قازاق حالقى سان عاسىرلار بويى مەملەكەت باسشىلىعىندا ءسوزى ءتۇزۋ، تابانسىزدىق پەن تايعاناقتىقتان ادا، ناقتىلىقتى سۇيەتىن، ادام تاعدىرىنا ەنجارلىقپەن قارامايتىن، توقمەيىلسىنۋدەن بويىن اۋلاق ۇستايتىن، جالتاقتىق پەن جاعىمپازدىقتان جەرىنەتىن، جاڭاشا ويلاۋ ماشىعىن مەڭگەرگەن ازاماتتى اڭسادى. ءالى دە اڭساپ كەلەدى. بىراق، بۇل جولعى اڭساۋ سوڭعى 31جىلدا ءتىپتى تەرەڭدەي ءتۇستى. كوز الدىڭىزعا كەلتىرىپ، كوڭىل ەلەگىڭىزدەن وتكىزىپ كورسەڭىز، جوعارىداعى تەڭەۋلەرگە لايىق جان ءبىرلى جارىم عانا. بىراق جىلدار بويى جەتەكتەلگەن بوتاداي كۇي كەشىپ جۇرگەن قازاق حالقى ءۇشىن ۇلت مۇددەسى جولىنداعى كۇرەستە قاستاندىقتىڭ قۇربانى بولعان التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ ەسىمى ەرەكشە.
التىنبەك سارسەنبايۇلى – شەشە جاعىنان المەرەك ابىزعا جيەن، ءوزى رايىمبەك حانگەلدىنىڭ ءزاۋزاتى. ەكى اسىلدان تۋعان اسىلمان. التىنبەكتى كوزى قاراقتى قاۋىم اۋەلى ادام بالاسى جۇتىنىپ وقيتىن گازەتتەر شىعارۋشى جۋرناليست، ەنتۋزيازممەن جۇمىس ىستەگەن مامان، كەيىننەن اقپارات ءمينيسترى، سوڭىندا قىساستىق كورىپ، قازاعا ۇشىراعان ۇلت جاناشىرى رەتىندە بىلەدى.
ءيا، التىنبەك تاقىرىبى – اۋىر تاقىرىپ. بۇندا بۇكىل ۇلتتىق تراگەديا جاتىر. بۇل تاقىرىپتىڭ ارتىندا تالقاندالعان قازاق تاعدىرى جاتىر. بۇل تاقىرىپ – نازىك، شىكامشىل، كىرپياز. بۇنى تۇلكىبۇلاڭعا سالماي، شىندىقتىڭ شىڭىنا شىعىپ تۇرىپ، اقيقات دەگەن حاقتىڭ تۋىن قاداپ جازۋ – ناعىز قالامگەردىڭ ءھام ۇلتىم دەگەن ازاماتتىڭ عانا قولىنان كەلەدى.
ۇلتتى كۇيرەتەتىن دە، پۇشپاققا شىعاراتىن دا ونداعى ادامداردىڭ نيەتى. سوندىقتان قازاقتا «قارا نيەتتى» دەگەن ۇعىم قالىستاسقان. ال التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ نيەتى وزگەلەردەن ەرەك، كىرشىكسىز تازا، بۇلاق سۋىنداي ءمولدىر ەدى...
ول جورگەككە كۇشتەپ ورالعانداي كۇيدەگى، تۇنشىعىپ بارا جاتقان ءتىلىمىزدى بوساتۋدى نيەت ەتتى، ەگەمەندىگىمىزدىڭ قىزىعىن وزگەگە ەمەس، وزىمىزگە كورسەتۋدى نيەت ەتتى، ۇرپاعىمىزدىڭ نەسىبەسىن اساپ قالۋعا نيەتتى ازاماتتاردان ارىلۋدى نيەت ەتتى، باقۋاتتى، رۋحاني كۇيرەۋدەن ادا ەل رەتىندە الەمدىك ارەناعا شىعارۋدى نيەت ەتتى.
سونىڭ جولىندا تىزگىنىن تارتپاي، ۇلت ءۇشىن پايدالى كوزسىز ەرلىكتەرگە باردى.
