عىلىم ءبىزدىڭ جەردە اۋەل باستان بولعان. ءال-فارابي داۋىرىندە اريستوتەل ءىلىمىن ورتا ازيادا جالعاستىرۋشى، جاڭعىرتۋشى جاڭا لەك قالىپتاسسا، التىن وردا كەزىندە سونىڭ كوبى حاتقا ءتۇسىپ، كىتاپ بولىپ قاتتالدى. نەگىزى عىلىم-ءبىلىم دامىعان جەردە ۇلتتىڭ ساناسى ءوسىپ، مەملەكەتتىڭ الەۋەتى كۇشەيىپ، ىرگەسى بەكىگەنىنە تاريح كۋا.
ودان بەرتىن شوقان، ىبىراي، اباي سالعان عىلىم جولى قازاق رۋحانياتىنا الەمدىك وركەنيەت جەتىستىكتەرىن ءسىڭىرىپ، جاڭا ستاندارتپەن دامۋعا ءۇن قوسىپ، دەم بەردى. ۇرپاق ساباقتاستىعى دەگەن ۇعىم ودان كەيىنگى كەزەڭدە قازاق عىلىمىنىڭ رەنەسسانسى ىسپەتتى ەڭبەك سىڭىرگەن الاش ارىستارىنىڭ ەڭبەگىنە تىكەلەي قاتىستى دەر ەدىم.
XIX عاسىردىڭ سوڭى مەن XX عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ورتا ازياداعى ەڭ كوپ ۇلت بولعان 6 ملن-نان استام قازاق ازاماتتارىنىڭ ىشىنەن الىس جانە جاقىن شەت ەلدەن جوعارى ءبىلىم الىپ، شاكارىم قۇدايبەردىۇلى سياقتى عىلىم ىزدەپ ستامبۋل كىتاپحاناسىنا دەيىن بارعان مىقتى، وزەكتى، جالىندى جاڭا لەك ءوسىپ شىقتى.
الاشتانۋشى ۇشقىن ءسايدىراحمان، ەلدوس توقتاربايدىڭ بۇگىنگە دەيىنگى انىقتاعان دەرەگى بويىنشا رەپرەسسيا كەزىندە 25 000 وقىعان ازامات اتىلسا، سوڭعى 30 جىلدا ولاردىڭ تەك 3000-نىڭ اتى-ءجونى انىقتالعان. ولاردىڭ ىشىندە زاڭ اسپيرانتى، شىعىستانۋ ماگيسترلەرى سياقتى عىلىمي دارەجە العان قازاق وقىعاندارى بار.
ال وسى انىقتالعان ازاماتتاردىڭ قازاق تىلىندە ماتەماتيكا، گەوگرافيا، استرونوميا، پەداگوگيكا، پسيحولوگيا، لينگۆيستيكا، تاريح جانە تاعى باسقا ىرگەلى سالالار بويىنشا جازعان كىتاپتارىنىڭ ىشىنەن بۇرىن-سوڭدى جاريالانباعان 100 وقۋلىقتىڭ ءتىزىمىن انىقتاپ وتىر. سول 100 وقۋلىقتا قازاق تىلىندەگى سالالىق تەرميندەردەن باستاپ قانشاما قۇندى دەرەكتەر بار.
ال قازىرگى قازاق عىلىمى قارقىندى دامىپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. كەشەگى ساتپاەۆتار سالىپ بەرگەن سارا جول قازىر ءبىر جەرى ابدەن توزىپ، ال كەلەسى ءبىر جەرىن جىلتىراتىپ، جاڭارتىپ قويعان سوقپاققا كوبىرەك ۇقسايتىن سياقتى. ارينە، ەسكى جۇيەدە قالىپ قويعان، سول توز-توزى شىققان ەرەجەلەرى اقشامەن قورعاتا سالۋعا جول اشىپ وتىرعان كورشى ەلدەرگە قاراعاندا سالىستىرمالى تۇردە كوش ىلگەرىمىز دەۋگە نەگىز بار.
دەگەنمەن دە عىلىمعا شىنايى، كونتسەپتۋالدى، كونسترۋكتيۆتى قولداۋدى سەزىنۋ قيىن بولىپ تۇر. ءبىر جاعىنان الەمدىك تالاپقا ساي، زامان كوشىنەن قالمايتىن حالىقارالىق ستاندارتتار جاسالىپ جاتىر. ەكىنشى جاعىنان دايىندىقسىز، ءۇستىرتىن قابىلدانعان شەشىمدەر “وتچەت” ءۇشىن جان پيدا يميتاتسياسىن تۋعىزىپ كەلەدى.
ماسەلەن، بىزدە بولون پروتسەسى سىندى جاڭا ستاندارتتاردىڭ ءتارتىبى بويىنشا، دوكتورانتتارعا حالىقارالىق عىلىمي بازالارعا ماقالا شىعارۋ تالابى قويىلادى. نەگىزگى ماقساتى — ءار عىلىم سالامىز ءوز سورپاسىندا قايناي بەرمەي، حالىقارالىق عالىمدارعا دا تۇسىنىكتى بولىپ، ءادىل باسەكەلەستىككە، جاڭا عىلىمي جاڭالىق اشۋعا جول سالۋ، سوعان باعىتتاۋعا يتەرمەلەۋ.
الايدا، قازاقتىڭ جاس زەرتتەۋشىلەرى تۇگىلى الدىڭعى بۋىن عالىمدارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى اعىلشىن ءتىلىن عىلىمي دارەجەدە مەڭگەرگەن بە؟ ول ستاندارتتا (APA, IMRAD, ت.س.س.) عىلىمي ماقالا جازۋعا دايىندىق جۇمىستارى جۇرگىزىلدى مە؟ جوق. سوسىن ونىڭ جولىن، كوزىن، ءتىلىن بىلمەيتىن بىراق ءتاپ-ءتاۋىر الەۋەتى بار قازاق عالىمدارى اقشاعا قۇنىققان “جىرتقىش” جۋرنالدارعا جەم بولىپ، مىڭداعان دوللارىن سولارعا بەرىپ، قورعاۋىن كۇتۋگە ءماجبۇر. وسى بىلىقتى رەتتەمەيىنشە “حالىقارالىق جۋرنالدار ءبىزدىڭ عالىمداردىڭ جۇمىسىن باعالاپ جاتىر” دەگەن جالعان تۇسىنىك تۋعىزۋدىڭ بولاشاعى بايانسىز بولارى انىق.
قازاق عىلىمىنىڭ بۇگىنگى ءورىسىن كەڭەيتىپ، تىنىسىن اشاتىن تىڭ سەرپىلىستى سول مۇرامىزدى تۇگەندەپ، حالىققا ناسيحاتتاۋدان باستاۋ كەرەك دەپ سانايمىن. سوندا عانا ۇلتتىق تامىرعا ءنار بارىپ، زاماناۋي عىلىمنىڭ ء“دانىن الىپ، قاۋىزىن تاستاۋعا” يممۋنيتەت قالىپتاسىپ، موتيۆاتسيا پايدا بولىپ، نيەت كۇشەيەرى ءسوزسىز.
الما سايلاۋقىزى،
الاشتانۋشى عالىم
