Búgin "jyr qaǵany" Jumataıdyń týǵan kúni.
Jaqypbaev Jumataı (1945—1990) - Almaty oblysy, Taldyqorǵan aýdanyndaǵy Eshkiólmes aýylynda týǵan.
1961 jyly Eskeldi aýdanyndaǵy Jetisý orta mektebin bitirgen. 1967 jyly QazMÝ-di aıaqtaıdy. Taldyqorǵan oblysy "Oktıabr týy"gazetinde
"Jalyn" jýrnalynda, "Jalyn" baspasynda, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda jumys istegen.
Aqyn qazaq óleńine názik te syrbaz sezimge, syrly sýretke toly, ásem naqyshpen órnektelgen qanyq boıaýly jyrlar ákelgen.
"Saratan" (1979)
"Láılá" (1981)
"Shuǵynyq gúl tórkini (1988) jyr jınaqtarynda týǵan jerdiń kórkem tabıǵatyn mahabbatty, sulýlyqty tebirene jyrlady.
Aqyn dúnıe salǵan soń jaryq kórgen "Kókte hattar" (1992) ólender jınaǵy oqyrman qaýymnyń jyly iltıpatyna ıe boldy.
JUMATAI ÓLEŃDERI
Nóser qylǵan qoı kózdiń shókim muńyn,
Qozy minez bir lırık otyr,kúnim.
Otyr,kúnim,aldymda,men aıtaıyn
Aqynnyń shopyrlyǵyn.
Kúrmelmegen, kúmiljip bir sət tili,
Kúlimsirep aldynan tursa aq kúni.
Qolyn artqan rýlden berilgendeı
Avtoǵa jumsaqtyǵy.
Terezeden jelemik samal ópse,
Samal ópse — sergiter amal etse,
Zýyldaıdy sur «Volga» asfaltpen
Jataǵan samoletshe.
Aınalamdy avtodan sholam kelip,
(Zýlasa aǵash — kók jasyl boran delik)
Əkem meniń əketken meıirimdi
Júrmin-aý sodan kórip.
Imandaı shyn jyrshyńnyń osy aıtqany,
Osy aıtqany sekildi dos aıtqany…
Anadaıdan úsh kempir kórindi de,
Qoldaryn shoshaıtpaıdy.
Úsh kempirdiń tusyna biraq əlgi
Sýsyldaǵan sur «Volga » tura qaldy.
~Apa,min, ~ dep ashyldy aıqara esik,
Qaldy este bu da məńgi.
Jaryp ótip Jetisý nýyn daǵy,
Sur bedeýshe avtosy zýyldady.
~Qol kóterip nelikten turmaısyzdar?..
Dıalog týyndady.
~Qol qurǵyrdy «Ýolga» dep kótermedik,
Kótersek te kókıip óter dedik.
Qamshy saby tirlikte analardy
Ardaqtap óter me edik.
Basqamyzǵa sol sózge keıin kúlgen,
Sabaqtady basqasha ol oıyn múldem.
~Barlyq ana sııatyn avto bolsa,
Shofer bop ótýge de beıilmin men.
Teleekran kózimen jaıly əlemge,
Qaraı-qaraı ózime aınamen de,
Baıqaǵanym ~ uqsastyq sol aǵammen
Bar eken, Ləılə, mende.
*****
Bezenbese, bezener úıi órnekpen,
Sol shaharǵa basymdy ıem kópten.
Jupar ańqyp-mamyrda, aqsham týsa,
Jaınaıtyn neondy otpen.
Jan-jaǵyma qaraýǵa úlgermeı kóp,
Óz bosaǵam ózimniń irgem ǵoı dep.
Asqaq kele jatýshy em, jermen emes,
Aspanmen júrgendeı bop.
Kóshe boılap qaz-qatar órikteri,
Taýsa almaıtyn gúlderin tógip, tegi.
Qazirde ol ǵajaıyp bir zamanda
Munan da kórikti edi.
Júgirtemin men ony endi ər saqqa,
Tútininen seıilter jeldi ańsap ta.
Órkendedi, qansha ósti, əsemdigi
Jetpedi sen bar shaqqa.
*****
Aıtamyn jannyń basqa ánin,
Dedim de, úmit joq endi.
Yza bop otqa tastadym,
Ózińe jazǵan óleńdi.
Qaǵazdy baýrap aldy da,
Jalyn kep shetten qarmady.
Qalǵany túgel jandy da,
Bes árip bar tus janbady.
