قۇندىلىق - مادەنيەتتىڭ قۇرامداس بولىگى. قانداي دا ءبىر ەلدىڭ رۋحاني مادەنيەتى، ادەبيەتى مەن ونەرى، عىلىم مەن تەحنيكاسى، الەۋمەتتىك جاعدايى، ماتەريالدىق ءوندىرىسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى جەتىستىكتەرى ۇلتتىق قۇندىلىق- تارىنىڭ مانىنە يە بولادى جانە وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ازاماتتىق، وتانشىلدىق، رۋحاني-ادامگەرشىلىك جان-دۇنيەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا بەلسەندى تۇردە ىقپال ەتەدى. ۇلتىمىزدىڭ كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى مۇستافا شوقاي: «ۇلتتىق قۇندىلىقتاردان جۇرداي رۋحتا تاربيەلەنگەن ۇرپاقتان حالقىمىزدىڭ قاجەتى مەن مۇددەسىن جوقتايتىن پايدالى ازامات شىقپايدى» ،- دەگەن بولاتىن. ال ۇلتتىق قۇندىلىق تۋرالى ءسوز بولعاندا، وتباسى مەن بالا تاربيەسى تۋرالى ايتپاي كەتە المايمىز.
حالقىمىز «بالاڭدى ءوز تاربيەڭمەن تاربيەلەمە، ءوز ۇلتىڭنىڭ تاربيەسىمەن تاربيەلە» دەگەن ەكەن. وسى جەردە قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى، عالىم م.جۇماباەۆتىڭ مىنا ءسوزى ويعا ورالادى: «ۇلت تاربيەسى – باياعىدان بەرى سىنالىپ، كوپ بۋىن قولدانىپ كەلە جاتقان تاقتاق جول بولعاندىقتان، ءاربىر تاربيەشى ءسوز جوق، ۇلت تاربيەسىمەن تانىس بولۋعا ءتيىس. جانە ءار ۇلتتىڭ بالاسى ءوز ۇلتىنىڭ اراسىندا، ءوز ۇلتى ءۇشىن قىزمەت قىلاتىن بولعاندىقتان، تاربيەشى بالانى سول ۇلت تاربيەسى مەن تاربيە قىلۋعا مىندەتتى» دەگەن ءسوزى دە سونىڭ دالەلى. سوندىقتان دا سان عاسىرلار بويى سۇرىپتالعان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى وقۋ-تاربيە پروتسەسىنە ەنگىزۋ ارقىلى بولاشاق ۇرپاقتاردىڭ بويىنا دارىتۋ كەرەك.
قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىنىڭ «XXI عاسىرداعى ۇلتتىق سانا تۋرالى» بولىمىندە : «حح عاسىرداعى باتىستىق جاڭعىرۋ ۇلگىسىنىڭ بۇگىنگى زاماننىڭ بولمىسىنا ساي كەلمەۋىنىڭ سىرى نەدە؟ مەنىڭشە، باستى كەمشىلىگى – ولاردىڭ وزدەرىنە عانا ءتان قالىبى مەن تاجىريبەسىن باسقا حالىقتار مەن وركەنيەتتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرمەي، بارىنە جاپپاي ەرىكسىز تاڭۋىندا. اجەپتاۋىر جاڭعىرعان قوعامنىڭ ءوزىنىڭ تامىرى تاريحىنىڭ تەرەڭىنەن باستاۋ الاتىن رۋحاني كودى بولادى. جاڭا تۇرپاتتى جاڭعىرۋدىڭ ەڭ باستى شارتى – سول ۇلتتىق كودىڭدى ساقتاي ءبىلۋ. ونسىز جاڭعىرۋ دەگەنىڭىزدىڭ قۇر جاڭعىرىققا اينالۋى وپ-وڭاي» ،- دەي كەلە،- جاڭعىرۋ اتاۋلى بۇرىنعىداي تاريحي تاجىريبە مەن ۇلتتىق داستۇرلەرگە شەكەدەن قاراماۋعا ءتيىس. كەرىسىنشە، زامانا سىنىنان سۇرىنبەي وتكەن وزىق داستۇرلەردى تابىستى جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدى العىشارتتارىنا اينالدىرا ءبىلۋ قاجەت. ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق-رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى»،- دەپ جازدى. راسىندا، «جاس ۇرپاقتى –بولاشاعىمىز» دەپ ساناساق، ءوزىنىڭ انا-تىلىمەن، سالت-داستۇرىمەن، ادەپ-عۇرپىمەن، تۋعان تاريحىمەن تەرەڭ تامىرلانعاندا عانا ءوزىنىڭ بولمىسىن ساقتاپ قالا الادى. سوندىقتان جاس ۇرپاقتى جاستايىنان مەيىرىمدىلىك، ىزگىلىك، قايىرىمدىلىق، ادامگەرشىلىك سەكىلدى قۇندى قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرە ءبىلۋ، سونداي-اق سالاۋاتتى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ، رۋحاني باي ادام بالاسىن قالىپتاستىرۋ – باستى مىندەت. اتا-بابا داستۇرىنە قۇرمەت كورسەتۋ، جاي عانا قۇرمەت كورسەتىپ قويماي، ونى ومىرلىك سالتىندا بەرىك ۇستانۋ، بابالاردىڭ اماناتىن ساقتاپ بويىنا ءسىڭىرۋ، ونى كەلەر ۇرپاقتارعا جەتكىزۋ - كەز-كەلگەن ازاماتتىڭ پارىزى. سەبەبى ءوزىنىڭ دىن، ءتىل، ءداستۇر بىرلىگى ارقاسىندا قازاق ۇلتى XIV-XV ع باستاپ ەۋروپانىڭ وتارشىل مەملەكەتتەرىنە قاراعاندا دەربەس حالىق رەتىندە قالىپتاستى. بىراق ەلدىگىمىزدى جويۋدى ماقسات ەتكەن كەڭەستىك يمپەريا ءتىلىمىزدى قۇرتۋعا كۇش سالدى. ويتكەنى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور س.دورجەنوۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا: «ءتىلى جوقتىڭ – تەگى جوق، تەگى جوقتىڭ- ەلى جوق» دەگەن ناقىل ءسوز كەزدەيسوق شىقپاعان. سەبەبى، ەلى جوق ادامدا ۇلتتىق سەزىم بولا ما؟» سوندىقتان «ماڭگۇرتتەنگەن» ادام ەل بولاشاعى تۋرالى ويلاي المايدى. بۇل تۋرالى م.اۋەزوۆ: «گولوششەكيننىڭ «كىشى وكتيابرى»- قازاقستاندى ءبىرجولاتا قازاقتىق سيپاتتان ايىرۋدى كوزدەگەن ەڭ سوڭعى، ەڭ شەشۋشى زور مايدان ەدى،-دەپ جازدى، -قازاقستاندى تۇپكىلىكتى ۇلتسىزداندىرۋ جولىندا جاسالعان ءبىرىنشى زىمياندىق ءىرى قادام».
اتا- بابامىز تاۋەلسىزدىك ءۇشىن، ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالۋى ءۇشىن اتقا ءمىنىپ، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن اق نايزانىڭ ۇشىمەن كۇرەسسە، ادەبيەتتە اقىن- جازۋشىلارىمىز قالامىنىڭ ۇشىمەن كۇرەستى.توگىلگەن تەر، اققان قان، جازىلعان داۋلى ماسەلەلەر جىلدار وتە كەلە ءوز شەشىمىن تاۋىپ كەلەدى. اللاعا شۇكىر، ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە قادام باسقان جىلداردان باستاپ اتقارىلعان شارۋالار كوپ، الدا اتقارىلار جۇمىستار ودان دا كوپ. پرەزيدەنت ن.ءا. نازارباەۆ «2000 جىل- مادەنيەتتى قولداۋ جىلى» دەپ جاريالاعان ەدى. XXI عاسىرعا اياق باسقان قازاق ەلى ءۇشىن ءوزىنىڭ مادەني قۇندىلىقتارىن زەرتتەپ، جاريالاۋ –ۇلكەن قۋانىش . الدا كۇتىپ تۇرعان جاھاندانۋ جاس مەملەكەتىمىزدىڭ جۇتىلىپ كەتپەي، اياقتان تىك تۇرىپ، ءوز ەلدىگىن ساقتاپ قالۋ – باستى مىندەت.وسى جىلى بارلىق تۇركى حالىقتارىنىڭ كيەلى مەكەنى تۇركىستان شاھارىنىڭ 1500 جىلدىعى يۋنەسكو كولەمىندە اتالىپ ءوتىلدى. بيىل تۇركىستاننىڭ وبلىس بولىپ جەكە وتاۋ قۇرۋى- حالقىمىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. 2018 جىلدىڭ 21 قاراشاسىندا جارىق كورگەن ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىندا تۇركىستان قالاسىن «تۇركى الەمىنىڭ بەسىگى» دەپ اتاپ كورسەتكەن.
قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ «قازاقستان- 2050: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: «...ەندى ەشكىم وزگەرتە المايتىن ءبىر اقيقات بار. انا ءتىلىمىز ماڭگىلىك ەلىمىزبەن بىرگە ماڭگىلىك ءتىل بولادى! ونى داۋدىڭ تاقىرىبى ەمەس، ۇلتتىڭ ۇيتقىسى ەتە بىلگەنىمىز ءجون...»،-دەپ جازدى. ويتكەنى قازاقستان حالىقتارىنىڭ رۋحاني، ساياسي، مادەني جانە داستۇرلىك توپتاسۋىنا ءتىلىمىز جاعداي تۋعىزادى. قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى - قازاق وتباسىلارىندا. سەبەبى انا ءتىلىن ساقتاي العاندار ەلى مەن جەرىن دە ساقتاي الادى. ەلباسىمىز 2020 جىلعا قاراي حالىقتىڭ 95 پايىزى قازاق تىلىندە سويلەۋى كەرەكتىگىن باسا ايتقان ەدى. ءتىل تاعدىرى- ەل تاعدىرى. ۇلتتىق تاربيەنى بالا بويىنا سىڭىرۋدە، حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىلەرىن بالالارعا ۇيرەتۋدە « وي وسىرەتىن» انا ءتىلدىڭ ءرولى وراسان.
ەلباسى وسى جولداۋدا جاستارعا ءداستۇردى ارداقتاپ، داستۇرگە ساي ءدىني سانا قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگىن ايتا كەلىپ، قاراكوز قازاق قىزدارىن وزگە ەلدىڭ كيىمىن ۇلگى تۇتپاي، ۇلتتىق بولمىسقا ساي كيىنۋگە، قازىرگى زامان اعىمىنا سايكەس ءومىر سالتىن ۇستانۋعا شاقىردى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى قازاقستان حالقىنىڭ الدىنا ماڭگىلىك ەل بولۋ يدەياسىن ۇسىندى. بۇل يدەيانىڭ مۇراتى – ءتىل، ءدىن، جەر، مادەنيەت، عىلىم، ەڭبەك، ادام سەكىلدى قۇندىلىقتارعا تابان تىرەي وتىرىپ، ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەپ، زيالى ۇلت پەن زايىرلى مەملەكەت قۇرۋ- باستى مىندەت. «اتاڭا نە قىلساڭ، الدىنا سول كەلەدى» – دەيدى قازاق، سوندىقتان قاي ۋاقىتتا بولماسىن ەرەسەكتەردى سىيلاپ، كەرەك كەزدە قول ۇشىن سوزىپ، ۇلكەنگە ءىلتيپات، كىشىگە قامقورلىق كورسەتۋ – ءداستۇرلى ءۇردىس. ءۇردىستى ۇزبەي، ءداستۇردى بۇزباي كەيىنگىلەرگە جەتكىزۋ بۇگىنگى اتا- انانىڭ ەنشىسىندە. بولاشاق جاستار – رۋحاني قۇندىلىقتاردى جالعاستىرۋشى التىن كوپىر. ن.ءا.نازارباەۆ: «بۇگىندە ءبىزدىڭ حالقىمىز ءۇشىن ءداستۇرلى ەمەس جانە جالعان ءدىني اعىمدار ماسەلەسى وتكىر تۇر. جاستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگى وسى ومىرگە جات، جالعان ءدىني كوزقاراستى كوزسىز قابىلدايدى، ويتكەنى، ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ءبىر بولىگىندە شەتتەن كەلگەن جالعان ءدىني اسەرلەرگە يممۋنيتەتى ءالسىز»، – دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن. شىندىعىندا، ءدىن زايىرلى قوعامىمىزدىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ تابىلادى، سوندىقتان قۇزىرلى مەملەكەتتىك مەكەمەلەر ەلىمىزدەگى ءدىني قاتىناستاردى ودان ءارى دامىتۋعا ارقاشاندا مۇددەلىك تانىتادى.