Elbasy N.Á. Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar.Rýhanı jańǵyrý» atty baǵdarlamasynyń jalǵasy bolyp tabylatyn «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasy jarııalanyp, soǵan baılanysty ǵalymdar, zııaly qaýym ókilderi tarypynan qyzý talqylanyp jatyr. Maqala eki bólimnen turady. Birinshisi «Ult tarıhyndaǵy keńistik pen ýaqyt» dep atalady. Jalpy qazaq halqy «jeti» sanyn erekshe qadirlep qasterlep keledi. Elbasynyń maqalasynda da osy qasıetti jeti sandy qasterlep , paıdalanǵan. Uly dalanyń jeti qyry da osy qasıetti sanmen baılanysty sıpattalady. Iaǵnı qazaq halqynyń tarıhy aıryqsha beriledi. Negizgi bólimde Uly dalanyń jeti qyryn aıqyndap beredi, sonyń ishinde «Atqa miný mádenıeti», «Uly daladaǵy ejelgi metallýrgııa», «Ań stıli», «Altyn adam», «Túrki áleminiń besigi», «Uly Jibek joly», «Qazaqstan – alma men qyzǵaldaqtyń otany» dep árqaısysyna erekshe toqtalady.
Aldymen maqalada qazaq halqynyń jeti qazynasynyń biri bolǵan jylqyǵa erekshe nazar aýdarylady jáne jylqyny qolǵa úıretý qazaq dalasynan bastalǵany aıtylady. Uly dalanyń metallýrgııasy, ıaǵnı sońǵy jyldary tabylyp jatqan tarıhı muralar babalarymyzdyń sol kezeńde ozyq tehnologııalardan habary bar ekendiginen syr shertedi. Ań stıli bizdiń atalarymyzdyń burynda óte joǵary óndiristik tájirıbesi bar ekenin baıqatady. Altyn adamnyń qazaq jerinde tabylýy álemdik ǵylymyna qosqan úlesi aıryqsha ekenin kórsetedi. Túrki áleminiń besigi bolyp tabylatyn Qazaqstannyń róli erekshe ekenin atap ótýge bolady. Uly Jibek jolynyń jahandyq sahnada alar ornyn baǵalaıdy. Qazaqstannyń taýly aımaqtary alma men qyzǵaldaqtyń otany ekenin ǵylymı túrde dálelder beredi.
Osy oraıda tarıhqa úńiletin bolsaq, joǵaryda atalǵan Uly Jibek joly adamzat órkenıetine zor úles qosty. Batys pen shyǵysty, beıbitshilik pen tatýlyqty qalaǵan ár halyqty bir-birimen qatynas jasaýǵa múmkindik bergen uly da mádenı jáne saýda-satyq joly boldy. Sol kezde bul joldyń halyqtar arasynda ekonomıkalyq baılanystardy damytýǵa erekshe septigin tıgizdi. Soǵan oraı, Elbasymyzdyń maqalasynda atalmysh kerýen jolyn tilge tıek etýi óte oryndy. Keleshekte osy joldyń sulbasymen ekonomıkalyq baılanystardy qaıta jańǵyrtýdyń álemdik deńgeıdegi mańyzy óte zor.
Maqalanyń ekinshi bólimde «Arhıv-2025» jobasy jaıynda aıtylýy, óte quptarlyq jáne bul jobanyń kóptegen tarıhshy men zııaly qaýym tarapynan qoldaý taýyp otyrǵany qýantatyn jaı. Arhıv – tarıh aınasy, biz keleshek urpaqqa tól tarıhymyzdy qaldyrýymyz kerek jáne munyń ózi tarıhty tereńirek zertteýge betburys jasaıdy. Óıtkeni, tarıhty bilmeı, bolashaqty baǵdarlaý múmkin emes. Uly dalanyń tarıhyna qatysty tolǵanatyn keremet tarıhı dúnıeler jatyr.
Qazaq eliniń qaryshtap órkendep ósýine, jahandyq órkenıettiń mańyzdy jaqtaryna kóńil bólinedi, qoǵamda tarıhı sananyń qalyptasýyna serpin beredi. Osy oraıda, Elbasynyń «Uly dalanyń jeti qyry» maqalasynda keltirgen derekter men dáıekter qazaq ǵylymynyń, ata babalarymyzdyń jahandyq órkenıetke qosqan úlesi aıryqsha ekenin baıqatady.
Osy maqala aıasynda bizdiń mádenı qundylyqtarymyzdy qorǵaý arqyly mádenıetter toǵysynda tól tarıhymyz álemge tanylady, basqa úlken órkenıetti eldermen teremiz teń túsedi, túrki taıpalyrynyń jahandyq órkenıetke qosqan úlesin zertteýler júrgizý arqyly áli kúnge deıin zerttelmegen dúnıelerdiń kilti tabylady, keleshekte keń formattaǵy jumystar atqarylady, tarıhshy, shyǵystanýshylarǵa óz tarıhymyzdy odan ári zertteýge jol ashylady, tarıhı sananyń jańarýyna septigin tıgizedi. Bizdiń tarıhymyz – ulttyń kody, halqymyz óz sanasynan baı qundylyqtarymyzdy óz jadylarynan shyǵarmaı,qasterlep,keleshegine senimmen qaraı alady.
Maqala tarıhı sanany jańǵyrtýdyń jańa bastamasy bolady, qazaq halqy úshin óte mańyzdy, taǵlymy mol bolyp, uly dalanyń jeti qyryn odan ári tereńirek uǵynýǵa jáne rýhanı bolmysymyzǵa barynsha tereńirek úńilýge, onyń túıinin sheshýge múmkindik beredi.
Sadyqova R.K.
