«Tabıǵaty sulý, kórkem Almaty» degen áspetteýge laıyq Ońtústik Astana ekologııalyq problemalardan arylmaı-aq qoıdy. «Qazgıdromet» taratqan málimetke sensek, 27 qyrkúıek pen 3 qazan aralyǵynda aýasy eń kóp lastanǵan qalalar úshtiginde Astana, Qaraǵandy jáne Almaty tur. Atalǵan merzim ishinde Almaty qalasynda aýadaǵy konentraııalardyń ruqsat etilgen shekten asyp ketken 123 jaǵdaıy tirkelipti.
Qalany basqan qara tútin, las aýa Almatyny zaýyt-fabrıkasy kóp ındýstrııaldy ortalyqtarmen para-par etkeni kóp jyldan beri aıtylyp ta, jazylyp ta keledi.
Sóıte tura, Almaty qalasynyń 2022-2024 jj arnalǵan bıýdjetinde ekologııaǵa bólingen qarajattyń naqty somasyna bile almadyq. «Aýyl sharýashylyǵy, sý, orman, balyq sharýashylyǵy, erekshe qorǵalatyn tabıǵı aımaqtardyń, qorshaǵan orta men janýarlar álemin qorǵaý, jer qatynastary shyǵyndary 14 539 824 myń teńge somasynda bekitilsin», delingen qujatta.
Aıtpaǵymyz, naqty ekologııalyq máselelerdi sheshýge bıýdjet qarajatynan qansha aqsha bólinetini anyq kórsetilmepti.
Pavlodarǵa saparynda Almatydaǵy tramvaı jelileri joıylyp, relsteri alynyp tastalǵanyn qynjyla eske alǵan Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev ta megapolıstiń ekologııalyq máselesin nazardan tys qaldyrǵan emes.
Degenmen, qaladaǵy aýa sapasy qorshaǵan ortanyń jalǵyz problemasy emes. Almatynyń aınalasynan stıhııaly qoqys polıgondaryn jıi kezdestirýge bolady.
Bul - Almaty qalasynyń ákimi Erbolat Dosaevtyń nazarynan tys qaldy dep te aıta almaımyz, osy jyly 9-sáýir kúni jalpy qalalyq senbilik ótip, qala ákimimen qatar 60 myńǵa jýyq turǵyn qatysyp, 11 myń tonnaǵa jýyq qoqys jınalǵany týraly habarlanǵan edi. Sonymen qatar 10-qazan kúni Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń stýdentteri men oqytýshylary – barlyǵy tórt myń adam, EcoStudentKZ respýblıkalyq chellendjine qatysyp, Býtakovka shatqaly men Kók Jaılaý ústirtin qoqys pen japyraq qaldyǵynan tazartyp, 80 tekshe metr qoqys shyǵarǵan bolatyn.
Degenmen, mundaı bir rettik sharalar qalanyń ekologııalyq máselelerin túbegeıli sheshýge qaýqarsyz sekildi.
Aıta ketý kerek, Almaty mańyndaǵy taýlar Ile Alataý memlekettik ulttyq parkiniń qaramaǵynda bolǵandyqtan, sonymen qatar týrısterdiń jıi baratyn oryndary da kóp bolǵandyqtan, ol aımaqtyń qoqystan taza bolýyna únemi kóńil bólinip otyrady.
Ulttyq saıabaq aýmaǵyna kirmeıtin (Ulttyq saıabaqtyń uzyndyǵy 120 shaqyrym, eni 30 shaqyrymǵa sozylyp jatyr), qala aýmaǵy sanala tura ákim-qaralardyń nazarynan tys qalyp, qoqys basqan aımaqtar bar.
Sonyń biri «Iýnnat» kóli aýmaǵy. Zhatpa.kz jastar saıtynyń eriktileri arnaıy baryp, kóldiń qandaı jaǵdaıǵa dýshar bolǵanyn kórip qaıtty. Keıbir derekterde ejelgi ataýy – Qamyssaı dep jazylǵan. Al, «Iýnnat» atalýyna kól mańynda Keńes dáýirinde bolǵan «Iýnnyı natýralıst» pıoner lageri sebepker bolsa kerek. Kóktóbeden shyǵysqa qaraı birneshe saı bar. Alǵashqysy Kólsaı atalady, munda osy attas aýyl ornalasqan, odan ári taǵy órleseńiz aınalasyn qamys pen tal kómkergen shaǵyn ǵana kólge kezdesesiz. «Iýnnat» kóli osy.
