«Adyrna» ulttyq portaly «Saılaý — 2023» aıdary boıynsha Parlament májilisine jáne jergilikti máslıhattarǵa depýtattyqqa úmitkerlermen suhbattar júrgizýde. Búgin Almaty oblysy Jambyl aýdany Qastek aýlynda dúnıege kelgen, «Alash Pride» Qoǵamdyq qorynyń negizin qalaýshy Qasqaraýov Danııar Aldabergenulymen shaǵyn suhbat qurǵan edik.
– Danııar myrza, sizdiń Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtattyǵyna kandıdat retindetirkelgenińizdi bilemiz. Ne sebepti depýtat bolýǵa sheshim qabyldadyńyz?
— Men elimizdiń damýyna úles qosqym keledi. Ózimniń zań salasynan habarym bar, mamandyǵym osy. «Kúsh ádilettilikte» dep bilemin. Osy ómirlik ustanymdy saılaýaldy baǵdarlamamnyń basty taqyrybyna aınaldyryp, tý ettim. Sebebi ádilettilik bar jerde tatýlyq pen turaqtylyq, damý men órkendeý, baıandy bolashaq bar.
Dál qazir jas otbasylarǵa, aýylǵa, áleýmettik salaǵa degen kózqaras pen oǵan bólinetin qarjy kólemi men qoldaý ádiletti emes. Sondyqtan men Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtattyǵyna kandıdat retinde tómendegi máselelerdi kóterip, №12 okrýgi boıynsha jeńiske jetsem, memlekettik deńgeıde kelesi máselelerdiń sheshilýi úshin bar kúshimdi jumsaımyn. Jas januıaǵa jaıly jaǵdaı jasaý eń birinshi maqsatym. Sebebi januıa – qoǵamnyń negizi. Ókinishke oraı, jas januıalarǵa degen qoldaý men kómek kóńil toltyra qoımaıdy. Osyǵan baılanysty jastardyń arasynda otbasy qurǵan alǵashqy jyly ajyrasý faktileri jıi oryn alýda. Meniń oıymsha, jastar shańyraq qurǵan soń olarǵa alǵashqy otbasylyq kapıtal retinde arnaıy tólemder jasalýy qajet. Sonymen qatar jas januıalarǵa úı alý úshin «0-5-20» tártibi boıynsha jeńildetilgen nesıe berilý kerek.
Jańadan otbasyn qurǵan jastarǵa óz kásibin ashý nemese damytý úshin jyldyq mólsherlemesi 2-3% kóleminde jeńildetilgen nesıe bergen durys dep esepteımin.
El tilegin oryndap, aýyldy gúldendirýdi de basty maqsattarymnyń biri dep sanaımyn. Sebebi aýyldyń damýy – el damýynyń mańyzdy faktory. Almaty oblysy halqynyń 85%-ǵa jýyǵy aýyldy jerlerde turady. Sondyqtan aýylsharýashylyǵyn damytý kún tártibindegi ózekti máselelerdiń biri. Búgingi tańda óńirimizdiń aýyl sharýashylyǵy salasynda jaıylym jer tapshylyǵy (shamamen 1,4 mln. ga), sýmen qamtamasyz etý nysandarynyń tozýy (60-70%), arzan jáne uzaq merzimdi nesıelendirý júıesiniń qarqyndy damymaýy (jyldyq mólsherlemesi 4-5% deńgeıinde, 10-15 jylǵa), eski tehnıka úlesiniń kóp bolýy syndy qordalanǵan másele bar. Bulardy sheshý elimizde, ásirese Almaty oblysynda aýylsharýashylyǵynyń órkendeýine sebep bolary anyq. Sonymen qatar aldaǵy jyldary oblysymyzda birqatar jobalardyń júzege asyrylýyna óz úlesimdi qosamyn. Atap aıtqanda:
- maqsatqa saı paıdalanylmaıtyn jerlerdi qaıtarý, aınalymǵa qosymsha 4,5 myń ga jańa jer engizý jáne 26,5 myń. ga sýarmaly jerdi qalpyna keltirý;
- aýyl sharýashylyǵy ónimderin (et, sút, balyq, qus eti, jumyrtqa) óndirý jáne óńdeý jónindegi jobalar(Balqash aýdanynda — 3, Jambyl aýdanynda – 2, Ile aýdanynda – 2, Qarasaı aýdanynda-5);
- sýǵarý júıelerin jóndeý (Ile aýdanynyń «Svınsovhoznyı», «Sambet» arnalary, » Samsın a/o «Býrǵan qazynalyq» jáne «Kemer bastoǵan» arnalary, «Kemer»kanaly Jambyl aýdanynyń Uzynaǵash, Jambyl a/o, Jambyl aýdanynyń «Ýngırtas», «Kırov» ózenderindegi 11 sýarý júıesi);
- fermerlerge lızıngke aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn satyp alýǵa qoldaý kórsetý;
- joǵary sapaly tuqym jáne mıneraldy tyńaıtqyshtardy satyp alýdy sýbsıdııalaý;
- ózimizde ósetin ónimderdi ımporttaý deńgeıin azaıtýdyqolǵa almaqpyn.
