قازاق ەلى قانشاما "اقتاباندى" باسىنان كەشىرگەن، كوپ ادەت-عۇرىپتارىنان، مىنەزىنەن ايىرىلعانى، سونىڭ ىشىندە ەركىندىگىنەن، تاۋەلسىزدىگىنەن. 1991 جىلدان باستاپ ەلدىگىمىزگە ۇمتىلعان جاس قازاقستاننىڭ الدىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالپىنا كەلتىرۋ باستى نازاردا بولدى.ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدا ناقتىلاپ الماي "ەل بولام دەۋ" بوس قيال ەمەس پە؟ ءبىر مەملەكەتتە بىرنەشە ءتىل ءومىر سۇرگەنمەن، بىرنەشە ۇلت بىردەي ءدىندى ۇستاي المايتىنى تۇسىنىكتى. جاڭا مەملەكەت دەموكراتيا، ەكونوميالىق-الەۋمەنتتىك جەتىستىك، ىشكى تاتۋلىق جاعدايىندا ورىستەكتى، نەمىستەكتى، ۋكراينتەكتى، تاتارتەكتى قازاقستاندىقتاردىڭ جاڭا ۇرپاعى ءوسىپ - جەتىلدى. قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن بەيبىت جولمەن السا، ابىرويلى مەملەكەت قۇرۋدى دا "سانالى" جولمەن جۇزەگە اسىرا الادى. تۇركىلىك پەن يسلامعا نەگىزدەلگەن مەملەكەت قۇرۋ بابالارىمىزدىڭ ارمانى، سوندىقتان الدىمەن قازاقتىعىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋىمىز قاجەت.
الدىمەن ەڭ ءتيىمدىسى كورشىلىك قارىم-قاتىناستاردى نىعايتۋ ارقىلى يسلامعا دەگەن كوز-قاراسىمىزدى ناقتىلاپ الۋىمىز قاجەت. "اللاعا شۇكىر"- دەپ سىرتقا ەمەس ىشتەي اتىپ جۇرگەن انالارىمىزدى، اس قايىرا الماي جۇرگەن اتالارىمىزدى كوزبەن كورىپ وسكەن ۇرپاقتارىڭىزدىڭ ءبىرىمىن. ءدىني مۇراتتارىمىز قايتا جاندانىپ،ونىڭ سىرتقى اتريبۋتتارى قالپىنا كەلتىرىلدى.اۋىلىمىزدا ەسكى مەشىتتەر قالپىنا كەلتىرىلدى، جاڭادان سالىنا باستادى، سانى كوبەيدى.جاستارىمىز يماندىلىق ساۋاتتىلىقتارىن جەتىلدىردى. ءسويتىپ، ۇزاق ۇاقىتقا سوزىلعان ۇزىلىستەن كەيىن،"اللانى" اۋىزعا الدىق. يسلام ءدىنى قازاقستانعا 8-عاسىردان باستاپ ەنە باستاعانمەن، يسلامدانۋ پروتسەسى 15-16-عاسىرلارعا دەيىن سوزىلدى، ال ءىس-جۇزىندە 18-19 عاسىرلاردا تاتار-نوعاي جانە ورتا ازيا ميسسيونەرلەر ارقىلى كۇشەيتىلدى.الايدا قازاق مۇسىلماندىعى ۇلتتىق يدەيا شەڭبەرىندە قالماي باسقا قازاقتاردى بىرىكتىرەتىن "جاڭا يدەيا" كەرەك.ول يدەيا - قازاقتىڭ مەملەكەتتىك يدەياسىن ۇلتتىق شەڭبەردەن جوعارى وركەنيەتتىك دارەجەگە شىعارۋ دەگەن ءسوز. تاۋەلسىز ەلىمىزدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قاراپايىم حالىق ءۇشىن ۇلتتىق يدەيا نەمەسە ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز - يسلام،تۇركى جانە قازاق ءتىلى. قازاق ءدىن ارقىلى ءوزىن مۇسىلمان الەمىنە،ءتىل ارقىلى تۇركى الەمىنە قوسادى. كوشپەلى تۇرمىس، شامانيزم سارقىناقتارى، باسقا دىندەرمەن شەكتەسىپ جاتۋى ءوز ىقپالىن تيگىزبەي قويمادى. يسلام ەلدەرىنىڭ (تۇركيا،كۋۆەيت،مالازيا،ەگيپەت ت.ب) جەتىستىكتەرى قازاقتار ءۇشىن جاقسى باعدار بولا الدى، دەگەنمەن قازاق ەلى دامۋدىڭ ءوز جولىن تاڭدادى،ول دالا ءداستۇرى مەن فيلوسوفياسىن جاڭاعا بەيىمدەۋگە، جاڭامەن ۇشتاستىرۋعا باعىتتالعان ەدى.
