13 قاراشادا 2025 جىلى اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمى مارات مۇراتۇلى احمەتجانوۆ ستسك كونفەرەنتسياسىندا وبلىستىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى تۋرالى كەشەندى بايانداما جاسادى. نازارلارىڭىزعا وسى بايانداما نەگىزىندە جاسالعان ساراپتامالىق ماقالانى ۇسىنامىز.
اقمولا وبلىسى — قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندە ورنالاسقان اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىك. 1939 جىلى قۇرىلعان، 1961–1992 جىلدارى تسەلينوگراد وبلىسى بولىپ اتالدى. جەر اۋماعى 146,2 مىڭ كم². تۇرعىنى 738 611 ادام، ورتاشا تىعىزدىعى 1 كم²-گە 5,05 ادامنان كەلەدى (2018). سولتۇستىك قازاقستان، پاۆلودار، قاراعاندى، قوستاناي وبلىستارىمەن شەكتەسەدى. 14 اۋىلدىق، 2 قالالىق اكىمشىلىك اۋدانعا بولىنگەن. 10 قالا، 13 كەنت، 245 اۋىلدىق اكىمشىلىك وكرۋگ بار. اكىمشىلىك ورتالىق – كوكشەتاۋ قالاسى (165 مىڭ ادام).
كليماتى تىم كونتينەنتتىك، قىسى ۇزاق (5,5 ايعا سوزىلادى) سۋىق، جازى قوڭىرجاي ىستىق. قاڭتاردىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى –16 – 18°س، شىلدەدە 19 – 21°س. تۇراقتى قار جامىلعىسى قاراشانىڭ ورتاسىندا قالىپتاسىپ، وڭتۇستىگىندە 130 – 140 كۇن، سولتۇستىگىندە 150 – 155 كۇن جاتادى. قاردىڭ ورتاشا قالىڭدىعى 20 – 22 سم. سولتۇستىگىندە جاۋىن-شاشىننىڭ جىلدىق ورتاشا مولشەرى 400 مم، وڭتۇستىگىندە 250 مم. وبلىستا سولتۇستىكتەن وڭتۇستىكە قاراي قارا قوڭىر، قوڭىر، اشىق قوڭىر توپىراق بەلدەمدەرى ءبىرىن-ءبىرى الماستىرادى.
ارينە، قازىرگى اقمولا وبلىسىن ايتقاندا، بۇكىل قازاقستاندىقتار ونى كوكشە، كوكشەتاۋ، بۋراباي، زەرەندى سياقتى اتاۋلارمەن ءبىرتۇتاس بايلانىستا ەسكە الادى. بۇل مەكەن قازاقستاندىقتار ءۇشىن تەرەڭ تاريحي ماڭىزى بار ولكە، سونىمەن بىرگە، بۇگىندە ەلىمىزدىڭ استاناسى – استانا قالاسى ورنالاسقان، ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ سيمۆولى رەتىندە قاراستىرىلادى.
سوندىقتان، بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ نازارىندا اقمولا وبلىسى دا استانامەن ءبىر قاتاردا تۇر دەۋگە بولادى. ەڭ الدىمەن، وبلىستى ەلىمىزدىڭ باستى ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ بەلدى ايماعى دەپ ايتۋعا بولادى. قازاقستاننىڭ قاي تۇكپىرىندە بولماسىن، وسى وبلىستا وندىرىلگەن ۇننىڭ ساپاسىنا ەشكىم كۇمان كەلتىرمەيدى. ۇن – رەسپۋبليكا ايماعىندا «اقمولالىق برەند» رەتىندە الدەقاشان ءوز مارتەبەسىن يەمدەنىپ الدى.
وبلىستىڭ تابيعاتى مەن جەر قۇنارى بۇگىندە الەمدە «تابيعي تازا ونىمدەردى» جانە ەڭ ساپالى بيداي وندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل وسى وبلىستىڭ وزگە ايماقتاردان باسىمدىعى ءارى ارتىقشىلىعى دەۋگە بولاتىن بايلىق.
وبلىس پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ قويعان ستراتەگيالىق مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرى بويىنشا وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزدى. اكىم ءوز بايانداماسىندا وسىعان نازار اۋدارادى:
اۋىل شارۋاشىلىعى
«وبلىس قازاقستاننىڭ نەگىزگى اگروونەركاسىپتىك ءوڭىرى مەن باستى استىقتى ايماعى رەتىندە ايرىقشا ورىن الادى. بيىل ەگىن القاپتارى اۋماعى 300 مىڭ گەكتارعا ارتىپ، جالپى 5,5 ميلليون گەكتاردى قۇرادى. بيىل ديقاندارىمىز ءداندى داقىلداردىڭ رەكوردتىق ءونىمىن جيناي الدى. ورتاشا ونىمدىلىك گەكتارىنا 16,3 تسەنتنەردەن اينالدى. جالپى 7,6 ميلليون توننا استىق جينالدى. ەگەر، 2024 ج. – 6,6 ملن. توننا جيناساق (ونىمدىلىك – 14,1 تس/گا), بيىلعى جەتىستىك ودان الدەقايدا ارتىق. جينالعان استىقتىڭ 70 پايىزى جوعارى ساپالى ءونىم».