ونىڭ سەبەبى كەشەگى، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى، ادامداردىڭ ويى مەن ساناسىندا الەۋمەتتىك – ەكونوميكالىق ماسەلەلەر ءبىرىنشى ورىنعا شىعىپ، رۋحاني قۇندىلىقتار كەيىنگە ىسىرىلعاندىقتان، قوعامدا پايدا بولعان رۋحاني ولقىلىقتىڭ ورنىن باسقا ەلدەردەن كەلگەن ءارتۇرلى ءدىني يدەيالار تولتىرۋعا تىرىسىپ باقتى. سوعان بايلانىستى الەمدە ورىن العان ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ ۇشىعى ءبىزدىڭ ەلگە دە جەتتى. ءوز دىنىنەن بەزگەندەر قازاق حالقىنىڭ اتا- بابامىزدان كەلە جاتقان سالت- سانا، ءداستۇر، ادەت- عۇرپىمىزدى جوققا شىعارىپ، تەرىس قىلىق تانىتا باستادى. ولار توي-تومالاق، ءولىم-جىتىمدە اتقارىلاتىن داستۇرلەر مەن بەتاشار، كەلىننىڭ سالەم بەرۋى، قايتىس بولعان ادامنىڭ ارتىنان 7, 40 كۇندىك، جىلدىق اسىن بەرۋ، ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋ، جەتى شەلپەك تاراتۋ جانە ت.ب. سالتتاردى ءدىن نەگىزدەرىنە قايشى كەلەتىن ادەتتەر رەتىندە قارادى. «بەتاشارداعى » كەلىننىڭ ءيىلىپ سالەم بەرۋىن «ادامنىڭ تەك قانا اللانىڭ الدىندا عانا يىلۋىنە رۇقسات بار، ال ادام بالاسىنىنىڭ الدىندا ءيىلىپ سالەم بەرسە شيرك جاسايدى» دەپ تۇسىندىرەدى.وسىلايشا وزگە ءدىننىڭ ىقپالىندا كەتكەندەر ءداستۇر مەن ءدىندى ءبىر-بىرىنە قارسى قويىپ، ەل اراسىنا ىرىتكى سالۋدا. ەڭ اياعى اتا-اناسىنا قارسى كەلىپ، ءوز دەنساۋلىعى ءۇشىن دارىگەرلىك كومەكتەن، وتان الدىنداعى بورىشىنان باس تارتۋعا، ودان قالدى وتانىنان بەزىپ، باسقا ەلگە سوعىسۋعا وتباسىن، اكە- شەشەسىن، تۋعان جەردى تارك ەتىپ، ءوز ەركىمەن كەتۋ بەلەڭ الدى. «ەندىگى قازاق قوعامىندا كوپشىلىكتى تولعاندىراتىن ماسەلەنىڭ ءبىرى - ءدىني احۋالدىڭ جاي-كۇيى. ارينە، ءبىز مۇسىلمانبىز، ونىڭ ىشىندە ءابۋ حانيفا ءمازحابىن ۇستاناتىن سۋننيتتەرمىز. بابالارىمىز ۇستانعان بۇل جول ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى، اتا-انانى سىيلاۋعا نەگىزدەلگەن. جاستاردىڭ ۇلكەندەردى سىيلاۋعا نەگىزدەگەن. ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ەشۋاقىتتا قىز بالانىڭ بەتىن بۇركەمەگەن. ەندەشە بۇگىنگى ۇرپاق تا الەمدەگى ىزگى ءدىن - يسلام ءدىنىن قادىرلەي وتىرىپ، اتا ءداستۇرىن ارداقتاعانى ابزال، - دەدى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى،- قازىر كەيبىر سىرتقى كۇشتەر جاستارىمىزدى يسلام ءدىنىنىڭ حاق جولىنان اداستىرىپ، تەرىس باعىتقا تارتۋعا تىرىسادى. ولارعا ەرەتىن بولساق، ءبىز اپا-قارىنداستارىمىز بەن قىزدارىمىزدىڭ بەتىن تۇمشالاعاندى بىلاي قويعاندا، ولارمەن ءبىر داستارقاندا وتىرىپ، تاماق ىشۋدەن قالامىز». ءبىز ءدىني قۇندىلىقتار تۋرالى بىلمەيىنشە، حالىقتىڭ مادەني تۇتاستىعىن قالىپتاستىراتىن قۇندىلىقتار ءرولىن انىقتاي المايمىز. سوندىقتان قازىرگى تاڭداعى ءداستۇرلى دىندەر مەملەكەتتىڭ، ەلدىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاۋىنا نەگىز بولا وتىرىپ، ءدىني كونفەسسيالارى اراسىندا رۋحاني كەلىسىمدى، حالىقتار اراسىنداعى بىرلىكتى نىعايتۋعا سەبەپشى بولۋى ءتيىس.
