ەڭ ءبىرىنشى اساۋباەۆتار كىمدەر؟ سوعان جاۋاپ بەرەيىك. قازاقستاندا ۇلكەن بيزنەس جاساۋ ءۇشىن ۇلكەن "تىرەۋ" كەرەك. اساۋباەۆتاردىڭ باعى قالاي جاندى؟ ايدار اساۋباەۆتىڭ ايەلى ءلاززات - تۇڭعىش پرەزيدەنت ن. نازارباەۆتىڭ ايەلى سارانىڭ تۋعان ءسىڭلىسىنىڭ قىزى. نازارباەۆتار اۋلەتىمەن قۇدالاسقان وتباسىنىڭ وسىلايشا ءاپ-ساتتە جۇلدىزى جارقىرايدى.
اساۋباەۆتار وتباسى وتاندىق باق نازارىن ەكى-ءۇش جىلدا اۋدارىپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىرعانداي. وسىدان تۋرا ەكى جىل بۇرىن جەرورتا تەڭىزىندە ورتەنگەن ياحتادا ءدال وسى وتباسى مۇشەلەرى بولعان دەگەن دەرەك بار. ودان وزگە رەسەيگە ساتىلعان «قازاقالتىن» اق اكتسيالارى توگىرەگىندەگى داۋ دا ەل ەسىنەن شىعا قويعان جوق. وسى وقيعادان كەيىن قازاقستان دا ءىرى ينۆەستورلاردىڭ قارجى قۇياتىن تىزىمىنەن شىعىپ قالعان-دى. وتباسىنىڭ «بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى» الدىنداعى 300 ملن دوللار قارىزى دا وسىنداي كەزدە ايتىلىپ قالادى. ايتپەسە، ونى سۇراپ، ارتىنان شىراق الىپ جۇرگەن جان جوقتىڭ قاسى.
وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن «اساۋباەۆتار كىم جانە كاسىپ تاريحى» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرەلىك. وتباسى باسشىسى – قانات اساۋباەۆ. «قازاقالتىندى» مەملەكەتتەن ساتىپ الىپ، دامىتقان كاسىپكەر. 2005 جىلى IPO ارقىلى قۇندى قاعازدارىن ساتىلىمعا شىعارعاندا ۇلكەن اساۋباەۆ كومپانيانىڭ پرەزيدەنتى ءارى باس ديرەكتورى تۇعىن. ودان وزگە 2006 جىلى مەملەكەتتەن «قۇرمەت» وردەنىن العانىنان حاباردارمىز. بۇنىڭ ءبارى اشىق دەرەككوزدەردەن الىنعان مالىمەت. قانات اساۋباەۆتىڭ مارقۇم مارۋسيا اساۋباەۆادان تۋعان باۋىرجان، ايدار، سانجار ەسىمدى ءۇش ۇل بار جانە ولار دا اكە جولىن قۋعان كاسىپكەرلەر. ۇلكەن ۇل باۋىرجان اساۋباەۆ 2015 جىلى جول كولىك اپاتىنان قازا تاپتى. وتباسى قازىر قازاقستاندا تۇرماسا دا دوڭگەلەتىپ وتىرعان كاسىپتەرى بارشىلىق. حالىقارالىق Forbes جۋرنالىنىڭ 2012 جىلعى دەرەگى بويىنشا، وتباسىنىڭ اۋقاتى 280 ملن اقش دوللارىنا تەڭ ەدى.
سونىمەن، اساۋباەۆتار بۇل جولى قازاققا تيەسىلى تەمىر قورى مەن تاس مايى ۇڭعىمالارىنان تۇسەتىن پايدانى ۇلەسكە شىعارۋعا بەل بۋىپتى.
بۇل جايلى قىتايدا اعىلشىن تىلىندە باسىلاتىن South China Morning Post جازىپ وتىر. وتباسى گونكونگ بيرجاسىنان نە جوعالتتى؟ سوڭعى ۋاقىتتا قىتاي بيلىگىنىڭ سولاقاي ساياساتى گونكونگ بيرجاسىنا دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ازايتقانى ءمالىم. قازىر ونىڭ قىزمەتىنە تەك جەرگىلىكتى كومپانيالار عانا جۇگىنەدى. گونكونگ بيرجاسىندا جىل باسىنان بەرى تەك ءبىر عانا شەتەلدىك ەمينتەنت بولىپتى. اساۋباەۆتار ۇلەسكە شىعارعان Kazakh Steel جانە MM Petroleum كەزەكتىسى.
مم Petroleum مەنشىگىندە كاسپي تەڭىزىنىڭ سولتۇستىگىندە 14 تاس مايى ۇڭعىماسى بار. ال، Kazakh Steel باتىس وڭىرىندەگى تەمىر ىزدەۋ قۇقىعىنا يە. وسى ەكى كومپانيا دا گونكونگ بيرجاسىنا ءوتىنىش جىبەرگەن.
بۇل كەزەكتى نازار اۋدارۋ ءتاسىلى بولۋى ابدەن مۇمكىن. قانات اساۋباەۆتىڭ ەكىنشى ۇلى ايدار Altyn GOLD التىن ءوندىرۋ كومپانياسىنىڭ باسشىسى ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ءجون. Altyn GOLD 2020 جىلى استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعى ارقىلى 10 ملن دوللارعا جۋىق قارجى تارتقان-دى. اساۋباەۆتار بۇل جولى قۇندى قاعازدارىن نەگە قىتاي ارقىلى ساتىلىمعا شىعارۋدى كوزدەپ وتىر؟
كەي ساراپشىلار، سىرتقا ساتىلعان اكتسيالاردى مەملەكەت قايتا ساتىپ العىسى كەلسە قيىن بولاتىنىن ايتۋدا. اساۋباەۆتاردىڭ كوزدەگەنى دە وسى شىعار؟! ازىرگە، قازاقتىڭ جەر استى بايلىعى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا ءجۇر.
ارمان قۇدايبەرگەن،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
