بۇگىن "جىر قاعانى" جۇماتايدىڭ تۋعان كۇنى.
جاقىپباەۆ جۇماتاي (1945—1990) - الماتى وبلىسى، تالدىقورعان اۋدانىنداعى ەشكىولمەس اۋىلىندا تۋعان.
1961 جىلى ەسكەلدى اۋدانىنداعى جەتىسۋ ورتا مەكتەبىن بىتىرگەن. 1967 جىلى قازمۋ-ءدى اياقتايدى. تالدىقورعان وبلىسى "وكتيابر تۋى"گازەتىندە
"جالىن" جۋرنالىندا، "جالىن" باسپاسىندا، قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا جۇمىس ىستەگەن.
اقىن قازاق ولەڭىنە نازىك تە سىرباز سەزىمگە، سىرلى سۋرەتكە تولى، اسەم ناقىشپەن ورنەكتەلگەن قانىق بوياۋلى جىرلار اكەلگەن.
"ساراتان" (1979)
ء"لايلا" (1981)
"شۇعىنىق گۇل توركىنى (1988) جىر جيناقتارىندا تۋعان جەردىڭ كوركەم تابيعاتىن ماحابباتتى، سۇلۋلىقتى تەبىرەنە جىرلادى.
اقىن دۇنيە سالعان سوڭ جارىق كورگەن "كوكتە حاتتار" (1992) ولەندەر جيناعى وقىرمان قاۋىمنىڭ جىلى ءىلتيپاتىنا يە بولدى.
جۇماتاي ولەڭدەرى
نوسەر قىلعان قوي كوزدىڭ شوكىم مۇڭىن،
قوزى مىنەز ءبىر ليريك وتىر،كۇنىم.
وتىر،كۇنىم،الدىمدا،مەن ايتايىن
اقىننىڭ شوپىرلىعىن.
كۇرمەلمەگەن، كۇمىلجىپ ءبىر سəت ءتىلى،
كۇلىمسىرەپ الدىنان تۇرسا اق كۇنى.
قولىن ارتقان رۋلدەن بەرىلگەندەي
اۆتوعا جۇمساقتىعى.
تەرەزەدەن جەلەمىك سامال وپسە،
سامال وپسە — سەرگىتەر امال ەتسە،
زۋىلدايدى سۇر «ۆولگا» اسفالتپەن
جاتاعان سامولەتشە.
اينالامدى اۆتودان شولام كەلىپ،
(زۋلاسا اعاش — كوك جاسىل بوران دەلىك)
Əكەم مەنىڭ əكەتكەن مەيىرىمدى
ءجۇرمىن-اۋ سودان كورىپ.
يمانداي شىن جىرشىڭنىڭ وسى ايتقانى،
وسى ايتقانى سەكىلدى دوس ايتقانى…
انادايدان ءۇش كەمپىر كورىندى دە،
قولدارىن شوشايتپايدى.
ءۇش كەمپىردىڭ تۇسىنا بىراق əلگى
سۋسىلداعان سۇر «ۆولگا » تۇرا قالدى.
~اپا،ءمىن، ~ دەپ اشىلدى ايقارا ەسىك،
قالدى ەستە بۇ دا مəڭگى.
جارىپ ءوتىپ جەتىسۋ نۋىن داعى،
سۇر بەدەۋشە اۆتوسى زۋىلدادى.
~قول كوتەرىپ نەلىكتەن تۇرمايسىزدار؟..
ديالوگ تۋىندادى.
~قول قۇرعىردى «ۋولگا» دەپ كوتەرمەدىك،
كوتەرسەك تە كوكيىپ وتەر دەدىك.
قامشى سابى تىرلىكتە انالاردى
ارداقتاپ وتەر مە ەدىك.
باسقامىزعا سول سوزگە كەيىن كۇلگەن،
ساباقتادى باسقاشا ول ويىن مۇلدەم.
~بارلىق انا سياتىن اۆتو بولسا،
شوفەر بوپ وتۋگە دە بەيىلمىن مەن.
تەلەەكران كوزىمەن جايلى əلەمگە،
قاراي-قاراي وزىمە اينامەن دە،
بايقاعانىم ~ ۇقساستىق سول اعاممەن
بار ەكەن، لəيلə، مەندە.
*****
بەزەنبەسە، بەزەنەر ءۇيى ورنەكپەن،
سول شاھارعا باسىمدى يەم كوپتەن.
