Bügın "jyr qaǧany" Jūmataidyŋ tuǧan künı.
Jaqypbaev Jūmatai (1945—1990) - Almaty oblysy, Taldyqorǧan audanyndaǧy Eşkıölmes auylynda tuǧan.
1961 jyly Eskeldı audanyndaǧy Jetısu orta mektebın bıtırgen. 1967 jyly QazMU-dı aiaqtaidy. Taldyqorǧan oblysy "Oktiabr tuy"gazetınde
"Jalyn" jurnalynda, "Jalyn" baspasynda, Qazaqstan Jazuşylar odaǧynda jūmys ıstegen.
Aqyn qazaq öleŋıne näzık te syrbaz sezımge, syrly suretke toly, äsem naqyşpen örnektelgen qanyq boiauly jyrlar äkelgen.
"Saratan" (1979)
"Läilä" (1981)
"Şūǧynyq gül törkını (1988) jyr jinaqtarynda tuǧan jerdıŋ körkem tabiǧatyn mahabbatty, sūlulyqty tebırene jyrlady.
Aqyn dünie salǧan soŋ jaryq körgen "Kökte hattar" (1992) ölender jinaǧy oqyrman qauymnyŋ jyly ıltipatyna ie boldy.
JŪMATAI ÖLEŊDERI
Nöser qylǧan qoi közdıŋ şökım mūŋyn,
Qozy mınez bır lirik otyr,künım.
Otyr,künım,aldymda,men aitaiyn
Aqynnyŋ şopyrlyǧyn.
Kürmelmegen, kümıljıp bır sət tılı,
Külımsırep aldynan tūrsa aq künı.
Qolyn artqan rulden berılgendei
Avtoǧa jūmsaqtyǧy.
Terezeden jelemık samal öpse,
Samal öpse — sergıter amal etse,
Zuyldaidy sūr «Volga» asfaltpen
Jataǧan samoletşe.
Ainalamdy avtodan şolam kelıp,
(Zulasa aǧaş — kök jasyl boran delık)
Əkem menıŋ əketken meiırımdı
Jürmın-au sodan körıp.
İmandai şyn jyrşyŋnyŋ osy aitqany,
Osy aitqany sekıldı dos aitqany…
Anadaidan üş kempır körındı de,
Qoldaryn şoşaitpaidy.
Üş kempırdıŋ tūsyna bıraq əlgı
Susyldaǧan sūr «Volga » tūra qaldy.
~Apa,mın, ~ dep aşyldy aiqara esık,
Qaldy este bū da məŋgı.
Jaryp ötıp Jetısu nuyn daǧy,
Sūr bedeuşe avtosy zuyldady.
~Qol köterıp nelıkten tūrmaisyzdar?..
Dialog tuyndady.
~Qol qūrǧyrdy «Uolga» dep kötermedık,
Kötersek te kökiıp öter dedık.
Qamşy saby tırlıkte analardy
Ardaqtap öter me edık.
Basqamyzǧa sol sözge keiın külgen,
Sabaqtady basqaşa ol oiyn müldem.
~Barlyq ana siiatyn avto bolsa,
Şofer bop ötuge de beiılmın men.
Teleekran közımen jaily əlemge,
Qarai-qarai özıme ainamen de,
Baiqaǧanym ~ ūqsastyq sol aǧammen
Bar eken, Ləilə, mende.
*****
Bezenbese, bezener üiı örnekpen,
Sol şaharǧa basymdy iem köpten.
Jūpar aŋqyp-mamyrda, aqşam tusa,
Jainaityn neondy otpen.
Jan-jaǧyma qarauǧa ülgermei köp,
Öz bosaǧam özımnıŋ ırgem ǧoi dep.
Asqaq kele jatuşy em, jermen emes,
Aspanmen jürgendei bop.
Köşe boilap qaz-qatar örıkterı,
Tausa almaityn gülderın tögıp, tegı.
Qazırde ol ǧajaiyp bır zamanda
Mūnan da körıktı edı.
Jügırtemın men ony endı ər saqqa,
Tütınınen seiılter jeldı aŋsap ta.
Örkendedı, qanşa östı, əsemdıgı
Jetpedı sen bar şaqqa.
*****
Aitamyn jannyŋ basqa änın,
Dedım de, ümıt joq endı.
Yza bop otqa tastadym,
Özıŋe jazǧan öleŋdı.
Qaǧazdy baurap aldy da,
Jalyn kep şetten qarmady.
Qalǧany tügel jandy da,
Bes ärıp bar tūs janbady.