ەلىمىزدىڭ حالقى تۇراقتاندى، ياعني كەتەتىندەرى كەتىپ، كەلەتىندەرى كەلىپ بولعان ەدى. قازاقتار ءوز مەملەكەتىنىڭ سەنىمدەرى مەن يسلامىنىڭ سينتەزى كورشىلەردىڭ مۇسىلماندىعىنان دا ەرەكشەلەۋ بولدى. وزىمە كەلەتىن بولسام، نامازعا جىعىلۋ، دۇعا وقۋدى مەن، ومىردەن شارشاعان نەمەسە باسىنا قيىندىق تۇسكەن ادامدار پايدالانادى دەپ جۇرگەنمىن. ءۇيىمىزدىڭ قاسىندا 1996 جىلى اشىلعان مەشىتتە بار،وعان بارۋشىلار دا كوبەيىپ كەلەدى.باسىندا ولارعا دا كۇدىكتەنە قاراعان بولاتىنبىز.ۋاقىتىن بوسىنا مەشىتكە وتكىزىپ ءجۇر، باسقا دىنمەن اينالىسىپ اقشا تاۋىپ ءجۇر دەگەن ويدا دا بولعانىمىز راس. باسىڭا ءىس تۇسكەندە بىلەدى ەكەنسىڭ...
...قىزىمدى ۇزاتىپ جيەندى بولدىق. قىزىم اۋىرلاۋ بوسانىپ، جيەنىمىزدى ۋايىمداپ اۋىلداعى ەمشى جاقىن جەڭگەمە بارىپ "قىزىمدى،ونى دۇنيەگە اكەلگەن جيەنىمدى ۋايىمداپ، ءوزىمدى قويارعا جەر تابا الماي ءجۇرمىن،نە ىستەيمىن؟" دەگەنمىن. ول سەن ادامنان ەمەس اللادان سۇرا دەدى. سول بويدا جۇمىسقا كەلىپ، تاڭ نامازىن وقىپ جۇرگەن جۇمىستاسىمنان بارلىق ايتىلۋىمەن جازىلعان تاڭ نامازىمەن،وقىلاتىن سۋرەنى الىپ، جولداسىمنان رۇقسات الىپ وقي باستادىم.
سەنىڭ ويىڭدى جۇيەلەيدى، تىنىمسىزدىقتان قۇتقارا باستادى،وزىمدە يماندىلىققا اياق باسا باستادىم.
بارلىق سۇرەلەر شۇكىرشىلىككە، قاناعاتشىلىققا، قايىرىمدىلىققا جول باستايدى. مەنىڭ مىنەزىمدە سوعان قاراي باقىتتالعاندىقتان، تۋمالاستار اراسىندا، جۇمىستاستار اراسىندا، جالپى كوپشىلىك اراسىندا دا ادامدارعا جاقسى كوزبەن قاراي باستاعانىمدى بايقادىم.
يا، شۇكىرشىلىكتىڭ ءوزى ماعان قۋات بەرىپ تۇرادى. وتباسىم امان، جولداسىم امان، بالالارىم دا، جيەنىمدە امان ساۋ ءوسىپ كەلەدى.
ونىڭ بارلىعى مەنىڭ تاڭ نامازىما جىعىلعانمنىڭ ارقاسى بولار...
ومىردە ارتىق ەشتەڭە جوق،ارتىق ءسوز،ارتىق تاماق،ەڭبەكسىز اقشا ساعان جولداس بولمايدى.
ارتىق ءسوز اينالىپ، ءوزىڭنىڭ باسىنا كەلەدى، ارتىق دۇنيە كوپ ۋاقىتىڭدى الادى ەكەن.
بارعا قاناعات ەتىپ،وتباسىڭنىڭ بەرەسىنە بارلىق كۇش جىگەرىڭدى سالعاندا عانا بارلىق جەردە سەن باقىتتى بولاسىڭ.