ءبىزدىڭ جەتىستىگىمىز ىشكى نارىقپەن شەكتەلمەيدى. اقمولا استىعى جوعارى ساپالى ءونىم رەتىندە جاڭا حالىقارالىق نارىقتاردى باعىندىرۋدا. جىل باسىنان بەرى الىس جانە جاقىن شەتەلدەرگە 3,5 ميلليون توننادان استام استىق ەكسپورتتالدى (قىتاي، يران، ەۋروپا ەلدەرى: يتاليا، بەلگيا، شۆەتسيا، لاتۆيا; سونداي-اق وزبەكستان، تاجىكستان، ازەربايجان جانە ت.ب.).
ەستونيانىڭ مۋگا گرەين تەرمينالىمەن مەموراندۋمعا قول قويۋ ناتيجەسىندە جالپى 209 مىڭ توننا استىقتى يتالياعا، بەلگياعا جانە ەستونياعا ەكسپورتتاۋعا مۇمكىندىك تۋدى (يتالياعا – 150 مىڭ توننا، بەلگياعا – 50 مىڭ توننا، ەستونياعا – 9 مىڭ توننا).
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ اياسىندا سوڭعى ەكى جىلدا جوعارى رەنتابەلدى مايلى داقىلدار ەگىسىنىڭ اۋماعى 2,5 ەسە ۇلعايىپ، العاش رەت 500 مىڭ گەكتاردى قۇرادى. ناتيجەسىندە، 600 مىڭ تونناعا جۋىق مايلى داقىلدار جينالدى، قوسىمشا 100 ملرد تەڭگەگە اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن وندىرۋگە مۇمكىندىك بەردى. مۇنداي وسىمگە مەملەكەت تاراپىنان كورسەتىلىپ جاتقان ۇلكەن قولداۋدىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزدىك.
بيىل اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە 250 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات ءبولىندى. وسى ارقىلى مينەرالدى تىڭايتقىشتاردى ەنگىزۋ كولەمى ءۇش ەسە ارتتى.
اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن جاڭارتۋ ماقساتىندا قۇنى 62 ملرد تەڭگە بولاتىن 1 600 بىرلىك اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى جەڭىلدەتىلگەن ليزينگپەن ساتىپ الىندى. سونىمەن قاتار، اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرۋشىلەرىنە ارزانداتىلعان 172 مىڭ توننا ديزەل وتىنى ءبولىندى (كوكتەمگى – 76,6 مىڭ تن، كۇزگى – 84,4 مىڭ تن; - 254 تەڭگە/ليتر).
مال شارۋاشىلىعى سالاسىندا دا تۇراقتى وڭ ديناميكا بايقالادى. جالپى اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىنىڭ سانى 5%-عا، ال مال ونىمدەرى ءوندىرىسىنىڭ كولەمى 3%-عا ارتتى. ءبىز 168,5 مىڭ توننا ەت ء(تىرى سالماقتا), 205 مىڭ توننا ءسۇت، 574 ميلليون دانا جۇمىرتقا وندىردىك.
ءسۇت-تاۋار فەرمالارىن قۇرۋ جانە كەڭەيتۋ بويىنشا جۇمىستار جالعاسۋدا. قازىرگى ۋاقىتتا 12 400 باسقا ارنالعان 8 ءسۇت فەرماcىن ىسكە اسىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. جىل سوڭىنا دەيىن تاعى 1 200 مالى بار ەكى ءسۇت فەرماسى ىسكە قوسىلادى.
ەلوردانىڭ ازىق-تۇلىك بەلدەۋىن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا جۇمىستار جالعاستىرىلۋدا. وبلىسىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋار وندىرۋشىلەرى 86 ينۆەستيتسيالىق جوبانى (963 ملرد تەڭگە) ىسكە اسىرۋ ارقىلى استانا تۇرعىندارىن ازىق-تۇلىكپەن قامتۋ كولەمىن ارتتىرادى (2025–2027 جج.).
ناتيجەسىندە:
-
سۇتپەن قامتۋ ۇلەسى 30%-دان 50%-عا دەيىن (63 مىڭ توننادان 76 مىڭ تونناعا دەيىن جىلىنا);
-
ەتپەن قامتاماسىز ەتۋ 30%-دان 40%-قا دەيىن (30 مىڭ توننادان 35 مىڭ تونناعا دەيىن جىلىنا);
-
جۇمىرتقامەن قامتۋ ۇلەسى 80%-دان 100%-عا دەيىن (255 ميلليون دانادان 305 ميلليون داناعا دەيىن جىلىنا) ارتادى.