— Bilim salasyna qandaı ózgerister engizý josparda bar?
— Óskeleń urpaq — el bolashaǵy. Sol úshin óskeleń urpaqqa sapaly bilim berýdi qamtamasyz etpekpin. Ádilettilikti dáripteý – balalyq shaqtan bastalady. Búgingi tańda balalarymyzǵa tárbıe-bilim berý ádiletti júrip jatyr dep aıtý qıyn. Sebebi bir balalar jaqsy, zamanaýı jabdyqtalǵan mektepte oqyp jatsa, ekinshileri úsh aýysymmen, eski mektep ǵımarattarynda oqýǵa májbúr (oblysymyzda shamamen 7 myńdaı oryn tapshy). Bir balalar balabaqshaǵa baryp, mektepke daıyndyqtaryn shyńdap jatsa, bir balalar balabaqshalarda oryn joqtyǵyna baılanysty úıde otyrýǵa májbúr (shamamen 10 myńǵa jýyq bala). Sondyqtan men bilim berý salasynda kelesi máselelerdiń sheshilýine atsalysýdy qolǵa almaqpyn. Máselen:
- úsh aýysymdy mektepter sanyn azaıtý;
- memlekettik bıýdjet esebinen jáne jeke ınvestorlardy tarta otyryp, jańa balabaqshalar ashý;
- jyl saıyn tozǵan bilim berý nysandaryn kúrdeli jóndeýden ótkizip otyrý;
- mektepterdegi zamanaýı oqý kabınetteriniń sanyn kóbeıtý (ár jylda orta eseppen 100 kabınetteı);
- turmystyq jaǵdaıy qıyn otbasylardan shyqqan balalardy mektepke deıingi uıymdarda tegin tamaqtanýyn uıymdastyrý;
- kolledjderdiń oqýshylary úshin jataqhanalar sanyn arttyrý.
— Medıınasy sapaly ári qoljetimdi eldiń ulty da saý bolmaq. Osy turǵyda qandaı ıdeıa nemese maqsat bar?
— Árıne, ádilettilikti talap etetin taǵy bir sala – densaýlyq saqtaý salasy. Ókinishke oraı búgingi tańda qala men aýylda medıınalyq qyzmet kórsetýdiń deńgeıi birdeı emes. Aýyldy jerde medıına nysandary, qural-jabdyqtar, mamandar jetispeıdi. Qoldanystaǵy ǵımarattardyń birazy jalǵa alynǵan, medıınalyq kómek kórsetýge beıimdelmegen. Kommýnaldyq baǵynyshtaǵy ǵımarttardyń birazy eskirgen, jóndeýdi qajet etedi. Sondyqtan eń aldymen oblys boıynsha 40-qa jýyq densaýlyq saqtaý nysandaryn salý jumysyn úılestirýge qatysamyn (onyń ishinde 15 dárigerlik ambýlatorııa, 12 feldsherlik-akýsherlik pýnkt, 11 medıınalyq pýnkt. Balqash aýdanynda – 4 nysan, Jambyl aýdanynda – 16, Ile aýdanynda – 5, Qarasaı aýdanynda – 1).
Sonymen qatar kelesi baǵyttar boıynsha jumystyń bas-qasynda bolý mańyzdy dep esepteımin:
- Ile aýdanynyń Boraldaı aýylynda, Qarasaı aýdanynyń Qaskeleń qalasynda, densaýlyq saqtaý nysanyna kúrdeli jóndeý júrgizýge bıýdjetten qarajat qarastyrý;
- densaýlyq saqtaý uıymdaryndaǵy kadr tapshylyǵy máselesin sheshý: bul rette mamandarǵa tıisti jaǵdaı jasaý (úımen qamtamasyz etý, kóterme qarjy tóleý);
- densaýlyq saqtaý nysandaryn zamanaýı qurylǵylarmen qamtamasyz etý.
— Danııar myrza, sizdiń sport salasyna da qosqan úlesińiz az emes. Aldaǵy ýaqytta qandaı máselelerdi qolǵa alǵyńyz keledi?