كورنەكتى عالىم، قوعام قايراتكەرى امانگەلدى ايتالى «ۇلتتىڭ رۋحاني مۇرالارى مەن داستۇرلەرىن، قاھارماندىق ەرلىك سالتىن قاستەرلەۋ – ۇلتتىق يدەيانىڭ باستى كوزى بولادى، ونىڭ دۇنيەجۇزىلىك وركەنيەتتەر اراسىنداعى وزىندىك دەربەستىگىن نىعايتادى»، - دەيدى. بۇگىنگى جاس ۇرپاقتى بالا شاقتان، ياعني ەرتە جاستان ۇلت قۇندىلىقتارىنا سۇيەنە وتىرىپ تاربيە جۇرگىزۋ كەرەك.سەبەبى كومپيۋتەر مەن ۇيالى تەلەفونعا تەلمىرگەن بالانىڭ ۇيدەن شىقپاي- اق تەرىس جولعا كەتىپ قالاتىنىنا تاڭ قالۋعا بولمايدى. ءار اتا- انا بالاسىنىڭ عالامتوردان نەنى كورىپ، نەنى وقىپ جۇرگەنىن، كىمدەرمەن سويلەسىپ، قارىم- قاتىناس جاساپ جۇرگەنىن باقىلاۋدا ۇستاعان ءجون.
ى.التىنسارين يسلام مادەنيەتىنىڭ تازالىق، ادالدىق، ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك، باۋىرمالدىق سياقتى لەۆ تولستوي مەن گەتە دە باس يگەن شىنايى تاربيە ۇلگىلەرىن ءوز قولىمەن جازعان «شارياتۋل –يسلام»» دەپ اتالاتىن وقۋ قۇرالى ارقىلى قازاق بالالارىنىڭ ساناسىنا تازا كۇيىندە بەرۋگە تىرىستى. «اتالعان كىتاپتى جازىپ باستىرۋداعى ماقسات: ءدىن مەن قۇراندى جاقسى بىلمەيتىن دۇمشە مولدالاردىڭ ىقپالىنان ارىلىپ، يسلام ءدىنىنىڭ شارتتارىن جاستارعا ۇيرەتۋ، دۇرىس باعىت بەرۋ ... وقۋلىق جاستاردى شالا ساۋاتتى مولدالاردىڭ اسەر- ىقپالىنان ءبولىپ الىپ، ولارعا دىنمەن بىرگە سونداعى ادامگەرشىلىك ماسەلەسىن دە ناسيحاتتاۋعا جاعداي جاساعانىن تانىتادى»،- دەپ جازدى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى م.جارمۇحامەدوۆ. [5, 6-بەت] سوندىقتان ءاربىر وتباسى بالا تاربيەسىندە ءداستۇرلى ادەت- عۇرىپ زاڭدارىنىڭ ءتيىمدى جاقتارىن ۇرپاقتار ساناسىنا ءسىڭىرىپ، ولاردى زاڭدى قۇرمەتتەۋگە، ادىلەتتىلىككە، تۋراشىلدىققا تۇسەتىندەي ەتىپ تاربيەلەۋ كەرەك. ول ءۇشىن جاس ۇرپاقتارىمىز ەجەلگى قازاقتىڭ تىلىن، سالت- ءداستۇرىن (قىز ۇزاتۋ، قۇدا ءتۇسۋ), زاڭدارىن، حالىق اۋىز ادەبيەتىن (ماقال- ماتەلدەرىن، بيلەردىڭ ءادىل بيلىگىن، تۇرمىس- سالت جىرلارىن، باتىرلار جىرىن) ت.ب بىلگەنى ءجون. وتباسى تاربيەسىندەگى ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەر، تۋىستىق قارىم-قاتىناس، جەتى اتا تۋرالى تۇسىنىك، پەرزەنتتىك پارىز بەن قارىز، ۇلتتىق نامىس، سانا-سەزىم، وتانسۇيگىشتىك، ەڭبەكسۇيگىشتىك قاسيەتتەر ۇلتتىق تاربيەنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا ارنالعان تۋىندىلار دا قازاق حالقىنىڭ اۋىز ادەبيەتىندە مولىنان كورىنىس تاپقان. حالىق باتىرى باۋىرجان مومىشۇلى بىلاي دەگەن ەكەن: «ءبىزدىڭ تاريحىمىز - باتىرعا باي تاريح، حالقىمىز باتىرلىقتى بيىك دارىپتەپ، ازاماتتىق پەن كىسىلىكتىڭ سيمۆولى، ۇلگىسى ساناعان. باتىرلىق دەگەن، ەرلىك دەگەن