جىل قورىتىندىسى بويىنشا قابىلدانعان شارالاردىڭ ناتيجەسىندە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جالپى كولەمى 1,2 ترلن تەڭگەنى قۇرايدى دەپ كۇتىلۋدە. بۇل ەلىمىزدىڭ اگرارلىق سەكتورىنداعى كوشباسشى ورنىمىزدى نىعايتادى».
ارينە، جوعارىداعى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ءوندىرۋ كورسەتكىشتەرى قۋانتادى. الايدا، اقمولا وبلىسىنىڭ حالقىنىڭ سانى، استانا قالاسىن قوسا العاندا، شامامەن 3 ملن-عا جەتپەيدى. ال وبلىس تەرريتورياسىنىڭ اگروەكونوميكالىق الەۋەتى ودان بىرنەشە ەسە جوعارى دەپ ايتۋعا بولادى. سوندا دا وبلىس ءوز حالقىن سۇتپەن، ەتپەن قامتۋى وتە تومەن كورسەتكىش جاعدايىندا تۇر. بۇل اگروستراتەگيالىق تۇرعىدا ويلاندىرۋى كەرەك.
ماسەلەن، شەت ەلدەرگە قازىرگە 3,5 ملن توننا استىق ەكسپورتتالعان. بۇل جاقسى ما، جامان با؟ مەنىشە، قۋانارلىق جاعداي ەمەس. سەبەبى، «استىق كولەمى 300 مىڭ گا ارتىپ، سونشالىقتى جەر ەت پەن ءسۇت ءوندىرىسى ەسەبىنەن الىنبادى ما؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. ەگەر سول بيدايدى ءوز ەلىمىزدە ۇنعا اينالدىرىپ ەكسپورتتاساق شە؟ وندا مال شارۋاشىلىعى كەمى 900 مىڭ توننا جەمگە يە بولىپ قالار ەدى. ولاي بولسا، نەگە قازىرگى زاماناۋي ديىرمەندەر سانىن ارتتىرىپ، شەت ەلگە قوسىمشا قۇنى جوعارى ۇندى ەكسپورتتامايمىز؟ ونداي جاعدايدا الدىڭعى ورىنعا «جەر كولەمىن ارتتىرۋ» ەمەس، «جەر ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ» ماسەلەسى قويىلادى. بۇل جەردى ەروزيادان ساقتاۋدىڭ، ەت پەن ءسۇت ءونىمىن ارتتىرۋدىڭ ستراتەگيالىق جولى بولۋى ءتيىس.
ەگەر مال شارۋاشىلىعىن ارتتىرساق، كەشىرىڭىزدەر، اقمولا وبلىسى «مالدىڭ قيىن گۋمۋسىن تىڭايتقىشقا اينالدىرۋ» وزىنەن ەكسپورتقا شاعارىلاتىن استىققا پاراپار پايدا تابار ما ەدى، بالكىم…
ينۆەستيتسيا
«جىل باسىنان بەرى ءوڭىر ەكونوميكاسىنا 660 ملرد تەڭگەدەن استام ينۆەستيتسيا تارتىلدى (2024 جىلدىڭ 10 ايى – 410 ملرد تەڭگە). بۇل وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 250 ملرد تەڭگەگە كوپ. بۇل – جاڭا كاسىپورىندار مەن تەحنولوگيالار جانە جۇمىس ورىندارى ارقىلى قامتاماسىز ەتىلگەن ناقتى ءوسىم».
وبلىستا جالپى قۇنى 1 ترلن تەڭگەدەن اساتىن جوبالار جيناقتالدى. بۇل 4 مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇگىنگى تاڭدا استىقتى تەرەڭ وڭدەيتىن العاشقى زاۋىتتىڭ قۇرىلىسى باستالدى (داليان، قىتاي – 795 ملرد تەڭگە، 3 000-عا دەيىن جۇمىس ورنى، مەملەكەتتىك ساراپتامادان ءوتۋ ءۇشىن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتامانى دايىنداۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە). بۇل – 1,8 ملرد اقش دوللارى كولەمىندەگى ينۆەستيتسيا. ونىڭ اياسىندا جىلىنا 3 ميلليون تونناعا دەيىن استىق وڭدەيتىن زاۋىت سالۋ جوسپارلانعان (ىسكە اسىرۋ كەزەڭى: 2025–2028 جج.).
قازان ايىندا استىقتى تەرەڭ وڭدەۋدىڭ ەكىنشى ءىرى كەشەنىن سالۋ جونىندەگى ستراتەگيالىق نەگىزدەمەلىك كەلىسىمگە قول قويىلدى (حوپفۋلل گرەين كومپانياسىمەن، ىسكە اسىرۋ كەزەڭى: 2026–2029 جج.). ينۆەستيتسيا كولەمى – 1,5 ملرد اقش دوللارىن قۇراپ، وندا 1 000 جۇمىس ورنى اشىلادى.