جۇپار اڭقىپ-مامىردا، اقشام تۋسا،
جاينايتىن نەوندى وتپەن.
جان-جاعىما قاراۋعا ۇلگەرمەي كوپ،
ءوز بوساعام ءوزىمنىڭ ىرگەم عوي دەپ.
اسقاق كەلە جاتۋشى ەم، جەرمەن ەمەس،
اسپانمەن جۇرگەندەي بوپ.
كوشە بويلاپ قاز-قاتار ورىكتەرى،
تاۋسا المايتىن گۇلدەرىن توگىپ، تەگى.
قازىردە ول عاجايىپ ءبىر زاماندا
مۇنان دا كورىكتى ەدى.
جۇگىرتەمىن مەن ونى ەندى əر ساققا،
تۇتىنىنەن سەيىلتەر جەلدى اڭساپ تا.
وركەندەدى، قانشا ءوستى، əسەمدىگى
جەتپەدى سەن بار شاققا.
*****
ايتامىن جاننىڭ باسقا ءانىن،
دەدىم دە، ءۇمىت جوق ەندى.
ىزا بوپ وتقا تاستادىم،
وزىڭە جازعان ولەڭدى.
قاعازدى باۋراپ الدى دا،
جالىن كەپ شەتتەن قارمادى.
قالعانى تۇگەل جاندى دا،
بەس ءارىپ بار تۇس جانبادى.
سارعىشتاۋ داق بار بەتىندە،
سول ءۇشىن ورتپەن ءدۇرداراز.
وشاقتىڭ قالدى شەتىندە،
«ءلايلا» دەپ قۇيتتاي ءبىر قاعاز.
جۇلىپ كەپ الدىم ويلانباي،
از بولار بۇل ءسات وي دا تىم.
جۇرەكتەن وشپەي قويعانداي،
وتقا دا جانباي قويدى اتىڭ.
*****
ەشكىمگە مۇنداي مىنەز بەرىلمەگەن،
كۇنىم ەڭ كوپتەن بەرى كورىنبەگەن.
ويىمدا ەشتەمە جوق، دومبىرا ويناپ،
جاتىر ەم ناعاشىمنىڭ تورىندە مەن.
ۇستىنە ارتىلعان سوڭ دارا بىلەك،
شاناقتا ءبىر وقشاۋ كۇي بارادى ۇدەپ.
ءتور. بولمە. ءبىر كەزدە اجەم كىردى،
بەسىنىم قازا بولىپ بارادى دەپ.
مۇراتقا سونىمەنەن جەتتى مە ەكەن؟
ءبىر تىلدە كۇبىرلەپ اپ كەتتى بوتەن.
سەلك ەتتىم. نە دەپ كەتتى؟ سويتسەم اجەم:
«ءلايلا، يللو — اللا»… دەپ تۇر ەكەن.
ونسىز دا جويىلسا دا سانى از كۇنا، سۇرەگە ۇي قالدى ساباز مىنا.
… ولەڭ نە؟ ىشىندە اتىڭ بار بولعان سوڭ،
وقىعىم كەلىپ كەتتى نامازدى دا.
*****
كەرميىعىم، مەن سەنى كەش اڭسادىم،
قانشاما رەت توقتادى دەسەڭشى ءانىم.
ەن داۋلەتتەن ايرىلعان سياقتانام
ەسكە تۇسسە ەسسىز كۇن، ەسەر شاعىم.
جۇتقىزباعان جۇپارىن جالبىز ەدىڭ،
جالبىز ەدىڭ، جانىمنىڭ جالعىزى ەدىڭ.
كەربەز كۇشپەن كەلدىڭ دە بيلەپ الدىڭ،
كەلبەتىڭمەن كەۋدەمنىڭ جاندى جەرىن.
بەينەڭ سەنىڭ وڭگە ءبىر، تۇستە ءبىر كەپ،
ديۋانالىق جولدارعا تۇسكەنىم كوپ.
تاۋسىلعان سوڭ امالىم، تۇرام ىلعي،
تاعى دا ءبىر قيعىلىق ىستەگىم كەپ.
ىزدەگەنىم سەن بولساڭ — تاپتىم قايعى،
ونداي جانعا بايىزداپ باق تۇرمايدى.
قيسىق، قىڭىر بولسا دا مەن جۇرگەن جول،
باقىت ءۇشىن كۇرەسكە تاپتىرمايدى.