Sarǧyştau daq bar betınde,
Sol üşın örtpen dürdaraz.
Oşaqtyŋ qaldy şetınde,
«Läilä» dep qūittai bır qaǧaz.
Jūlyp kep aldym oilanbai,
Az bolar būl sät oi da tym.
Jürekten öşpei qoiǧandai,
Otqa da janbai qoidy atyŋ.
*****
Eşkımge mūndai mınez berılmegen,
Künım eŋ köpten berı körınbegen.
Oiymda eşteme joq, dombyra oinap,
Jatyr em naǧaşymnyŋ törınde men.
Üstıne artylǧan soŋ dara bılek,
Şanaqta bır oqşau küi barady üdep.
Tör. Bölme. Bır kezde äjem kırdı,
Besınım qaza bolyp barady dep.
Mūratqa sonymenen jettı me eken?
Bır tılde kübırlep ap kettı böten.
Selk ettım. Ne dep kettı? Söitsem äjem:
«Läilä, illo — alla»… dep tūr eken.
Onsyz da joiylsa da sany az künä, Sürege ūii qaldy sabaz myna.
… Öleŋ ne? Işınde atyŋ bar bolǧan soŋ,
Oqyǧym kelıp kettı namazdy da.
*****
Kermiyǧym, men senı keş aŋsadym,
Qanşama ret toqtady deseŋşı änım.
En däuletten airylǧan siiaqtanam
Eske tüsse essız kün, eser şaǧym.
Jūtqyzbaǧan jūparyn jalbyz edıŋ,
Jalbyz edıŋ, janymnyŋ jalǧyzy edıŋ.
Kerbez küşpen keldıŋ de bilep aldyŋ,
Kelbetıŋmen keudemnıŋ jandy jerın.
Beineŋ senıŋ öŋge bır, tüste bır kep,
Diuanalyq joldarǧa tüskenım köp.
Tausylǧan soŋ amalym, tūram ylǧi,
Taǧy da bır qiǧylyq ıstegım kep.
Izdegenım sen bolsaŋ — taptym qaiǧy,
Ondai janǧa baiyzdap baq tūrmaidy.
Qisyq, qyŋyr bolsa da men jürgen jol,
Baqyt üşın küreske taptyrmaidy.
*****
Sonau jasyq, sonau otty kezımnen
Künım bar ma senı oilamai köz ılgen?
Sonym üşın şoşyndym men basqadan,
Sonym üşın şoşyndym men özımnen.
Būl ömırde ülgırmegen, ülgırgen
Qyzyqtardan osyny ūǧyp ülgırgem.
Barlyq äiel bır — aq äiel bolsa eger,
Onda nesın aqyn bolyp jürmın men?!
Jolyn tappai jaralap bır syŋar qyz,
Ony da bız aldarqatqan şyǧarmyz.
Bız süimesek, süiısemız nelıkten,
Bız nelıkten ǧaşyq emes, qūmarmyz?!
Süimei tūryp süiemız dep byljyrap,
Qasaqana öp-ötırık tūnjyrap.
Qanşa adamdy aldaimyz bır ömırde,
Qanşa säbi sondyqtan da jür jylap.
*****
Aita almaityn baǧasyn keide erın däl,
Merzımı bar saqtalar beinenıŋ de är.
Künde estesıŋ-meŋıŋ bar aq jüzıŋde,
Biqasap köilegıŋ bar.
Jadym jaqsy, jaǧymdy qinamaiyn,
İbasy da asqaqtau, ilan, aiym;
Közdı jūmsam, şyǧady bır körınıs
Ǧajaiyp kinodaiyn.
Adam qatar ösırgen ailamenen,
Ainala-aǧaş, jap-jasyl ainala-emen,
Köleŋkeden şyǧasyŋ…Bastalady
Bır film «Läilä» degen.
Ǧajap film osynau öŋırdegı eŋ,
Sony körıp mūŋaiam, köŋıldenem.
Jazyp, qoiyp, şyǧarǧan rejisserı
Bar onyŋ Ömır degen.
*****
Aiybym bolsa,keşe jür,
Asqaqtau jerdıŋ maraly.
Jyrladym senı neşe jyl,
Jyndantyp neşe qalany?
Traptan tüsseŋ alǧa attap,
Täkappar, asqaq türmenen,
Qalyŋ el senı ardaqtap,
Qarsy alsa dep em gülmenen.
Dünie dını, tılı köp,
Dürlıge jylda toi qamdap,
Läilänıŋ tuǧan künı dep,
Läilıse dep em meiramdap.