سونداي-اق، بيىل ماڭىزدى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلدى. ءىرى ينۆەستورلار بيداي وڭدەۋ مەن جەم ءوندىرۋ (يست حوپپ، قىتاي), ەلەۆاتور مەن قۇراما جەم زاۋىتىن (بەيدجين گوچەن شەنحۋا، قىتاي), سونداي-اق اسىل تۇقىمدى رەپرودۋكتور سالۋ («ايتاس» جشس، قازاقستان) بويىنشا جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. جوبالاردىڭ ىسكە اسىرىلۋى – 700-گە دەيىن جۇمىس ورنىن قۇرا وتىرىپ، شامامەن 600 ملن اقش دوللارى كولەمىندەگى ينۆەستيتسيا تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ماڭىزدىسى، بۇل جەردە تۇپكىلىكتى سۇرانىسقا يە تاۋارلار – ناتري گلۋتاماتى، كراحمال جانە مينەرالدى تىڭايتقىشتار وندىرىلەتىن بولادى. پەستيتسيد پەن تىڭايتقىشتار وندىرەتىن زاۋىتتاردىڭ قۇرىلىسى دا جوسپارلانعان. مىنە، جوعارىداعى ءبىز ايتقان «گۋمۋس تىڭايتقىشى» ماسەلەسى ەندى قولعا الىنىپ جاتقانى قۋانتادى.
اقمولا وبلىسى ارقاشاندا «ىشكى ميگراتسيا وتىندە تۇرعان ايماق» بولىپ قالا بەرەدى. ول وڭىرگە جىل سايىن حالقى تىعىز ورنالاسقان وڭتۇستىكتەن، وزگە دەپرەسسيالىق وڭىرلەردەن، شەت ەلدەردەن كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ قاتارى كوبەيمەسە، ازايمايدى. ەندەشە، بۇل وڭىردە «قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءوندىرۋ» ەرەكشە جوعارى بولۋى ءتيىس. سونىڭ ءبىرى – ساپالى كىرپىش. ەندەشە، اكىمنىڭ ول تۋرالى مىنا ءسوزى كوڭىلگە قونادى:
«كىرپىش ءوندىرۋ كولەمىن ارتتىرۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. بۇگىندە وڭىرىمىزدەگى زاۋىتتار 250 ميلليون كىرپىش شىعارىپ كەلسە، الداعى ۋاقىتتا ونىڭ قۋاتتىلىعىن 3 ەسە ارتتىرامىز. وسى باعىتتا 8 زاۋىت سالۋ بويىنشا ينۆەستيتسيالىق جوبا ىسكە اسىرىلۋدا (قۇنى – 46,5 ملرد). بيىل سونىڭ بەسەۋىن ىسكە قوسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. جالپى، ءبىزدىڭ ءوڭىر ەلدەگى ءوندىرىستىڭ جالپى كولەمىنەن قۇرىلىس كىرپىشىنىڭ 40%-ىن شىعارادى (2024 ج. 9 ايدا – 451,6 مىڭ م³، 2025 ج. 9 ايدا – 382 مىڭ م³)».
«سونداي-اق كلينكەر ونىمدەرى مەن قاپتاما كىرپىش شىعاراتىن (قازاقستاندىق «تەراكوتاس» جشس – 27 ملرد تەڭگە، 150 جۇمىس ورنى، جەر تەلىمىن جالعا الۋ تۋرالى كەلىسىم جاسالدى، جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتامانى دايىنداۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە), جانە (ۋايديەي، تۇركيا – 124 ملرد تگ، 950 جۇمىس ورنى، ينۆەستيتسيالىق كەلىسىم جاساسۋ جانە «Aqmola» يندۋستريالىق ايماعىنداعى جەر تەلىمىن جالعا الۋ تۋرالى شارتتى راسىمدەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە).
وسىنىڭ بارلىعى – استانا اگلومەراتسياسىن دامىتۋعا باعىتتالعان ورتاق جۇمىستىڭ ءبىر بولىگى. بۇل جوبالار وبلىس ەكونوميكاسىنا قوسىلعان ۇلەس قانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ەلوردانىڭ ونىمگە قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك.
مىسالى، بيىل «بەنت» كومپانيالار توبى «قازشپال» كاسىپورنىن (ارشالى اۋدانى) ساتىپ الدى. كومپانيا تاۋلىگىنە 3 مىڭنان استام شپال شىعارۋعا قول جەتكىزدى. ول ءوندىرىستى قايتا جاڭعىرتۋعا كەمىندە 10 ملرد تەڭگە ينۆەستيتسيا قۇيادى. قازىر كاسىپورىندا 150 ادام جۇمىس ىستەسە، كەلەسى جىلى ونى 450-گە جەتكىزۋ كوزدەلگەن.