Iýnnat kóli
«Kólsaı» aýylynyń turǵyny Andreı esimdi azamattyń aıtýynsha 30 jyldaı buryn bul kólge shomylý da, balyq aýlaý múmkin bolǵan eken.
Al, qazir kólden góri aýmaǵy úlkendeý shalshyq sýǵa aınalǵandaı. Óıtkeni sýdyń túbi de, aınalasy da taza emes. Balyq aýlaýǵa da, shomylýǵa da tıym salynǵan. Kóldiń jarty aýmaǵyna deıin bıik dýal qorshaý turǵanyna qarap, jeke menshikke ótip ketken be degen kúmán týady.
Ádette munda velosportty serik etkender keledi. Óıtkeni osy kólden bókterleı kóterilip, velosıpedpen Býtakovka shatqalyna deıin jetýge bolatyn baǵyt bar.
Áleýmettik jelilerdegi jazbalardy sholsaq, 2020 jylǵy karantın tusynda, sol ýaqytqa deıin kópshilik úshin beımálim bolyp kelgen bul kólge kelýshiler qarasy artqan sekildi. Kóldi jáne ony aınala qorshaǵan jasyl jelek pen tumsa tynyshtyqty tamashalaýshylar sany qazir de azaımaǵan sekildi. Alaıda, munda demalýǵa emes qoqys tastaýǵa keletindeı, barlyǵy.
Kóldiń aınalasynda kelýshiler úshin eshbir jaǵdaı jasalmaǵan, otyratyn oryndar da, qoqys jáshikteri de joq. Degenmen, bul da ekozııankesterdi aqtaıtyn argýment emes ekeni de aıan.
«Iýnnat» kóline Dostyq dańǵylynan joǵary, Ońdasynov kóshesi arqyly jáne Ál-Farabı dańǵylyna shyǵatyn aınalma jol arqyly «Kólsaı» aýylyn basyp ótip te barýǵa bolady. Alaıda, qaı taraptan bolsa de kelýshiler nazaryn aýdaratyn taǵy bir oryn bar. Ol, áıgili «Kóktóbe» munarasyn tý syrtynan tamashalaý múmkindigin syılaıtyn alańqaı.
Ádemi kórinisti munaranyń ar jaǵynda munartyp turǵan qara tútin ǵana buzyp turǵan joq. «Kóktóbege» kóz salatyn alańqaıdyń ózi týrısterdi qyzyqtyrar oryn emes, stıhııaly qoqys polıgonyna aınalǵan. Qol sozym jerde Almaty qalasy, Medeý aýdanyna qarasty «Kólsaı» aýyly tur.
Bir sózben aıtqanda, «Iýnnat» kóli men Kólsaı aýyly qoqysqa bylyǵyp jatqandaı áser qaldyrady
«Kólsaı» aýylynan qalaǵa shyǵar tusynan taǵy bir qoqys polıgonyn baıqaýǵa bolady. Biz kelgende munda balalyǵy «Iýnnat» kóline shomylýmen ótken Andreı esimdi jergilikti turǵyn temir qaldyqtaryn terip júr eken. Sýretke túsirýimizge qarsy boldy.
Onyń aıtýynsha munaranyń dál astynda qurylys qaldyqtary polıgonynyń paıda bolǵanyna birneshe jyl bolǵan. Qazir burynǵysynan azaıypty. Sonyń ózinde birneshe tóbeshikti kórýge bolady. Al, Andreı bir qap temir-tersek jınap alypty. Shashylǵan qoqys tómendegi aıadaı bulaqty lastap jatyr.
Osylaısha, Almatynyń kórki bolǵan «Kóktóbe» tý syrtyndaǵy qoqysty qópshilik kózinen jasyrý úshin turǵandaı.
Al, bir kezderi aınalasyn qamys pen qoqys basqan «Iýnnat» kóli qaraýsyz qalǵan jetimniń kúıin keshýde.
«Iýnnat» kóline barar jolda shashylǵan qoqys
Almatynyń túbindegi kóldi saqtaı almasaq, basqa óńirler týraly sóz qozǵaýdyń ózi artyq.