*****
سوناۋ جاسىق، سوناۋ وتتى كەزىمنەن
كۇنىم بار ما سەنى ويلاماي كوز ىلگەن؟
سونىم ءۇشىن شوشىندىم مەن باسقادان،
سونىم ءۇشىن شوشىندىم مەن وزىمنەن.
بۇل ومىردە ۇلگىرمەگەن، ۇلگىرگەن
قىزىقتاردان وسىنى ۇعىپ ۇلگىرگەم.
بارلىق ايەل ءبىر — اق ايەل بولسا ەگەر،
وندا نەسىن اقىن بولىپ ءجۇرمىن مەن؟!
جولىن تاپپاي جارالاپ ءبىر سىڭار قىز،
ونى دا ءبىز الدارقاتقان شىعارمىز.
ءبىز سۇيمەسەك، سۇيىسەمىز نەلىكتەن،
ءبىز نەلىكتەن عاشىق ەمەس، قۇمارمىز؟!
سۇيمەي تۇرىپ سۇيەمىز دەپ بىلجىراپ،
قاساقانا ءوپ-وتىرىك تۇنجىراپ.
قانشا ادامدى الدايمىز ءبىر ومىردە،
قانشا ءسابي سوندىقتان دا ءجۇر جىلاپ.
*****
ايتا المايتىن باعاسىن كەيدە ەرىن ءدال،
مەرزىمى بار ساقتالار بەينەنىڭ دە ءار.
كۇندە ەستەسىڭ-مەڭىڭ بار اق جۇزىڭدە،
بيقاساپ كويلەگىڭ بار.
جادىم جاقسى، جاعىمدى قينامايىن،
يباسى دا اسقاقتاۋ، يلان، ايىم;
كوزدى جۇمسام، شىعادى ءبىر كورىنىس
عاجايىپ كينودايىن.
ادام قاتار وسىرگەن ايلامەنەن،
اينالا-اعاش، جاپ-جاسىل اينالا-ەمەن،
كولەڭكەدەن شىعاسىڭ…باستالادى
ءبىر فيلم «ءلايلا» دەگەن.
عاجاپ فيلم وسىناۋ وڭىردەگى ەڭ،
سونى كورىپ مۇڭايام، كوڭىلدەنەم.
جازىپ، قويىپ، شىعارعان رەجيسسەرى
بار ونىڭ ءومىر دەگەن.
*****
ايىبىم بولسا،كەشە ءجۇر،
اسقاقتاۋ جەردىڭ مارالى.
جىرلادىم سەنى نەشە جىل،
جىندانتىپ نەشە قالانى؟
تراپتان تۇسسەڭ العا اتتاپ،
تاكاپپار، اسقاق تۇرمەنەن،
قالىڭ ەل سەنى ارداقتاپ،
قارسى السا دەپ ەم گۇلمەنەن.
دۇنيە ءدىنى، ءتىلى كوپ،
دۇرلىگە جىلدا توي قامداپ،
ءلايلانىڭ تۋعان كۇنى دەپ،
لايلىسە دەپ ەم مەيرامداپ.
جەتپەسپىن سوناۋ ارمانعا،
جەتكەنمەن مەندە قۇدىرەت.
اقىننىڭ ءتىلىن العان با
ادامزات اۋىلى ءبىر رەت؟!
*****
قيالىم ەدىڭ قارشاداي كەزدەن جاستانعان،
كورەتىن بولدىم ومىردەن ەندى ءتۇرلى سىن.
سۇيۋدەن سەنى جوق ەدى مەندە باسقا ارمان،
قىلىققا سول ءبىر قىزىعىپ، كۇلىپ ءجۇرمىسىڭ؟
كۇلە عوي، جانىم، كۇرسىنىپ شىققان ءور ۇنگە،
گانجاۋي جازعان جىرداعى قىزبەن اتتاس ەڭ،
و، ءلايلا، ەگەر بولماساڭ ءوزىڭ ومىردە،
باسقا مۇراتتى باس قاتىرسام دا تاپپاس ەم.
ارمانشىل جاننىڭ ءبارى دە قيال مول شاقتا
جاندارىن ورتەپ، تۇسەتىن شىعار وتتى ىزگە.
ماحاببات داڭقىن شىعارار اقىن بولساق تا،
ومىردە، مۇمكىن، سۇيۋدەن وپا جوق بىزگە؟!