ودان ءارى اكىم تاۋ-كەن وندىرىسىندەگى جەتىستىكتەرگە توقتالدى. التىن وندىرىسىنە سالىناتىن ينۆەستيتسيالار تۋرالى ايتتى. وبلىس قۇرامىندا التىن بار رۋدانىڭ جارتىسىنان استامىن جانە قازاقستانداعى التىن ءوندىرىسىنىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىن وندىرەدى. باستى كومپانيالار – التىنتاۋ كوكشەتاۋ (59%), التىنالماس (22%), ەردجي گولد (19%). باستىسى، بۇل وبلىستا جاڭا جۇمىس ورىندارىن كوبەيتىپ، ءىرى ينۆەستيتسيا حالىقتىڭ تۇرمىس جاعدايىن كوتەرۋگە، الەۋمەتتىك ورتانى جاقسارتۋعا قىزمەت ەتەتىن بولادى، دەدى اكىم.
ايماقتا ونەركاسىپ تۇراقتى ءوسىپ كەلەدى. ءوندىرىس كولەمى 2 ترلن تەڭگەنى قۇرادى. وبلىس ماشينا جاساۋ سالاسىندا نىق كوشباسشى بولىپ وتىر: تەمىرجول پودشيپنيكتەرىن ءوندىرۋدىڭ 100%-ىن جانە ارنايى اۆتوموبيلدەر ءوندىرىسىنىڭ 84%-ىن قامتۋدا. بۇدان بولەك، ەلىمىزدەگى استىق جينايتىن كومباينداردىڭ 50%-ى اقمولا وبلىسىندا جاسالىنادى.
ماشينا جاساۋ 2,2%-عا، ازىق-تۇلىك ءوندىرىسى 11%-عا، سۋسىندار ءوندىرىسىنىڭ كولەمى 20%-عا (اراق ءوندىرىسى – 17,8%، مينەرالدى سۋ – 23,9%-عا ءوستى), ال حيميا ونىمدەرى 30%-عا ۇلعايدى (ەتيل ءسپيرتى ءوندىرىسى 1,7 ەسەگە ارتتى).
تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى
وبلىس مەملەكەتتىك ستراتەگيالىق باعدارعا سايكەس مۇقتاج ازاماتتاردى جايلى جانە ساپالى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزۋدە. بيىل جالپى 7 مىڭنان استام اقمولالىق تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاقسارتتى. ونىڭ 2 مىڭى – الەۋمەتتىك تۇرعىدان وسال توپ وكىلدەرى، كەزەكتە تۇرعاندار، الدانعان ۇلەسكەرلەر، اپاتتى ۇيلەردىڭ تۇرعىندارى.
وڭىردە تۇرعىن ۇيمەن قامتۋدىڭ جاڭا ءارى ءتيىمدى تاسىلدەرى ەنگىزىلۋدە. مىسالى، جەكە قۇرىلىس كومپانيالارىنان «دايىن پاتەرلەردى ساتىپ الۋ» مەحانيزمى الەۋمەتتىك تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا قارقىن بەردى. بيىل 750 پاتەر ساتىپ الىندى (جالعا بەرىلەتىن – 640, كرەديتتىك – 110).
سونداي-اق، بۇل مەحانيزم جەكە ينۆەستيتسيالاردى رەنوۆاتسيالاۋ باعدارلاماسىنا (ەسكى ءۇي قورىن جاڭعىرتۋ) تارتۋعا جانە پروبلەمالىق ۇلەستىك ۇيلەردى اياقتاۋعا جول اشتى. بيىل تۇرعىن ءۇي قورىن رەنوۆاتسيالاۋ باعدارلاماسى اياسىندا 740 پاتەرگە ارنالعان 11 كوپقاباتتى ءۇي سالىندى، ولار ەسكىرگەن جانە توزىعى جەتكەن ۇيلەردىڭ ورنىنا تۇرعىزىلدى.
وبلىس ءۇشىن استاناعا جاقىن ورنالاسقان قوسشى قالاسى ماڭىزى جوعارى. بۇل قالادا ادام سانى جىل سايىن ءوسىپ كەلەدى. بيىل قوسشىدا 543 پاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى، ونىڭ 110 پاتەرى الدانعان ۇلەسكەرلەرگە تەگىن بەرىلدى. قالعان ۇلەسكەرلەر بويىنشا ماسەلە كەزەڭ-كەزەڭىمەن شەشىلەتىن بولادى.
تۇرعىن ءۇي – كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق
اقمولا وبلىسى كونتينەنتالدى كليماتتا ورنالاسقان، قىسى قاتال. جىلۋ بەرۋ ماۋسىمىنا دايىندىققا 43 ملرد تەڭگەدەن استام قاراجات ءبولىندى، ونىڭ 45%-ى (19 ملرد تەڭگەدەن استام) – جەكە ينۆەستيتسيا. قاراجات جىلۋ قازاندىقتارى مەن جەلىلەرىنىڭ توزۋى جوعارى نىسانداردى جاڭارتۋعا جۇمسالدى: 40 كم جۋىق جىلۋ جەلىلەرى اۋىستىرىلىپ، 59 قازاندىق جاڭارتىلدى (قاجەت بولعان 150 قازاندىقتىڭ 40%-ى).