سەن باقىتتى وتباسىڭنان ىزدە،وتباسىڭداعى ىزگىلىكتى يماندى بولعاندا عانا سەزىنەسىڭ.
يماندىلىق سەنىڭ جۇرەگىڭ تىنىشتالعاندا عانا پايدا بولادى. جۇرەگىڭنىڭ تىنىشتالعانى سەنىنىڭ دەنساۋلىعىڭنىڭ ارتقانداعىسى.سوندىقتان سەن كەز-كەلگەن اۋرۋدىڭ الدىن العىڭ كەلسە الدىمەن جۇرەگىڭدى يمانعا تولتىرۋىڭ كەرەك ەكەن. مەن ونى 48 جاسىمدا ۇقتىم، كەش قالا جازداپپىن، وعاندا شۇكىر ەتەمىن. باسقا ءدىني ورتادا وسكەن اتاقتى ادامداردىڭ نەگە يسلام ءدىنىن قادىرلەيتىنى ولاردىڭ جۇرگەگى تەك يسلام ءدىنىن ۇققاندا عانا تىنىشتالعان بولۋى كەرەك. يسلام ءدىنىنىڭ ءوزىنىڭ ارا - جىكتەرىن اجىراتا بىلمەي، باسقا ەلگە كەتكەندەر تۋرالى جەلىدەن ەستىپ ءجۇرمىز. ولاردى قۇداي اياسىن... قازاق ەلىندە يسلام دىنىنە دەگەن كوزقاراس اقىرىن-اقىرىن ءوز دەڭگەيىندە جاقسى تۇسىنىك قالىپتاسىپ كەلە جاتىر. يماندى كاسىپكەرلەر كوبەيىپ قايىرىمدى بولىپ، اۋىلداستارىنا دەمەۋشىلك كورسەتۋ جولعا قويىلا باستادى. جالعان دۇنيەنىڭ ۋاقىتشا دەپ تۇسىنگەن ءاربىر قازاق ءدىنىن دە،ءتىلىن دە جوعالپاق ەمەس. مەن قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن مانعىستاۋ اۋدانى شەتپە دەگەن اۋىلدا سەرىكبول قوندىباي مۋزەيىنىڭ ءوزى رۋحاني قۇندىلىقتارعا تولى.
سەرىكبولشا : ء"بىز مىناۋ جالعان دۇنيەنى تەك سيمۆولدار ارقىلى قانا كەسكىندەي الامىز،ويتكەنى شەكسىز عالامنىڭ كەسكىنىن دە، قانداي ماتەريالدان جانە قانداي جولمەن پايدا بولعانىندا، جاراتۋشى يەنىڭ ونى قالاي جاساعانىن شىن مانىندە كورە، بىلە المايمىز. سوندىقتان گەومەتريالىق سيمۆول نۇەتەمەن ،(كىندىك نەمەسە تسەنتر) رودان شىققان ساۋلە "نۇر". نۇر - اللا تاعالانىڭ جاسامپازدىق قارەكەتىنە پايدالاناتىن ماتەريال عانا. اللا تاعالانىڭ ءوزى ەمەس،ونىڭ بۇيرىعىنىڭ نەمەسە ءامىرىنىڭ كەلبەتى. كورىلمەس (نەپروياۆلەنوست)-كوزبەن كورۋگە بولمايتىن. سەرىكبولدىڭ ءسوزىنىڭ قۇدىرەتى وسىندا. كورىنەتىن بىزدەر، كورىنبەيتىندەر رۋحتار. رۋح دەگەنىمىز-اللانىڭ نۇرى- قۇدىرەت. العاش قازاق ميفولوگياسىنىڭ نەگىزىن سالۋشى دەگەن اتۋىنىڭ ءوزى - ونىڭ ەڭبەكتەرىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى باياعى اتا بابالارىمىزدىڭ نانىم -سەنىمدەرىنەن العان. ال، نانىم- سەنىمدەرىمىزدىڭ استارىندا ءبىزدىڭ يسلام ءدىنى جاتىر". مەن ءسوزىمدى ساۋلەتشى، اقىن جەرلەس اعامىز سايىن نازاربەكۇلىنىڭ "ادال ءسوزدىڭ عۇمىرى ۇزاق" دەپ اياقتاعىم كەلەدى.
بەرديەۆا ريما قاناتبايقىزى