Sarǵyshtaý daq bar betinde,
Sol úshin órtpen dúrdaraz.
Oshaqtyń qaldy shetinde,
«Láılá» dep quıttaı bir qaǵaz.
Julyp kep aldym oılanbaı,
Az bolar bul sát oı da tym.
Júrekten óshpeı qoıǵandaı,
Otqa da janbaı qoıdy atyń.
*****
Eshkimge mundaı minez berilmegen,
Kúnim eń kópten beri kórinbegen.
Oıymda eshteme joq, dombyra oınap,
Jatyr em naǵashymnyń tórinde men.
Ústine artylǵan soń dara bilek,
Shanaqta bir oqshaý kúı barady údep.
Tór. Bólme. Bir kezde ájem kirdi,
Besinim qaza bolyp barady dep.
Muratqa sonymenen jetti me eken?
Bir tilde kúbirlep ap ketti bóten.
Selk ettim. Ne dep ketti? Sóıtsem ájem:
«Láılá, ıllo — alla»… dep tur eken.
Onsyz da joıylsa da sany az kúná, Súrege uıı qaldy sabaz myna.
… Óleń ne? Ishinde atyń bar bolǵan soń,
Oqyǵym kelip ketti namazdy da.
*****
Kermıyǵym, men seni kesh ańsadym,
Qanshama ret toqtady deseńshi ánim.
En dáýletten aırylǵan sııaqtanam
Eske tússe essiz kún, eser shaǵym.
Jutqyzbaǵan juparyn jalbyz ediń,
Jalbyz ediń, janymnyń jalǵyzy ediń.
Kerbez kúshpen keldiń de bılep aldyń,
Kelbetińmen keýdemniń jandy jerin.
Beıneń seniń óńge bir, túste bir kep,
Dıýanalyq joldarǵa túskenim kóp.
Taýsylǵan soń amalym, turam ylǵı,
Taǵy da bir qıǵylyq istegim kep.
Izdegenim sen bolsań — taptym qaıǵy,
Ondaı janǵa baıyzdap baq turmaıdy.
Qısyq, qyńyr bolsa da men júrgen jol,
Baqyt úshin kúreske taptyrmaıdy.
*****
Sonaý jasyq, sonaý otty kezimnen
Kúnim bar ma seni oılamaı kóz ilgen?
Sonym úshin shoshyndym men basqadan,
Sonym úshin shoshyndym men ózimnen.
Bul ómirde úlgirmegen, úlgirgen
Qyzyqtardan osyny uǵyp úlgirgem.
Barlyq áıel bir — aq áıel bolsa eger,
Onda nesin aqyn bolyp júrmin men?!
Jolyn tappaı jaralap bir syńar qyz,
Ony da biz aldarqatqan shyǵarmyz.
Biz súımesek, súıisemiz nelikten,
Biz nelikten ǵashyq emes, qumarmyz?!
Súımeı turyp súıemiz dep byljyrap,
Qasaqana óp-ótirik tunjyrap.
Qansha adamdy aldaımyz bir ómirde,
Qansha sábı sondyqtan da júr jylap.
*****
Aıta almaıtyn baǵasyn keıde erin dál,
Merzimi bar saqtalar beıneniń de ár.
Kúnde estesiń-meńiń bar aq júzińde,
Bıqasap kóılegiń bar.
Jadym jaqsy, jaǵymdy qınamaıyn,
Ibasy da asqaqtaý, ılan, aıym;
Kózdi jumsam, shyǵady bir kórinis
Ǵajaıyp kınodaıyn.
Adam qatar ósirgen aılamenen,
Aınala-aǵash, jap-jasyl aınala-emen,
Kóleńkeden shyǵasyń…Bastalady
Bir fılm «Láılá» degen.
Ǵajap fılm osynaý óńirdegi eń,
Sony kórip muńaıam, kóńildenem.
Jazyp, qoıyp, shyǵarǵan rejısseri
Bar onyń Ómir degen.
*****
Aıybym bolsa,keshe júr,
Asqaqtaý jerdiń maraly.
Jyrladym seni neshe jyl,
Jyndantyp neshe qalany?
Traptan tússeń alǵa attap,
Tákappar, asqaq túrmenen,
Qalyń el seni ardaqtap,
Qarsy alsa dep em gúlmenen.
Dúnıe dini, tili kóp,
Dúrlige jylda toı qamdap,
Láılániń týǵan kúni dep,
Láılise dep em meıramdap.
