«تابيعاتى سۇلۋ، كوركەم الماتى» دەگەن اسپەتتەۋگە لايىق وڭتۇستىك استانا ەكولوگيالىق پروبلەمالاردان ارىلماي-اق قويدى. «قازگيدرومەت» تاراتقان مالىمەتكە سەنسەك، 27 قىركۇيەك پەن 3 قازان ارالىعىندا اۋاسى ەڭ كوپ لاستانعان قالالار ۇشتىگىندە استانا، قاراعاندى جانە الماتى تۇر. اتالعان مەرزىم ىشىندە الماتى قالاسىندا اۋاداعى كونتسەنتراتسيالاردىڭ رۇقسات ەتىلگەن شەكتەن اسىپ كەتكەن 123 جاعدايى تىركەلىپتى.
قالانى باسقان قارا ءتۇتىن، لاس اۋا الماتىنى زاۋىت-فابريكاسى كوپ يندۋستريالدى ورتالىقتارمەن پارا-پار ەتكەنى كوپ جىلدان بەرى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا كەلەدى.
سويتە تۇرا، الماتى قالاسىنىڭ 2022-2024 جج ارنالعان بيۋدجەتىندە ەكولوگياعا بولىنگەن قاراجاتتىڭ ناقتى سوماسىنا بىلە المادىق. «اۋىل شارۋاشىلىعى، سۋ، ورمان، بالىق شارۋاشىلىعى، ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي ايماقتاردىڭ، قورشاعان ورتا مەن جانۋارلار الەمىن قورعاۋ، جەر قاتىناستارى شىعىندارى 14 539 824 مىڭ تەڭگە سوماسىندا بەكىتىلسىن»، دەلىنگەن قۇجاتتا.
ايتپاعىمىز، ناقتى ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە بيۋدجەت قاراجاتىنان قانشا اقشا بولىنەتىنى انىق كورسەتىلمەپتى.
پاۆلودارعا ساپارىندا الماتىداعى ترامۆاي جەلىلەرى جويىلىپ، رەلستەرى الىنىپ تاستالعانىن قىنجىلا ەسكە العان پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ تا مەگاپوليستىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەسىن نازاردان تىس قالدىرعان ەمەس.
دەگەنمەن، قالاداعى اۋا ساپاسى قورشاعان ورتانىڭ جالعىز پروبلەماسى ەمەس. الماتىنىڭ اينالاسىنان ستيحيالى قوقىس پوليگوندارىن ءجيى كەزدەستىرۋگە بولادى.
بۇل - الماتى قالاسىنىڭ اكىمى ەربولات دوساەۆتىڭ نازارىنان تىس قالدى دەپ تە ايتا المايمىز، وسى جىلى 9-ءساۋىر كۇنى جالپى قالالىق سەنبىلىك ءوتىپ، قالا اكىمىمەن قاتار 60 مىڭعا جۋىق تۇرعىن قاتىسىپ، 11 مىڭ تونناعا جۋىق قوقىس جينالعانى تۋرالى حابارلانعان ەدى. سونىمەن قاتار 10-قازان كۇنى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى مەن وقىتۋشىلارى – بارلىعى ءتورت مىڭ ادام، EcoStudentKZ رەسپۋبليكالىق چەللەندجىنە قاتىسىپ, بۋتاكوۆكا شاتقالى مەن كوك جايلاۋ ءۇستىرتىن قوقىس پەن جاپىراق قالدىعىنان تازارتىپ، 80 تەكشە مەتر قوقىس شىعارعان بولاتىن.
دەگەنمەن، مۇنداي ءبىر رەتتىك شارالار قالانىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەلەرىن تۇبەگەيلى شەشۋگە قاۋقارسىز سەكىلدى.
ايتا كەتۋ كەرەك، الماتى ماڭىنداعى تاۋلار ىلە الاتاۋ مەملەكەتتىك ۇلتتىق پاركىنىڭ قاراماعىندا بولعاندىقتان، سونىمەن قاتار تۋريستەردىڭ ءجيى باراتىن ورىندارى دا كوپ بولعاندىقتان، ول ايماقتىڭ قوقىستان تازا بولۋىنا ۇنەمى كوڭىل ءبولىنىپ وتىرادى.
ۇلتتىق ساياباق اۋماعىنا كىرمەيتىن (ۇلتتىق ساياباقتىڭ ۇزىندىعى 120 شاقىرىم، ەنى 30 شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتىر), قالا اۋماعى سانالا تۇرا اكىم-قارالاردىڭ نازارىنان تىس قالىپ، قوقىس باسقان ايماقتار بار.
سونىڭ ءبىرى «يۋننات» كولى اۋماعى. Zhatpa.kz جاستار سايتىنىڭ ەرىكتىلەرى ارنايى بارىپ، كولدىڭ قانداي جاعدايعا دۋشار بولعانىن كورىپ قايتتى. كەيبىر دەرەكتەردە ەجەلگى اتاۋى – قامىسساي دەپ جازىلعان. ال، «يۋننات» اتالۋىنا كول ماڭىندا كەڭەس داۋىرىندە بولعان «يۋننىي ناتۋراليست» پيونەر لاگەرى سەبەپكەر بولسا كەرەك. كوكتوبەدەن شىعىسقا قاراي بىرنەشە ساي بار. العاشقىسى كولساي اتالادى، مۇندا وسى اتتاس اۋىل ورنالاسقان، ودان ءارى تاعى ورلەسەڭىز اينالاسىن قامىس پەن تال كومكەرگەن شاعىن عانا كولگە كەزدەسەسىز. «يۋننات» كولى وسى.