ستەپنوگورسك قالاسىندا 17 كم-نان استام جىلۋ جەلىسى جوندەلدى. جەلىلەردىڭ توزۋى 68%-عا تومەندەدى (2023 ج. – 80%، 2024 ج. – 71,4%). كوكشەتاۋ قالاسىندا جىلۋ كوزدەرى مەن جەلىلەر بويىنشا جوسپارلانعان جۇمىستار 100%-عا ورىندالدى. جىلۋ بەرۋ ماۋسىمى قالىپتى رەجيمدە ءوتتى، نورماتيۆتىك كومىر قورى جينالعان، تاپشىلىق جوق.
كوكشەتاۋ قالاسىندا جىلۋ تاپشىلىعىن شەشەتىن جىلۋ-ەلەكتر ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. ءبىرىنشى كەزەگى 2028 جىلى ىسكە قوسىلادى (120 مۆت ەلەكتر قۋاتى، ساعاتىنا 180 گيگاكالوريا جىلۋ), ەكىنشى كەزەگى 2029 جىلى (240 مۆت ەلەكتر قۋاتى، 520 گيگاكالوريا جىلۋ).
تازا سۋ باعدارلاماسى
سۋمەن جابدىقتاۋدىڭ تۇراقتىلىعى مەن ساپاسىنا 36 ملرد تەڭگەدەن استام قاراجات ءبولىندى. بيىل 77 اۋىل سۋمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ونىڭ 36 اۋىلى – جاڭا سۋ قۇبىرلارى جەلىلەرىن سالۋ ارقىلى (20 مىڭ تۇرعىن), 16 اۋىلدا جۇمىستار اياقتالعان. 41 اۋىلدا كەشەندى بلوكتى-مودۋل ورناتىلدى (6 مىڭ تۇرعىن).
سۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن 17 اۋىلداعى سۋ قۇبىرلارى جەلىلەرىنىڭ رەكونسترۋكتسياسى اياقتالدى، ونىڭ ىشىندە 7 اۋىلدا جۇمىستار تولىقتاي ءبىتتى. تاعى 10 اۋىلدا رەكونسترۋكتسيا جىل سوڭىنا دەيىن اياقتالادى.
تامىز ايىندا كوكشەتاۋ قالاسىندا جاڭا سۋ تازارتۋ قۇرىلىسى ىسكە قوسىلدى. كەشەن زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالىپ، كۇنىنە 30 مىڭ تەكشە مەتر سۋ تازالاي الادى.
ەنەرگەتيكا
بيىل ەلەكتر جەلىسىنىڭ 165 كم قامتيتىن التى جوبا ىسكە قوسىلادى (قاراوتكەل، اقمول، قاراجار، جالتىركول، جىبەك جولى اۋىلى، قوسشى قالاسى). بۇل 30 مىڭنان استام تۇرعىندى ۇزدىكسىز جارىقپەن قامتاماسىز ەتەدى.
قوسشى قالاسىندا (61,5 مىڭ ادام) ەلەكتر ەنەرگياسى تاپشىلىعىن شەشۋ ءۇشىن ءۇش قوسالقى ستانتسيا جوبالانۋدا («سەۆەرنايا» جانە «گاردەن ۆيلادج» – رەكونسترۋكتسيا، «جاننات» – جاڭا). قوسالقى ستانتسيالار 9 شاعىن اۋداندى تۇراقتى ەلەكترمەن جابدىقتايدى.
كوكشەتاۋ قالاسىندا كەلەسى جىلى ەكى قوسالقى ستانتسيا («سارىارقا» جانە «جاقسىلىق») سالۋ جوسپارلانۋدا، ولار جاڭا كاسىپورىندارعا قوسىمشا قۋات بەرەدى.
گازداندىرۋ
گازداندىرۋ جىلۋ عانا ەمەس، ءوڭىردىڭ ەكولوگياسىنا دا مول پايدا اكەلەدى. ارشالى اۋدانىندا 17 اۋىل گازبەن قامتىلدى (44 مىڭ ادام، 570 كم قۇبىر). بيىل 6 ەلدى مەكەن (48 مىڭ تۇرعىن) گازداندىرىلدى. قوسىمشا 2 اۋىلعا (22 مىڭ تۇرعىن) گاز بەرىلەدى، كەلەسى جىلى باسقا 6 ەلدى مەكەن كوگىلدىر وتىنمەن قامتاماسىز ەتىلەدى (113 مىڭ ادام).
گازداندىرۋ كەزىندە الەۋمەتتىك وسال توپتارعا كومەك قاراستىرىلعان (ارشالى – 100 اەك، تسەلينوگراد – 70 اەك، قوسشى – 100 اەك).