ولاردىڭ ەڭ باسىندا «قازاق حالقىنىڭ پوتانتسيالىن قايتا كوتەرۋ ماسەلەسى» تۇردى. قازاقتىڭ باسىنان كەشكەن، ءالى دە كەشىپ جاتقان سۇمدىقتارىنان كەيىن شاحانوۆشا ايتساق، ۇلت تامىرسىزدانا باستادى. اشارشىلىق، رەپرەسسيا، 70 جىل كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ بودانى بولۋ، 30 جىلدىق جۇيە، قالا بەردى قاندى قاڭتاردان كەيىن حالىقتىڭ ساناسى دا، ۇلتتىق قۇندىلىقتارى دا، الەۋمەتتىك ءحال-اقۋالى دا دەگرەداتسياعا ۇشىرادى. ال التىنبەك ۇلتتىڭ بويىنا «ەڭسەنى تىكتەۋ كەرەك» دەگەن يدەولوگياسىن سىڭىرە ءبىلدى.
ونىمەن قويماي، باق-تىڭ اياعىندا تۇساۋ، اۋزىندا نوقتا بولعان شاقتا سارسەنبايۇلى اقپارات مينيسترلىگىنە ءساتتى كەلىپ، الەم مەدياسىنان ءبىلىم الۋدىڭ قاجەتتىلىگىن جاس جۋرناليستەرگە ۇسىنىپ، ساپالى، ۇلتتىق دەڭگەيدەگى گازەت-جۋرنالداردى العى شەپكە شىعاردى. كاراۆان سەكىلدى ورىستىڭ باسىلىمدارىن دۇڭگىرشەكتەردەن الىپ تاستاپ، قازاق باسىلىمدارىن قويدى. بۇگىندە قازاق جۋرناليستيكاسىنان الار تامشىداي تاتىمدى دۇنيەڭىز بولسا، ول التىنبەكتىڭ ارقاسى دەپ ءبىلىڭىز.
ءسويتىپ جۇرگەندە التىنبەك شالا-جانسار ەگەمەندىمىزدىڭ سويقانىن شىعارۋعا نيەتتى جۇيەنىڭ جۇگەنسىزدىگىن اڭعاردى. ول بۇل ماسەلەنى اشىق قولعا الا باستاعاندا شەيىت بولدى.
ال ءبىز شە؟ ءبىز نە ىستەدىك؟ ءبىز وكىندىك... شىندىقتىڭ شىڭىراۋدا قالعانىنا وكىندىك. كوپ نارەدەن كەشىككەنىمىزگە وكىندىك. ءالى دە وكىنىپ كەلەمىز. ءتىپتى قاڭتار تراگەدياسىنان سوڭ التىنبەكتەردەن ايىرىلعانىمىزعا مىڭ ءبىرىنشى مارتە وكىندىك. ەندى وكىنە بەرمەي ارەكەت ەتۋ كەرەك. التىنبەكتىڭ قاي ەرلىگىن الساق تا «ۇرپاق ءۇشىن، ەل ءۇشىن، اتامەكەن، جەر ءۇشىن» ەدى... سوندىقتان، ءبىز جاستار، قىزىلدى-جاسىلدى قاۋىمدى ەمەس، ۇلت ءۇشىن جانىن بەرگەن ءىرى تۇلعا التىنبەك سارسەنبايۇلىن ۇلگى ەتۋىمىز كەرەك.
مىنە، التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ دۇنيەدەن وتكەنىنە تابانى كۇرەكتەي 16 جىل. 16 جىلدا تۇتاس تاعدىرىن تۋعان جەرىنە ارناپ، ەل ءۇشىن جانىن بەرگەن ازامات ءۇشىن ءبىز نە ىستەي الدىق؟ بوتەن تىلمەن بىلعاماي، بارلىق ۋاقىتتا قازاقشا سويلەي الىپ ءجۇرمىز بە؟ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى قانشالىقتى كوككە كوتەرۋدەمىز؟ الدە التىنبەكتىڭ اتىنا كوشە، مەكتەپتەر بەرىپ، رۋحىن ءبىر اۋناتىپ تۇسىردىك پە؟ جوعارىداعى ەكى سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە قينالاتىنىمىز انىق. ال مۇقىم قازاق جۇرتى بولىپ، التىنبەكتىڭ اتىن اتويلاپ، مەكتەپ-كوشەلەردى اتاۋ، ونىڭ اۋىر تاعدىرى تۋرالى سپەكتاكلدەر قويۋ قولىمىزدان كەلەرى انىق ەمەس پە؟ ەندەشە وسى باستامانى بۇكىل ۇلت بولىپ كوتەرۋگە نيەتتىمىز. بالكىم، سوندا التىنبەكتىڭ رۋحى ءبىزدى كەشىرەر...بالكىم، سوندا قازاق ورتاسىنان جۇزدەگەن التىنبەكتەر شىعار... بالكىم، «جاڭا قازاقستان» بولۋدىڭ العاشقى قادامى وسىدان باستالار؟
اقگۇل ايداربەكقىزى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