يۋننات كولى
«كولساي» اۋىلىنىڭ تۇرعىنى اندرەي ەسىمدى ازاماتتىڭ ايتۋىنشا 30 جىلداي بۇرىن بۇل كولگە شومىلۋ دا، بالىق اۋلاۋ مۇمكىن بولعان ەكەن.
ال، قازىر كولدەن گورى اۋماعى ۇلكەندەۋ شالشىق سۋعا اينالعانداي. ويتكەنى سۋدىڭ ءتۇبى دە، اينالاسى دا تازا ەمەس. بالىق اۋلاۋعا دا، شومىلۋعا دا تيىم سالىنعان. كولدىڭ جارتى اۋماعىنا دەيىن بيىك دۋال قورشاۋ تۇرعانىنا قاراپ، جەكە مەنشىككە ءوتىپ كەتكەن بە دەگەن كۇمان تۋادى.
ادەتتە مۇندا ۆەلوسپورتتى سەرىك ەتكەندەر كەلەدى. ويتكەنى وسى كولدەن بوكتەرلەي كوتەرىلىپ، ۆەلوسيپەدپەن بۋتاكوۆكا شاتقالىنا دەيىن جەتۋگە بولاتىن باعىت بار.
الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جازبالاردى شولساق, 2020 جىلعى كارانتين تۇسىندا، سول ۋاقىتقا دەيىن كوپشىلىك ءۇشىن بەيمالىم بولىپ كەلگەن بۇل كولگە كەلۋشىلەر قاراسى ارتقان سەكىلدى. كولدى جانە ونى اينالا قورشاعان جاسىل جەلەك پەن تۇمسا تىنىشتىقتى تاماشالاۋشىلار سانى قازىر دە ازايماعان سەكىلدى. الايدا، مۇندا دەمالۋعا ەمەس قوقىس تاستاۋعا كەلەتىندەي، بارلىعى.
كولدىڭ اينالاسىندا كەلۋشىلەر ءۇشىن ەشبىر جاعداي جاسالماعان، وتىراتىن ورىندار دا، قوقىس جاشىكتەرى دە جوق. دەگەنمەن، بۇل دا ەكوزيانكەستەردى اقتايتىن ارگۋمەنت ەمەس ەكەنى دە ايان.
«يۋننات» كولىنە دوستىق داڭعىلىنان جوعارى، وڭداسىنوۆ كوشەسى ارقىلى جانە ءال-فارابي داڭعىلىنا شىعاتىن اينالما جول ارقىلى «كولساي» اۋىلىن باسىپ ءوتىپ تە بارۋعا بولادى. الايدا، قاي تاراپتان بولسا دە كەلۋشىلەر نازارىن اۋداراتىن تاعى ءبىر ورىن بار. ول، ايگىلى «كوكتوبە» مۇناراسىن تۋ سىرتىنان تاماشالاۋ مۇمكىندىگىن سىيلايتىن الاڭقاي.
ادەمى كورىنىستى مۇنارانىڭ ار جاعىندا مۇنارتىپ تۇرعان قارا ءتۇتىن عانا بۇزىپ تۇرعان جوق. «كوكتوبەگە» كوز سالاتىن الاڭقايدىڭ ءوزى تۋريستەردى قىزىقتىرار ورىن ەمەس، ستيحيالى قوقىس پوليگونىنا اينالعان. قول سوزىم جەردە الماتى قالاسى، مەدەۋ اۋدانىنا قاراستى «كولساي» اۋىلى تۇر.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، «يۋننات» كولى مەن كولساي اۋىلى قوقىسقا بىلىعىپ جاتقانداي اسەر قالدىرادى
«كولساي» اۋىلىنان قالاعا شىعار تۇسىنان تاعى ءبىر قوقىس پوليگونىن بايقاۋعا بولادى. ءبىز كەلگەندە مۇندا بالالىعى «يۋننات» كولىنە شومىلۋمەن وتكەن اندرەي ەسىمدى جەرگىلىكتى تۇرعىن تەمىر قالدىقتارىن تەرىپ ءجۇر ەكەن. سۋرەتكە تۇسىرۋىمىزگە قارسى بولدى.
ونىڭ ايتۋىنشا مۇنارانىڭ ءدال استىندا قۇرىلىس قالدىقتارى پوليگونىنىڭ پايدا بولعانىنا بىرنەشە جىل بولعان. قازىر بۇرىنعىسىنان ازايىپتى. سونىڭ وزىندە بىرنەشە توبەشىكتى كورۋگە بولادى. ال، اندرەي ءبىر قاپ تەمىر-تەرسەك جيناپ الىپتى. شاشىلعان قوقىس تومەندەگى اياداي بۇلاقتى لاستاپ جاتىر.
وسىلايشا، الماتىنىڭ كوركى بولعان «كوكتوبە» تۋ سىرتىنداعى قوقىستى قوپشىلىك كوزىنەن جاسىرۋ ءۇشىن تۇرعانداي.
ال، ءبىر كەزدەرى اينالاسىن قامىس پەن قوقىس باسقان «يۋننات» كولى قاراۋسىز قالعان جەتىمنىڭ كۇيىن كەشۋدە.
«يۋننات» كولىنە بارار جولدا شاشىلعان قوقىس
الماتىنىڭ تۇبىندەگى كولدى ساقتاي الماساق، باسقا وڭىرلەر تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى ارتىق.