ەلدى مەكەندەردى اباتتاندىرۋ
كوكشەتاۋ قالاسىندا نەگىزگى نىساندار بىرىكتىرىلىپ (ماڭگىلىك الاۋ پاركى، داڭق اللەياسى، تاۋەلسىزدىك الاڭى، ساگديەۆ كوشەسى) تۋريستىك مارشرۋتقا اينالدى. قوسشى قالاسىندا 614 ملن تەڭگەگە ەكى جاڭا سكۆەر اشىلادى، نىسانداردا كوگالداندىرۋ، جارىقتاندىرۋ، اسفالت توسەۋ جانە شاعىن ساۋلەت ەلەمەنتتەرى ورناتىلادى.
سۋ تاسقىنى
وبلىستا 494 كول، 111 وزەن بار. سۋ تاسقىنىنان قورعانۋ ماقساتىندا قالقۇتان، نۇرا، شاعالالى، جاباي وزەندەرى تازالانىپ، ءتۇبى تەرەڭدەتىلدى (جالپى ۇزىندىعى 44 كم). 18 قاۋىپتى گيدروتەحنيكالىق قۇرىلىس نىعايتىلىپ، قالپىنا كەلتىرىلدى. 46 كم ارنا مەن ارىق جوندەلدى، 28 كم قورعانىس بىلىكتەرى نىعايتىلدى.
استراحان، ساندىقتاۋ جانە زەرەندى اۋداندارىندا سۋ باسۋ قاۋپى بار ايماقتاردان 37 وتباسى قاۋىپسىز جەرگە كوشىرىلدى.
جول ينفراقۇرىلىمى
وبلىستا 8 مىڭ كم جول بار، ونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق – 2,3 مىڭ كم، وبلىستىق – 2,7 مىڭ كم، اۋداندىق – 3 مىڭ كم. بيىل جولدارعا 115 ملرد تەڭگە ءبولىندى (وتكەن جىلى – 106 ملرد). سوڭعى ءۇش جىلدا جەرگىلىكتى ماڭىزى بار جولداردىڭ 2,5 مىڭ كم سالىنىپ، جوندەلگەنى اتاپ ءوتىلدى.
تۋريزم
وبلىس ءتۋريزمنىڭ بەس درايۆەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. جارتى جىلدىق كورسەتكىش – 14 ملرد تەڭگە (121% ءوسۋ), تۋريستەر سانى – 900 مىڭ ادام، بولجام بويىنشا جىلدىق كورسەتكىش 1,5 ملن ادامنان اسادى.
ششۋچينسك-بۋراباي كۋرورتتىق ايماعىندا 8 الاڭ، 10,2 كم ۆەلوجول، بولەكتاۋ ەكو جاياۋ جولى اشىلدى. ماۋسىمدا تىكۇشاق ەكسكۋرسياسى ىسكە قوسىلدى، شاعىن اۋەجاي ماسەلەسى پىسىقتالۋدا.
ءبىلىم بەرۋ
وبلىستا اپاتتى جانە ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەر ماسەلەسى شەشىلدى. سوڭعى ەكى جىلدا 24 جاڭا مەكتەپ (19 220 ورىن) سالىندى. «كەلەشەك مەكتەپتەرى» جوباسى اياسىندا 12 200 ورىنعا ارنالعان 9 مەكتەپ اشىلدى (7-ءسى اۋىلدىق جەرلەردە).
كوكشەتاۋدا ء«بىلىم-يننوۆاتسيا» ليتسەي-ينتەرناتى (600 ورىندىق جاتاقحانا), ششۋچينسك قالاسىندا IT-ليتسەي (300 ورىندىق جاتاقحانا) سالىندى. ەڭبەك ماماندىقتارى جىلى اياسىندا 750 ورىندىق 2 جاتاقحانا اشىلدى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ
وبلىستا 43 جاڭا مەديتسينالىق نىسان سالىندى (38 – «اۋىلدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ» ۇلتتىق جوباسى), ولار 130 مىڭ اۋىل تۇرعىنىن قامتيدى.
كوكشەتاۋدا 630 ورىنعا ارنالعان جاڭا كوپبەيىندى اۋرۋحانا سالىنىپ جاتىر (332 ملرد تەڭگە، 2025–2027 جج.). قوسشى قالاسىندا 1000 ورىندىق ەمحانا، 350 توسەك-ورىندىق اۋرۋحانا سالىنىپ، 2026 جىلى اشىلادى (جۇمىس ورنى – 1 700).
ستەپنياك قالاسىندا 200 ورىندىق ەمحانا مەن 45 توسەك-ورىندىق اۋرۋحانا قۇرىلىسى اياقتالدى.
سپورت
دەنساۋلىقپەن بىرگە سپورتتى دامىتۋ وتە ماڭىزدى. جىل باسىنان بەرى اقمولالىق سپورتشىلار رەسپۋبليكالىق جانە الەمدىك دەڭگەيدە 798 مەدال جەڭىپ الدى (269 التىن، 260 كۇمىس، 269 قولا).
