قازىرگى زاماندا الەم جاھاندانۋ ۇدەرىسىنىڭ قارقىندى دامۋ كەزەڭىندە. حالىقارالىق قارىم-قاتىناس ادامزات تاريحىندا بۇنداي دەڭگەيدە تىعىز بولماعان.
ەكونوميكالىق، ساياسي، مادەني ينتەراتسيا كەڭ ەتەك جايدى. دەگەنمەن، جاھاندانۋ ءوز كەزەگىندە حالىقارالىق جەتىستىكتەرمەن قاتار، حالىقارالىق ماسەلەلەر تۋىنداتتى. سونداي ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بۇل حالىقارالىق تەرروريزم بولىپ تابىلادى. جالپى، تەرروريزم ۇعىمى بۇل ۇيىمداسقان توپ نەمەسە پارتيا ءوزى جاريالاعان ماقساتتار مەن مۇددەلەرىنە سايكەس زورلىق-زومبىلىقتى جۇيەلى پايدالانۋ ارقىلى قول جەتكىزۋگە تىرىساتىن ءادىس. كوپ جاعدايدا تەرروريزم لوكالدى، ياعني ءار كەزەڭدە ءار ايماقتا عانا بولاتىن ساياي وقيعالاردىڭ ءبىر بولىگى عانا بولاتىن ەدى.
دەگەنمەن، تەرروويستتىك ارەكەت ساياسي ماقساتقا جەتۋدىڭ جالعىز قۇرالى بولىپ، بىرنەشە مەملەكەت ايماعىنىڭ اۋقىمىنا ءتان بولا باستاعاندا، ءارى ەڭ باستىسى ءىرى ساياسي قاقتىعىستاردىڭ ءبىر فورماسىنا اتسالعاندا ول حالىقارالىق تەرورريزم ۇعىمىنا اكەلدى. سونىمەن، 20 عاسىر باسىندا ەۋروپا ەلدەرىندە تەرروريستتىك اكت بارىسىندا ساياسي تۇلعالار قايتىس بولا باستاعاندا، سول كەزدەگى ۇلتتار ليگاسىندا بۇل ماسەلە العاش كوتەرىلدى.
الايدا، بۇل ۇعىم شىنايى تانىمال بولىپ، الەم ەلدەرىن ءدۇر سىلكىندىرگەن 2001 جىلعى 11 قىركۇيەكتەگى نيۋ-يوركتەگى “حالىقارارلىق بيزنەس ورتالىقتارعا” جاسالعان تەرروريستتىك اكتىدەن سوڭ باستالدى. تەرروريزممەن كۇرەس ۇرانىمەن باتىس ەلدەرى جاپپاي قاۋىپ-قاتەردى تالقىلاي باستادى. وسى سيپاتتامالىق ماتىننەن سوڭ بىزدە زاڭدى ساۋال تۋىندايدى. ول ساۋال مناداي: حالىقارالىق تەرروريزمنىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى قانداي؟
رەسمي دەرەك كوزدەرى تەرروريزمنىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى-جاھاندانۋ، كاسىبيلەندىرۋ جانە ەكسترەميستىك يدەولوگياعا سۇيەنۋ. وسى ءۇش ۇستىننىڭ نەگىزىندە تۇرعان حالىقارالىق تەرروريزم بارشا الەمدى ۇرەيگە سالدى. اسىرەسە، سيرياداعى ازامات سوعىسىن پايدالانىپ، شاڭىراق ىشىندە شاڭىراق تىككەن “يسلام مەملەكەتى” ەدى. ادام قۇقىعىن بارىنشا تاپتاپ، يسلام اتىن جامىلىپ ۇيىم قانشا دەگەنمەن ساتتىلىككە جەتە المادى. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ 2001 جىلعى 28 قىركۇيەكتەگى № 1373 قارارىندا "حالىقارالىق تەرروريزم مەن ترانسۇلتتىق ۇيىمداسقان قىلمىس، ەسىرتكى اينالىمى، اقشانى جىلىستاتۋ، قارۋدىڭ زاڭسىز اينالىمى جانە يادرولىق، حيميالىق، بيولوگيالىق جانە باسقا دا ولىمگە اكەلۋى مۇمكىن ماتەريالدار زاڭسىز تاسىمالداۋ اراسىنداعى تىعىز بايلانىس" اتاپ وتىلگەن. ماماندار سونداي-اق تەرروريستەردىڭ تەحنيكالىق جابدىقتالۋىنىڭ ءوسۋىن جانە ولاردىڭ كەيبىر مەملەكەتتەر تاراپىنان جاسىرىن قولداۋىن اتاپ ءوتتى. وسىنداي قۇبىلىستارعا تالداۋ جاساي وتىرىپ حالىقارالىق تەرروريزم قانداي بولسىن “جاقسى” يدەولوگياعا نەگىزدەلمەسىن ونىڭ ارەكەتتەرى ارقاشاندا ادامزاتتىڭ ۋنيۆەرسال ەرەجەسى “كەز كەلگەن ادامنىڭ ءومىرىنىڭ قۇندىلىعىنا قارسى باعىتتالعانىن ەسكەرۋگە كەرەك.
قورىتىندىلاي كەلە، البەتتە الەم ەلدەرىندە حالىقارالىق تەرروريزممەن وزىنشە كۇرەسۋدە. بىرەۋى تەرروريستتىك ۇيىم تىزىمدەرىن تاپسا، ەكىشىسى سولاردىڭ “ۋ” يدەولوگياسى تارالۋىنا قارسى ناسيحاتپەن جۇمىس ىستەۋدە. وسىلايشا، الەمدە وسىنداي ۋ يدەولوگيالاردى اۋىزدىقتاپ، حالىقارالىق تەرروريزمدى باس الماي جاتىپ، توقتاتاتىن ارەكەتتەر جاسالۋدا.
سانسىزباي بانۋ،
جۇمابەك ايدانا،
جەتەكشىسى: اعا-وقىتۋشى ن.ب.رۋشانوۆا