Jetpespın sonau armanǧa,
Jetkenmen mende qūdıret.
Aqynnyŋ tılın alǧan ba
Adamzat auyly bır ret?!
*****
Qiialym edıŋ qarşadai kezden jastanǧan,
Köretın boldym ömırden endı türlı syn.
Süiuden senı joq edı mende basqa arman,
Qylyqqa sol bır qyzyǧyp, külıp jürmısıŋ?
Küle ǧoi, janym, kürsınıp şyqqan ör ünge,
Gänjäui jazǧan jyrdaǧy qyzben attas eŋ,
O, Läilä, eger bolmasaŋ özıŋ ömırde,
Basqa mūratty bas qatyrsam da tappas em.
Armanşyl jannyŋ bärı de qiial mol şaqta
Jandaryn örtep, tüsetın şyǧar otty ızge.
Mahabbat daŋqyn şyǧarar aqyn bolsaq ta,
Ömırde, mümkın, süiuden opa joq bızge?!
Degenmen, keide telmırıp ärbır asylǧa,
Janyŋdy jūlyp, jadaǧai ümıt tonaidy-aq,
Basymdy sipap basqa bır qyzdyŋ qasynda
Dalaǧa qarap otyram sosyn senı oilap.
*****
Hanşadai özın ūstaǧan,
Qara almas közdı, bal erın,
Basynan qūs ta ūşpaǧan,
Būla ösken asqaq jan edıŋ.
Qara oqa qūsap būrymyŋ
Jarqyldap ärbır taly da,
Jarasyp barlyq qylyǧyŋ,
Jaraspai pende janyŋa,
Köŋılıŋ balqyp tättı änmen,
Kırpıgıŋ, qasyŋ dırıldep,
Ötuşı eŋ jasyl baqtarmen,
Ötuşı eŋ şalqi külımdep!
Jadymda qaldy jattalyp:
Bek äsem qyzyl köilegıŋ,
Küluge sol sät şaq qalyp,
Qasyŋdy kerıp söileuıŋ.
Jyr bolsyn basqan ızıŋ de,
Aŋyz bop atyŋ ädemı.
Täkappar appaq jüzıŋde
Tarydai bır meŋ bar edı.
Janyma bır mūŋ jettı de,
Jabyǧyp öttı uaqytym.
Tarydai meŋde kettı me
Taba almai qoiǧan baqytym?!
*****
Tynyp em, tūnaiyn dep tynyppyn ǧoi,
Sen menı körmegen soŋ ūmyttyŋ ǧoi.
Janymda mūŋ bar edı myŋ bälelı,
Men soǧan tüse-tüse qūnyqtym ǧoi.
Men qazır köz salmaimyn ainalaǧa,
Läilä dertın jazar dep Läilä ǧana.
Elden erek bū ne būl? Täkappar ūl
Köp oilap, qiialiǧa ainala ma?
Būl mınez ūiat boldy. Ūiat bolsa,
Men endı qaşaiyn ba aidalaǧa?
Bozbala aqyn-qai jöndı es bılemın,
Bır arman kökeiımdı testı menıŋ!
Körıngennen sūradym-körınbedıŋ,
Efirlerden jyladym-estımedıŋ.
*****
«O, Läilä, mūŋsyzbyn demespın,
Qaiǧyrsa, qanatsyz emes kım?!
Bıraq ta jyndanyp ketetın
Men saǧan Mäjnün emespın!»
Bala küngı öleŋnen.
Qasy da kerık, qara almas közdı, ai qabaq,
Moinyŋa jūqa alqyzyl şarf bailar ap,
Alaulap jüzıŋ asa bır asqaq nūrmenen,
Alystan tūrdyŋ köz qarasyŋmen aimalap.
Qaradyŋ solai, qaradyŋ solai, obal ne,
Qaramadyŋ ba,joq älde?
Ketıp te qalmai, ketıp te qalmai sodan köp…
Keremet bır oi keşıkpei maǧan soǧar dep,
Balalyq şyǧar, barmadym senıŋ qasyŋa,
Batyrlyǧym öz basyma päle bolar dep.
Oiladym solai, oiladym solai, obal ne,
Qate oiladym ba, joq älde?
Quanyştan külıp, oiym bır şalqyp bilemek,
Kettım men sosyn künäsız arman süirelep.
Qap-qara şaşty bala aqyn bolyp tūr ekem,
Qabyrǧadaǧy ainany körsem üige kep.
Aqyn bop kettım, aqyn bop kettım,obal ne,
Bolmaiyn ba, joq älde?
"Adyrna" ūlttyq portaly