قازاعىمىزدىڭ كەڭپەيىلدىلىگىن، جومارتتىعىن، قوناقجايلىلىعىن پاش ەتەتىن داستۇرلەردىڭ ءبىرى – «ەرۋلىك» بەرۋ. جاڭا قونىسقا كوشىپ كەلگەندەردىڭ العاشىندا ۇيرەنىسە الماي توسىرقايتىنى زاڭدىلىق. سوندىقتان دانا حالقىمىز ەرۋلىك بەرۋدى ويلاپ تاپقان: بۇرىننان وتىرعاندار كوشىپ كەلگەندەردىڭ ءۇيىن تىگىسىپ، بارلىق كورشى بولىپ، كەزەك-كەزەك قونىستانۋشىلاردى بالا-شاعاسىمەن قوسىپ، تۇگەل ۇيلەرىنە شاقىرىپ، تانىسىپ، ءبىلىسىپ ارالاسىپ كەتۋگە جاعداي جاسايدى. ۇلكەندەر دە، بالا-شاعا دا ەرۋلىك كەزىندە ابدەن تانىسادى. ەگەر كوشىپ كەلگەندەر جاس وتاۋ بولسا، ولارعا ىدىس-اياق سياقتى ۇساق-تۇيەك، بىراق كۇندەلىكتى قاجەتتى دۇنيەلەردى دە تارتۋ ەتەتىن بولعان. وسىلاي ەتەنە جاقىن ارالاسۋدىڭ ارقاسىندا بوتەن ادامدار تۋىستارداي باۋىر باسىپ كەتەدى. قازىرگى كەزدە اسىرەسە، ۇلكەن قالالاردا بۇل ءداستۇر وكىنىشكە وراي، ۇمىتىلىپ بارادى. ياعني، «ەرۋلىك» – ءداستۇرلى ورتادا جاڭادان كوشىپ كەلگەندەرگە بەرىلەتىن قوناقاسى. استى ادەتتە، كوشىپ قونىستانعاندارعا اپارادى. «ەرۋلىك بەرۋ» جاڭادان كەلگەن كورشىلەردى بوتەنسىرەتپەي سىيلاپ، ءوز ورتاسىنا تارتۋدىڭ بەلگىسى. كەيدە ەرۋلىككە شاقىرعانعا دەيىن-اق جاڭادان كوشىپ كەلگەن ءۇيدىڭ وتىن-سۋى بولمايتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، العاش كەلگەن كۇنى سابامەن قىمىز، ەت الىپ كەلەدى. سونداي-اق، ءۇيىن تىگىپ، جينالىپ، ابدەن ورنالاسىپ بولعان سوڭ ەرۋلىككە شاقىرادى.
ەرۋلىك كوشى-قون كەزىندەگىدەن باسقا، اۋىل ورتاسىنا جاڭا ءۇي كەلسە، قونىستانسا سول اۋىلدىڭ ادامدارى جاڭا ۇيگە «ەرۋلىك» دەپ اس ءپىسىرىپ، تاباق تارتادى. بۇل جاڭا ادامداردى بوتەنسىرەتپەي ءوز ورتاسىنا تارتۋدىڭ، سىيلاسۋدىڭ ۇلكەن بەلگىسى. مۇنىڭ الۋمەتتىك، قوعامدىق ءمانى دە بار. مىسالى، جاڭا كوشىپ كەلگەن ۇيدە وتىن، سۋ بولمايدى. ونى اكەلۋگە ءبىراز ۋاقىت كەرەك. مىنە، كەڭ ويلاپ، تەرەڭ تولعايتىن قازاق سالتى مۇنى دا ەسكەرگەن. «ەرۋلىك اپارۋ» سالتى قازاق ۇعىمىندا دامدەس، سىيلاس بولۋعا باعىتتالعان. كورشىلىك قارىم-قاتىناستى رەتتەۋگە نەگىزدەلگەن سىيلاستىق كورىنىسى بولىپ تابىلادى. بۇل جوسىندا ءدامنىڭ تانىسىپ بىلۋگە، ارالاسۋعا جاناما تۇردە قىزمەت ەتىپ وتىرعانىن اڭعارۋعا بولادى. ەل اۋزىندا «كورشى اقىسى – ءتاڭىر اقىسى» دەگەن ءسوز بار. قازاق ەرۋلىك بەرىلمەسە، «ءدان قىسىرايدى، بوساعا سوگىلەدى، جەر جەريدى» دەپ ىرىمداعان. ەرۋلىك بەرگەن ۇيگە ريزا بولعان جاڭا كورشى «ءتاڭىر جارىلقاسىن ايتىپ» ىقىلاس تىلەگىن بىلدىرەدى.
ءوز ۇلتىمىزدىڭ قادىر-قاسيەتىن، وي-ءورىسىن تانىتاتىن سالت-داستۇرلەرىمىزگە مەيلىنشە قۇرمەتپەن قاراپ، ولاردى قاستەرلەۋ بارشا قازاقتىڭ ەلدىگىنە سىن. بۇل داستۇرلەر كورگەندىلىكتىڭ، سىيلاستىقتىڭ، قۇرمەت كورسەتۋدىڭ كوركەم ۇلگىسى سانالادى.
ا. بەيسەگۋلوۆا
«ۇلتتىق قۇندىلىق» جوباسى اياسىندا
الماتى قالاسى ىشكى ساياسات باسقارماسى تاپسىرىسىمەن
«پەداگوگيكالىق عىلىمدار اكادەمياسى» قب