— Qazir qaladaǵy barlyq aýlada oıyn alańdary, vorkaýt pen dene shynyqtyrýǵa arnalǵan trenajerlar, fýtbol, basketbol alańdary bar. Qalanyń balalary jattyǵý jasap, tánin saýyqtyra alady. Al, aýyl balalary shań-topyraq pen jol jıeginde dop teýip júr. Bul ádiletsizdik. Sondyqtan árbir aýylda sporttyq jattyǵýlar jasaıtyn alańqaılar, fýtbol, basketbol alańdaryn salý kerek. Sondaı-aq ár aýylda boks, jekpe-jek, kúres sekııalary ashylyp, balalardy jastaıynan salaýatty ómir saltyna baýlýdy kózdeımiz. Chempıondar aýyldan shyǵady degen sózdi is júzinde halyq kórgisi keledi. Al men sol iske sebepker bolýǵa daıynmyn.
Bile bilseńizder, mádenıet – ulttyń damýynyń mańyzdy faktory. Búgingi tańda óńirimizde jaǵdaıy syn kótermeıtin mádenıet nysandary barshylyq. Al keıbir eldimekenderde mádenıet úıleri múlde joq. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta kelesi máselelerdi sheshý qajet. Máselen:
Qarasaı aýdanynyń Jibek joly, Jandosov, Aıteı aýyldarynda, Ile aýdanynyń Boraldaı, Jetigen, M. Túımebaev, Ótegen batyr, QazIK, Muhametjan Túımebaeva, Baıserke aýyldarynda, Jambyl aýdanynyń Shıen jáne Degeres aýyldarynda mádenıet nysandaryn salý;
Qarasaı aýdanynyń Jambyl aýyldyq okrýgine 100 oryndyq klýb salý máselesin sheshý;
Qarasaı aýdanynyń Bereke aýylyndaǵy, Balqash aýdanynyń Jıdeli jáne Balatopar aýyldaryndaǵy mádenıet ǵımarattaryn kúrdeli jóndeýden ótkizý jumystaryn josprlap otqan jaıymyz bar. Óz týǵan aýylyma qyzmet etýdi paryzym dep sanaımyn.
– Ózińizdi oqyrmandarǵa qysqasha tanystyryp jiberseńiz. Eńbek jolyńyzdy da bile otyrsaq, artyq etpeıdi.
— Men 1976 jyly 2 aqpanda Almaty oblysy, Jambyl aýdany, Qastek aýlynda dúnıege keldim. 2011 jyly «Alash Pride» Qoǵamdyq qorynyń negizin qaladym. Sońǵy 12 jyl ishinde Qazaqstan Respýblıkasynda halyqaralyq deńgeıdegi 80 astam týrnır uıymdastyryp, álemdik deńgeıdegi 100-den astam chempıondy tárbıelep shyǵardym.
2012 – 2015 jj. «Qazaqstan ınjenerlik-pedagogıkalyq Halyqtar Dostyǵy ýnıversıtetinde», 2022 – qazirgi ýaqytqa deıin «Qazaqtyń Sport jáne Týrızm akademııasynda» bilim aldym. 2022 jyldan bastap «Er-Namysy» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń prezıdenti qyzmetin atqaryp kelemin. 2015 – 2020 jj. logıstıkalyq jáne kólik qyzmetterin usynatyn «D&B Trans» JShS quryltaıshysy boldym. Sonymen qatar 2006 – 2015 jj. «Haıtıan Kargo» JShS Logıstıkalyq qyzmettiń, al, 1999 – 2006 jj. SP «Moıynkýl» Kúzet qyzmetiniń bastyǵy bolyp qyzmet ettim.
Osy jınaqtaǵan tájirıbemmen, bilimmen el ıgiligine qyzmet etýdi, halyqqa paıdamdy tıgizýdi jón kórdim.Saılaýǵa túsýge mańyzdy sheshim qabyldaǵanym da sondyqtan. Joǵaryda baıandaǵan maqsat-josparlarymnyń barlyǵy da el arasyndaǵy máselelerden týyndady. Olardyń sheshimin tabý úshin saılaýǵa túsýge bel býdym.
Jańa ári Ádiletti Qazaqstan “Elim dep egilip, jurtym dep jumylyp” qyzmet etýge asyq er azamattardyń talpynysynan bastalady. Maqsat ta, jaýapkershilik te kóp. Qolǵa alǵan isimdi sońyna deıin aparyp, halyqtyń qamy úshin eńbek etip, qyzmet qylýdy murat tutyp otyrmyn.
Ár salada ádilettilik ornatýǵa bar kúsh-jigerimdi salamyn. Bul meniń azamattyq ustanymym. Sebebi ádiletti qoǵam – qýatty qoǵam, jasampaz qoǵam!