Jetpespin sonaý armanǵa,
Jetkenmen mende qudiret.
Aqynnyń tilin alǵan ba
Adamzat aýyly bir ret?!
*****
Qııalym ediń qarshadaı kezden jastanǵan,
Kóretin boldym ómirden endi túrli syn.
Súıýden seni joq edi mende basqa arman,
Qylyqqa sol bir qyzyǵyp, kúlip júrmisiń?
Kúle ǵoı, janym, kúrsinip shyqqan ór únge,
Gánjáýı jazǵan jyrdaǵy qyzben attas eń,
O, Láılá, eger bolmasań óziń ómirde,
Basqa muratty bas qatyrsam da tappas em.
Armanshyl jannyń bári de qııal mol shaqta
Jandaryn órtep, túsetin shyǵar otty izge.
Mahabbat dańqyn shyǵarar aqyn bolsaq ta,
Ómirde, múmkin, súıýden opa joq bizge?!
Degenmen, keıde telmirip árbir asylǵa,
Janyńdy julyp, jadaǵaı úmit tonaıdy-aq,
Basymdy sıpap basqa bir qyzdyń qasynda
Dalaǵa qarap otyram sosyn seni oılap.
*****
Hanshadaı ózin ustaǵan,
Qara almas kózdi, bal erin,
Basynan qus ta ushpaǵan,
Bula ósken asqaq jan ediń.
Qara oqa qusap burymyń
Jarqyldap árbir taly da,
Jarasyp barlyq qylyǵyń,
Jaraspaı pende janyńa,
Kóńiliń balqyp tátti ánmen,
Kirpigiń, qasyń dirildep,
Ótýshi eń jasyl baqtarmen,
Ótýshi eń shalqı kúlimdep!
Jadymda qaldy jattalyp:
Bek ásem qyzyl kóılegiń,
Kúlýge sol sát shaq qalyp,
Qasyńdy kerip sóıleýiń.
Jyr bolsyn basqan iziń de,
Ańyz bop atyń ádemi.
Tákappar appaq júzińde
Tarydaı bir meń bar edi.
Janyma bir muń jetti de,
Jabyǵyp ótti ýaqytym.
Tarydaı meńde ketti me
Taba almaı qoıǵan baqytym?!
*****
Tynyp em, tunaıyn dep tynyppyn ǵoı,
Sen meni kórmegen soń umyttyń ǵoı.
Janymda muń bar edi myń báleli,
Men soǵan túse-túse qunyqtym ǵoı.
Men qazir kóz salmaımyn aınalaǵa,
Láılá dertin jazar dep Láılá ǵana.
Elden erek bu ne bul? Tákappar ul
Kóp oılap, qııalıǵa aınala ma?
Bul minez uıat boldy. Uıat bolsa,
Men endi qashaıyn ba aıdalaǵa?
Bozbala aqyn-qaı jóndi es bilemin,
Bir arman kókeıimdi testi meniń!
Kóringennen suradym-kórinbediń,
Efırlerden jyladym-estimediń.
*****
«O, Láılá, muńsyzbyn demespin,
Qaıǵyrsa, qanatsyz emes kim?!
Biraq ta jyndanyp ketetin
Men saǵan Májnún emespin!»
Bala kúngi óleńnen.
Qasy da kerik, qara almas kózdi, aı qabaq,
Moınyńa juqa alqyzyl sharf baılar ap,
Alaýlap júziń asa bir asqaq nurmenen,
Alystan turdyń kóz qarasyńmen aımalap.
Qaradyń solaı, qaradyń solaı, obal ne,
Qaramadyń ba,joq álde?
Ketip te qalmaı, ketip te qalmaı sodan kóp…
Keremet bir oı keshikpeı maǵan soǵar dep,
Balalyq shyǵar, barmadym seniń qasyńa,
Batyrlyǵym óz basyma pále bolar dep.
Oıladym solaı, oıladym solaı, obal ne,
Qate oıladym ba, joq álde?
Qýanyshtan kúlip, oıym bir shalqyp bılemek,
Kettim men sosyn kúnásiz arman súırelep.
Qap-qara shashty bala aqyn bolyp tur ekem,
Qabyrǵadaǵy aınany kórsem úıge kep.
Aqyn bop kettim, aqyn bop kettim,obal ne,
Bolmaıyn ba, joq álde?
"Adyrna" ulttyq portaly