ەلباسى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار.رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلاماسىنىڭ جالعاسى بولىپ تابىلاتىن «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسى جاريالانىپ، سوعان بايلانىستى عالىمدار، زيالى قاۋىم وكىلدەرى تارىپىنان قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. ماقالا ەكى بولىمنەن تۇرادى. ءبىرىنشىسى «ۇلت تاريحىنداعى كەڭىستىك پەن ۋاقىت» دەپ اتالادى. جالپى قازاق حالقى «جەتى» سانىن ەرەكشە قادىرلەپ قاستەرلەپ كەلەدى. ەلباسىنىڭ ماقالاسىندا دا وسى قاسيەتتى جەتى ساندى قاستەرلەپ ، پايدالانعان. ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى دا وسى قاسيەتتى سانمەن بايلانىستى سيپاتتالادى. ياعني قازاق حالقىنىڭ تاريحى ايرىقشا بەرىلەدى. نەگىزگى بولىمدە ۇلى دالانىڭ جەتى قىرىن ايقىنداپ بەرەدى، سونىڭ ىشىندە «اتقا ءمىنۋ مادەنيەتى»، «ۇلى دالاداعى ەجەلگى مەتاللۋرگيا»، «اڭ ءستيلى»، «التىن ادام»، «تۇركى الەمىنىڭ بەسىگى»، «ۇلى جىبەك جولى»، «قازاقستان – الما مەن قىزعالداقتىڭ وتانى» دەپ ارقايسىسىنا ەرەكشە توقتالادى.
الدىمەن ماقالادا قازاق حالقىنىڭ جەتى قازىناسىنىڭ ءبىرى بولعان جىلقىعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى جانە جىلقىنى قولعا ۇيرەتۋ قازاق دالاسىنان باستالعانى ايتىلادى. ۇلى دالانىڭ مەتاللۋرگياسى، ياعني سوڭعى جىلدارى تابىلىپ جاتقان تاريحي مۇرالار بابالارىمىزدىڭ سول كەزەڭدە وزىق تەحنولوگيالاردان حابارى بار ەكەندىگىنەن سىر شەرتەدى. اڭ ءستيلى ءبىزدىڭ اتالارىمىزدىڭ بۇرىندا وتە جوعارى وندىرىستىك تاجىريبەسى بار ەكەنىن بايقاتادى. التىن ادامنىڭ قازاق جەرىندە تابىلۋى الەمدىك عىلىمىنا قوسقان ۇلەسى ايرىقشا ەكەنىن كورسەتەدى. تۇركى الەمىنىڭ بەسىگى بولىپ تابىلاتىن قازاقستاننىڭ رولى ەرەكشە ەكەنىن اتاپ وتۋگە بولادى. ۇلى جىبەك جولىنىڭ جاھاندىق ساحنادا الار ورنىن باعالايدى. قازاقستاننىڭ تاۋلى ايماقتارى الما مەن قىزعالداقتىڭ وتانى ەكەنىن عىلىمي تۇردە دالەلدەر بەرەدى.
وسى ورايدا تاريحقا ۇڭىلەتىن بولساق، جوعارىدا اتالعان ۇلى جىبەك جولى ادامزات وركەنيەتىنە زور ۇلەس قوستى. باتىس پەن شىعىستى، بەيبىتشىلىك پەن تاتۋلىقتى قالاعان ءار حالىقتى ءبىر-بىرىمەن قاتىناس جاساۋعا مۇمكىندىك بەرگەن ۇلى دا مادەني جانە ساۋدا-ساتىق جولى بولدى. سول كەزدە بۇل جولدىڭ حالىقتار اراسىندا ەكونوميكالىق بايلانىستاردى دامىتۋعا ەرەكشە سەپتىگىن تيگىزدى. سوعان وراي، ەلباسىمىزدىڭ ماقالاسىندا اتالمىش كەرۋەن جولىن تىلگە تيەك ەتۋى وتە ورىندى. كەلەشەكتە وسى جولدىڭ سۇلباسىمەن ەكونوميكالىق بايلانىستاردى قايتا جاڭعىرتۋدىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى ماڭىزى وتە زور.
ماقالانىڭ ەكىنشى بولىمدە «ارحيۆ-2025» جوباسى جايىندا ايتىلۋى، وتە قۇپتارلىق جانە بۇل جوبانىڭ كوپتەگەن تاريحشى مەن زيالى قاۋىم تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ وتىرعانى قۋانتاتىن جاي. ارحيۆ – تاريح ايناسى، ءبىز كەلەشەك ۇرپاققا ءتول تاريحىمىزدى قالدىرۋىمىز كەرەك جانە مۇنىڭ ءوزى تاريحتى تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە بەتبۇرىس جاسايدى. ويتكەنى، تاريحتى بىلمەي، بولاشاقتى باعدارلاۋ مۇمكىن ەمەس. ۇلى دالانىڭ تاريحىنا قاتىستى تولعاناتىن كەرەمەت تاريحي دۇنيەلەر جاتىر.
قازاق ەلىنىڭ قارىشتاپ وركەندەپ وسۋىنە، جاھاندىق وركەنيەتتىڭ ماڭىزدى جاقتارىنا كوڭىل بولىنەدى، قوعامدا تاريحي سانانىڭ قالىپتاسۋىنا سەرپىن بەرەدى. وسى ورايدا، ەلباسىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىندا كەلتىرگەن دەرەكتەر مەن دايەكتەر قازاق عىلىمىنىڭ، اتا بابالارىمىزدىڭ جاھاندىق وركەنيەتكە قوسقان ۇلەسى ايرىقشا ەكەنىن بايقاتادى.
وسى ماقالا اياسىندا ءبىزدىڭ مادەني قۇندىلىقتارىمىزدى قورعاۋ ارقىلى مادەنيەتتەر توعىسىندا ءتول تاريحىمىز الەمگە تانىلادى، باسقا ۇلكەن وركەنيەتتى ەلدەرمەن تەرەمىز تەڭ تۇسەدى، تۇركى تايپالىرىنىڭ جاھاندىق وركەنيەتكە قوسقان ۇلەسىن زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ ارقىلى ءالى كۇنگە دەيىن زەرتتەلمەگەن دۇنيەلەردىڭ كىلتى تابىلادى، كەلەشەكتە كەڭ فورماتتاعى جۇمىستار اتقارىلادى، تاريحشى، شىعىستانۋشىلارعا ءوز تاريحىمىزدى ودان ءارى زەرتتەۋگە جول اشىلادى، تاريحي سانانىڭ جاڭارۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. ءبىزدىڭ تاريحىمىز – ۇلتتىڭ كودى، حالقىمىز ءوز ساناسىنان باي قۇندىلىقتارىمىزدى ءوز جادىلارىنان شىعارماي،قاستەرلەپ،كەلەشەگىنە سەنىممەن قاراي الادى.
ماقالا تاريحي سانانى جاڭعىرتۋدىڭ جاڭا باستاماسى بولادى، قازاق حالقى ءۇشىن وتە ماڭىزدى، تاعلىمى مول بولىپ، ۇلى دالانىڭ جەتى قىرىن ودان ءارى تەرەڭىرەك ۇعىنۋعا جانە رۋحاني بولمىسىمىزعا بارىنشا تەرەڭىرەك ۇڭىلۋگە، ونىڭ ءتۇيىنىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سادىقوۆا ر.ك.