وبلىس قۇراماسى تاريحتا العاش رەت قازاقستاننىڭ التىنشى قىسقى سپارتاكياداسىندا ءبىرىنشى ورىنعا يە بولدى (16 التىن، 9 كۇمىس، 4 قولا). سونداي-اق، ءبىزدىڭ سپورتشىلار الەمدىك ۋنيۆەرسيادادان (يتاليا، تۋرين) جانە توعىزىنشى قىسقى ازيا ويىندارىنان (قىتاي، حاربين) 13 جۇلدەمەن ورالدى. «ارلان» حوككەي كلۋبى ءۇش مارتە قر كۋبوگىنىڭ جەڭىمپازى جانە ءۇش مارتە قازاقستان چەمپيوناتىنىڭ تۇراقتى چەمپيوندارى اتانىپ وتىر.
بۇل جەتىستىكتەر سپورت ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا تىكەلەي بايلانىستى. بيىل 7 زاماناۋي سپورت نىسانى سالىندى، جىل سوڭىنا دەيىن تاعى 7 نىساننىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى:
- كراسنىي يار، بەستوبە، كورعالجىن، جاقسى اۋىلدارىندا فوك-تار
- ماكينسك قالاسىندا باسسەين
- ششۋچينسك قالاسىنداعى سپورت سارايى
- كوكشەتاۋ قالاسىنداعى كوپفۋنكتسيونالدى سپورت كەشەنى
- مەملەكەتتىك ارنايى قوردان سالىنعان العاشقى نىسان – زەرەندى اۋىلىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبى.
- جالپى بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى اياسىندا كەلەسى سپورت نىساندارى بوي كوتەردى:
- قوسشى قالاسىندا كوپسالالى كوميۋنيتي-ورتالىعى (بولات وتەمۇراتوۆ قورى، 20 ملن دوللار)
- كوكشەتاۋدا «فيفا ارەنا» سپورت الاڭى جانە «شاحمات ءۇيى» (قازاقستان شاحمات فەدەراتسياسى)
- ستەپنوگورسك قالاسىندا سپورت سارايىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى («التىنالماس»، 12 ملرد تەڭگە، اياقتالۋى – 2026 جىل)
تسيفرلاندىرۋ
اقمولا وبلىسى بىرىڭعاي تسيفرلىق باسقارۋعا كوشۋگە باعىتتالعان تسيفرلاندىرۋ ستراتەگياسىن بەكىتتى.
نەگىزگى قۇرال – ديدجيتال اقمولا، ول بارلىق ماڭىزدى سالالاردىڭ دەرەكتەرىن جينايدى، پىسىقتايدى جانە تالدايدى.
تسيفرلىق شەشىمدەردى ەنگىزۋ ارقىلى ءوڭىر جەدەلدىك پەن قاۋىپسىزدىكتى ارتتىرۋدا. بارلىق شۇعىل جانە سەرۆيستىك قىزمەتتەردى ىقپالداستىرۋ ءۇشىن ەي اي كومەك بىرىڭعاي ينتەللەكتۋالدى پلاتفورما قۇرىلدى. پيلوتتىق ىسكە قوسۋ ايكومەك-109 جانە 112 قىزمەتتەرى ارقىلى جۇزەگە استى. جىل سوڭىنا دەيىن 103 قىزمەتىن ينتەگراتسيالاۋ جوسپارلانۋدا، سونداي-اق 102 قىزمەتىمەن ينتەگراتسيا ماسەلەسى قاراستىرىلۋدا.
جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ:
جىل باسىنان بەرى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردى، كاسىپكەرلەر مەن جاستاردى قوسا العاندا، 2 500 تۇرعىنى وقۋمەن قامتىلدى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا دارىگەردىڭ جي-اسسيستەنت جوباسى ەنگىزىلدى (كوكشەتاۋ، ستەپنوگورسك، قوسشى، اقكول). جۇيە قابىلداۋدى تىركەيدى، ماڭىزدى اقپاراتتى الادى، قۇجاتتامانى تولتىرادى جانە 80%-عا دەيىن الدىن الا دياگنوز ۇسىنادى.
اقمولا وبلىسىندا الەۋەتى مەن مۇمكىندىگى جەتكىلىكتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ءوسىم ءۇشىن بارلىق باعىتتار بەلسەندى دامۋدا. قىسقا باياندامادا بارلىق جۇمىستاردى اتاپ ءوتۋ مۇمكىن ەمەس، بىراق وبلىس اكىمىنىڭ بايانداماسىنان ەكونوميكالىق ورلەۋگە جان-جاقتى دايىندىق، كەشەندى ىسكە اسىرۋ ءۇردىسى انىق كورىنەدى.
وبلىس ەكونوميكاسى، الەۋمەتتىك جانە مادەني-رۋحاني دامۋدى كەشەندى تۇردە قولعا الىپ، جالپىۇلتتىق (مەملەكەتتىك) دامۋ باعدارىمەن ۇندەس جوبالار ۇسىنىپ وتىر.
اكىمگە جانە ونىڭ كومانداسىنا ىسكە ءسات!
ءابدىراشيت باكىرۇلى