دەگەنمەن، كەيدە تەلمىرىپ ءاربىر اسىلعا،
جانىڭدى جۇلىپ، جاداعاي ءۇمىت تونايدى-اق،
باسىمدى سيپاپ باسقا ءبىر قىزدىڭ قاسىندا
دالاعا قاراپ وتىرام سوسىن سەنى ويلاپ.
*****
حانشاداي ءوزىن ۇستاعان،
قارا الماس كوزدى، بال ەرىن،
باسىنان قۇس تا ۇشپاعان،
بۇلا وسكەن اسقاق جان ەدىڭ.
قارا وقا قۇساپ بۇرىمىڭ
جارقىلداپ ءاربىر تالى دا،
جاراسىپ بارلىق قىلىعىڭ،
جاراسپاي پەندە جانىڭا،
كوڭىلىڭ بالقىپ ءتاتتى انمەن،
كىرپىگىڭ، قاسىڭ دىرىلدەپ،
ءوتۋشى ەڭ جاسىل باقتارمەن،
ءوتۋشى ەڭ شالقي كۇلىمدەپ!
جادىمدا قالدى جاتتالىپ:
بەك اسەم قىزىل كويلەگىڭ،
كۇلۋگە سول ءسات شاق قالىپ،
قاسىڭدى كەرىپ سويلەۋىڭ.
جىر بولسىن باسقان ءىزىڭ دە،
اڭىز بوپ اتىڭ ادەمى.
تاكاپپار اپپاق جۇزىڭدە
تارىداي ءبىر مەڭ بار ەدى.
جانىما ءبىر مۇڭ جەتتى دە،
جابىعىپ ءوتتى ۋاقىتىم.
تارىداي مەڭدە كەتتى مە
تابا الماي قويعان باقىتىم؟!
*****
تىنىپ ەم، تۇنايىن دەپ تىنىپپىن عوي،
سەن مەنى كورمەگەن سوڭ ۇمىتتىڭ عوي.
جانىمدا مۇڭ بار ەدى مىڭ بالەلى،
مەن سوعان تۇسە-تۇسە قۇنىقتىم عوي.
مەن قازىر كوز سالمايمىن اينالاعا،
ءلايلا دەرتىن جازار دەپ ءلايلا عانا.
ەلدەن ەرەك بۇ نە بۇل؟ تاكاپپار ۇل
كوپ ويلاپ، قياليعا اينالا ما؟
بۇل مىنەز ۇيات بولدى. ۇيات بولسا،
مەن ەندى قاشايىن با ايدالاعا؟
بوزبالا اقىن-قاي ءجوندى ەس بىلەمىن،
ءبىر ارمان كوكەيىمدى تەستى مەنىڭ!
كورىنگەننەن سۇرادىم-كورىنبەدىڭ،
ەفيرلەردەن جىلادىم-ەستىمەدىڭ.
*****
«و، ءلايلا، مۇڭسىزبىن دەمەسپىن،
قايعىرسا، قاناتسىز ەمەس كىم؟!
بىراق تا جىندانىپ كەتەتىن
مەن ساعان ءماجنۇن ەمەسپىن!»
بالا كۇنگى ولەڭنەن.
قاسى دا كەرىك، قارا الماس كوزدى، اي قاباق،
موينىڭا جۇقا القىزىل شارف بايلار اپ،
الاۋلاپ ءجۇزىڭ اسا ءبىر اسقاق نۇرمەنەن،
الىستان تۇردىڭ كوز قاراسىڭمەن ايمالاپ.
قارادىڭ سولاي، قارادىڭ سولاي، وبال نە،
قارامادىڭ با،جوق الدە؟
كەتىپ تە قالماي، كەتىپ تە قالماي سودان كوپ…
كەرەمەت ءبىر وي كەشىكپەي ماعان سوعار دەپ،
بالالىق شىعار، بارمادىم سەنىڭ قاسىڭا،
باتىرلىعىم ءوز باسىما پالە بولار دەپ.
ويلادىم سولاي، ويلادىم سولاي، وبال نە،
قاتە ويلادىم با، جوق الدە؟
قۋانىشتان كۇلىپ، ويىم ءبىر شالقىپ بيلەمەك،
كەتتىم مەن سوسىن كۇناسىز ارمان سۇيرەلەپ.
قاپ-قارا شاشتى بالا اقىن بولىپ تۇر ەكەم،
قابىرعاداعى اينانى كورسەم ۇيگە كەپ.
اقىن بوپ كەتتىم، اقىن بوپ كەتتىم،وبال نە،
بولمايىن با، جوق الدە؟
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