ۇرپاقتان ۇرپاققا اتا ءداستۇر بولىپ قالا بەرمەك. وتكەنىن بىلمەگەن، ءتالىم – تاربيە، عيبرات الماعان حالىقتىڭ ۇرپاعى – تۇل، كەلەشەگى تۇرلاۋسىز. ءبىزدىڭ قازاق حالقى – باتىر حالىق». وتانشىلدىقتى دارىپتەيتىن بىردەن- ءبىر مۇرا — باتىرلار جىرى. وتانىن سۇيگەن، ەلىن جاۋدان قورعاۋ ءۇشىن قاسىق قانى قالعانشا ايانباي شايقاساتىن قوبىلاندى، قامبار، ەر تارعىن، الپامىس تۇلعالارى تۋرالى م.تىلەۋجانوۆ: «سىرتقى شاپقىنشىلىق كەزەڭىندە حالىق كۇشىنىڭ سيمۆولى رەتىندە كورىنگەن قاھارماندىقتىڭ بەينەسى ولاردىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىسىنا قاراماي، قىزمەتى ارقىلى باعالانادى (جىر قاھارماندارىنىڭ ءبارى باي بالالارى بولىپ كەلەدى) ... بۇل وبرازدار حالىق ءپاتريوتيزىمىنىڭ نەگىزىن قالايدى»، -دەيدى.
ءبىر ۇلتتى ەكىنشى ءبىر ۇلتتان ەرەكشەلەپ تۇراتىن جاقتارى: ءتىلى، حالىق اۋىز ادەبيەتى، ادەت- عۇرپى، سالت-ساناسى، مەنتاليتەتى، مادەنيەتى، ونەرى، تاعامدارى، ۇلتتىق قولونەرى، تۇرمىستىق بۇيىمدارى، ۇلتتىق ويىندارى، ت.ب. كەڭەس كەزىندە اتى اتالعان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى «ەسكىنىڭ قالدىعى» دەگەن سىلتاۋمەن كوزىن قۇرتپاق بولدى. ءسويتىپ ۇلتتىڭ ءوزىن جويۋعا تىرىستى. ەگەمەندى ەل بولعاننان بەرى ۇلتجاندى ازاماتتار سول ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا ۇلتتىق مۇرالارىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋگە تىرىسۋدا. ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى قالاعا كوشىرىپ، كۇندەلىكتى قولدانىسقا ەنگىزبەسەك، كوبى كوپ ۇزاماي ءوشۋى مۇمكىن.مىسالى، قازىر قالالى جەردە بالاسىنىڭ تۋعان كۇنىندە تورتتىڭ ۇستىنە شىراعدان جاعىپ اكەلىپ، ونى بالاعا وشىرتەدى. «وتىڭ وشپەسىن»، «شىراعىڭ سونبەسىن» دەيتىن قازاق حالقى ءۇشىن بۇل جامان ىرىم. بىراق ونى ويلاپ جاتقان ءبىز جوقپىز. وسى سياقتى كەمشىلىكتەر باسقا تويلاردا دا كەزدەسەدى.ول تۋرالى باتىر اتامىز ب.مومىشۇلىنىڭ كەلىنى، جازۋشى، قازاق داستۇرلەرىن ناسيحاتتاۋشى زەينەپ احمەتوۆا اپامىز تاراتىپ ايتىپ بەرگەن ەدى. قۇيما قۇلاق بولسا، تالايدىڭ نامىسىن قايراپ، ساناسىنا جەتەردەي بولدى.
ەلباسى جاقىندا جارىق كورگەن «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىن: «ءتول تاريحىن بىلەتىن، باعالايتىن جانە ماقتان ەتەتىن حالىقتىڭ بولاشاعى زور بولادى دەپ سەنەمىن. وتكەنىن ماقتان تۇتىپ، بۇگىنىن ناقتى باعالاي ءبىلۋ جانە بولاشاققا وڭ كوزقاراس تانىتۋ- ەلىمىزدىڭ تابىستى بولۋىنىڭ كەپىلى دەگەنىمىز وسى»،- دەگەن سوزبەن قورىتىندىلاعان ەكەن. ەندەشە «ماڭگىلىك ەل» بولۋ ءۇشىن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەي بىلەيىك.
ەسىمسەيىت الماگۇل جاپپاسقىزى
