مادەنيەت نىساندارى بارشىلىق. ال كەيبىر ەلدىمەكەندەردە مادەنيەت ۇيلەرى مۇلدە جوق. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا كەلەسى ماسەلەلەردى شەشۋ قاجەت. ماسەلەن:
قاراساي اۋدانىنىڭ جىبەك جولى، جاندوسوۆ، ايتەي اۋىلدارىندا، ىلە اۋدانىنىڭ بورالداي، جەتىگەن، م. تۇيمەباەۆ، وتەگەن باتىر، قازتسيك، مۇحامەتجان تۇيمەباەۆا، بايسەركە اۋىلدارىندا، جامبىل اۋدانىنىڭ شيەن جانە دەگەرەس اۋىلدارىندا مادەنيەت نىساندارىن سالۋ;
قاراساي اۋدانىنىڭ جامبىل اۋىلدىق وكرۋگىنە 100 ورىندىق كلۋب سالۋ ماسەلەسىن شەشۋ;
قاراساي اۋدانىنىڭ بەرەكە اۋىلىنداعى، بالقاش اۋدانىنىڭ جيدەلى جانە بالاتوپار اۋىلدارىنداعى مادەنيەت عيماراتتارىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزۋ جۇمىستارىن جوسپرلاپ وتقان جايىمىز بار. ءوز تۋعان اۋىلىما قىزمەت ەتۋدى پارىزىم دەپ سانايمىن.
– ءوزىڭىزدى وقىرماندارعا قىسقاشا تانىستىرىپ جىبەرسەڭىز. ەڭبەك جولىڭىزدى دا بىلە وتىرساق، ارتىق ەتپەيدى.
— مەن 1976 جىلى 2 اقپاندا الماتى وبلىسى، جامبىل اۋدانى، قاستەك اۋلىندا دۇنيەگە كەلدىم. 2011 جىلى «Alash Pride» قوعامدىق قورىنىڭ نەگىزىن قالادىم. سوڭعى 12 جىل ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا حالىقارالىق دەڭگەيدەگى 80 استام تۋرنير ۇيىمداستىرىپ، الەمدىك دەڭگەيدەگى 100-دەن استام چەمپيوندى تاربيەلەپ شىعاردىم.
2012 – 2015 جج. «قازاقستان ينجەنەرلىك-پەداگوگيكالىق حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتىندە»، 2022 – قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن «قازاقتىڭ سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىندا» ءبىلىم الدىم. 2022 جىلدان باستاپ «ەر-نامىسى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەمىن. 2015 – 2020 جج. لوگيستيكالىق جانە كولىك قىزمەتتەرىن ۇسىناتىن «D&B Trans» جشس قۇرىلتايشىسى بولدىم. سونىمەن قاتار 2006 – 2015 جج. «حايتيان كارگو» جشس لوگيستيكالىق قىزمەتتىڭ، ال، 1999 – 2006 جج. سپ «مويىنكۋل» كۇزەت قىزمەتىنىڭ باستىعى بولىپ قىزمەت ەتتىم.
وسى جيناقتاعان تاجىريبەممەن، بىلىممەن ەل يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋدى، حالىققا پايدامدى تيگىزۋدى ءجون كوردىم.سايلاۋعا تۇسۋگە ماڭىزدى شەشىم قابىلداعانىم دا سوندىقتان. جوعارىدا بايانداعان ماقسات-جوسپارلارىمنىڭ بارلىعى دا ەل اراسىنداعى ماسەلەلەردەن تۋىندادى. ولاردىڭ شەشىمىن تابۋ ءۇشىن سايلاۋعا تۇسۋگە بەل بۋدىم.
جاڭا ءارى ادىلەتتى قازاقستان “ەلىم دەپ ەگىلىپ، جۇرتىم دەپ جۇمىلىپ” قىزمەت ەتۋگە اسىق ەر ازاماتتاردىڭ تالپىنىسىنان باستالادى. ماقسات تا، جاۋاپكەرشىلىك تە كوپ. قولعا العان ءىسىمدى سوڭىنا دەيىن اپارىپ، حالىقتىڭ قامى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ، قىزمەت قىلۋدى مۇرات تۇتىپ وتىرمىن.
ءار سالادا ادىلەتتىلىك ورناتۋعا بار كۇش-جىگەرىمدى سالامىن. بۇل مەنىڭ ازاماتتىق ۇستانىمىم. سەبەبى ادىلەتتى قوعام – قۋاتتى قوعام، جاسامپاز قوعام!
