بىلتىر تۇركىستان وبلىسىندا قىتايلىق «Xinjiang Lihua (Group) Co.،Ltd» كومپانياسىنىڭ قاتىسۋىمەن ماقتا شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋگە باعىتتالعان ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبا قولعا الىنعان بولاتىن. الايدا جوبانىڭ جۇزەگە اسۋى بارىسىندا ونداعان تاريحي-مادەني ەسكەرتكىش قالپىنا كەلمەستەي جويىلعان. بۇل جاعدايعا الاڭداعان عالىمدار مەن ارحەولوگتار ارنايى ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى، دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ءتىلشىسى orda.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
ماقتا كلاستەرى اۋماققا 200 ملرد اقش دوللار بولاتىن ينۆەستيتسيا اكەلەدى دەپ جوسپارلانعان. جوسپار بويىنشا ون زاۋىت سالىنۋى ءتيىس ەدى. ونىڭ ىشىندە ەگىستىك القاپتارىنىڭ جانىنان ءتورت ماقتا وڭدەۋ زاۋىتى، تامشىلاتىپ سۋارۋ جۇيەسىن شىعاراتىن ەكى كاسىپورىن، تىگىن جانە بوياۋ-ءبولۋ تسەحتارىن قامتيتىن ءتورت توقىما فابريكاسى بار. جوبا ىسكە اسسا، 4 مىڭنان استام جۇمىس ورنى اشىلادى، ونىڭ ىشىندە 3 مىڭى تۇراقتى بولادى دەگەن بولجام ايتىلعان.
ينۆەستورلارعا وتىرار اۋدانى مەن ارىس قالاسى اكىمدىگى اۋماعىنان تاريحي مۇرامەن، ەسكەرتكىشتەرگە تولى 60 گەكتار جەر بولىنگەن. وپەراتور بولىپ اكك «تۇركىستان» تىركەلگەن. جەر يەلەرى – قازاقستاندىق كومپانيالار.
بۇرىنعى جايىلىمدىق القاپتاردىڭ ماقساتى وزگەرتىلىپ، سۋارمالى جەرلەرگە اينالۋىنا بايلانىستى، كورسەتىلگەن اۋماقتا قر زاڭناماسىنا سايكەس تاريحي-مادەني ساراپتاما جۇرگىزىلۋى كەرەك ەدى، الايدا ول جۇرگىزىلمەگەن.
«جۇمىستارعا جەتەكشىلىك ەتكەن قىتايلىق مامانعا اتالعان اۋماقتاعى ورنالاسقان ەسكەرتكىشتەردىڭ كارتاسىن جانە قر زاڭناماسىن كورسەتتىم. ول ساراپتاما جۇرگىزۋگە ۋادە بەردى، بىراق بەلگىسىز سەبەپتەرمەن ءىس العا جىلجىمادى. جەرگە ورنالاستىرۋ جۇمىستارى 2024 جىلدىڭ كوكتەمىندە تاريحي-مادەني ساراپتاماسىز باستالدى. ءبىز وبلىستىق پروكۋراتۋراعا ارىز جازعاننان كەيىن، ساراپتاما جاسادى»، — دەيدى سەرىك اقىلبەك.
22–30 قازان ارالىعىندا «Archeo-service» كومپانياسى جۇرگىزگەن تاريحي-مادەني ساراپتاما بارىسىندا 20 تاريح جانە مادەنيەت نىسانا انىقتالدى. بارلىعى ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەر ساناتىنا جاتادى. ساراپتاما ناتيجەسىندە جەردى ماقتا وندىرىسىنە يگەرۋ بارىسىندا ەسكەرتكىشتەردىڭ باستاپقى بەينەسى جوعالعانى، كەيبىرىنىڭ جويىلۋ الدىندا تۇرعانى انىقتالدى.
«انىقتالعان 20 ەسكەرتكىشتىڭ 11 ەسكەرتكىشى جويىلدى. ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەردى قيراتاتىن جەرگە ورنالاستىرۋ جۇمىستارىن توقتاتۋ تالابى ەسكەرىلمەدى. جۇرگىزىلگەن جۇمىستاردى توقتاتۋدى تالاپ ەتسەك تە، كوز الدىمىزدا تاعى ءبىر ەسكەرتكىشتى ءسۇرىپ، جويىپ تاستادى. ساراپتامادان كەيىن ايتىلعان ەسكەرتۋدى دە ەلەگەن جوق»، — دەيدى ارحەولوگ.
كەيىن «اۋىل» فراكتسياسىنداعى پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ ارالاسىپ «تۇركىستان» اكك مەن وتىرار اۋدانى اكىمدىگى وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن قوعامدىق جيىن ءوتتى. ناتيجەسىندە ەسكەرتكىشتەردى قۇتقارۋ، ارحەولوگيالىق جۇمىستارىن جۇرگىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. الايدا مەنشىك يەسى قوعامدىق تىڭداۋ قاۋلىسىن ەلەمەي وتىر. بۇگىندە 20 ەسكەرتكىشتىڭ 3 ەسكەرتكىشى عانا قالدى.
«بىلتىر 46 گەكتار بولسا، بيىل جەر ۇلعايىپ 60 گەكتار بولدى. قالعان 20 گەكتار جەردە ساراپتاما جۇرگىزىلمەدى. كەشە عانا سەركەكتوبە دەگەن ەسكەرتكىشتى ءسۇرىپ تاستادى. ول ەسكەرتكىشتە «قر مەملەكەتىنىڭ قاراۋىندا» دەگەن تاقتا بار. بۇل مۇرانى قاساقانا جويۋ»
دەپ اتاپ ءوتتى سەرىك اقىلبەك.
ءا.ح.مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، ارحەولوگ ەرالى اقىمبەك مادەني مۇرانىڭ ساقتالۋىن زاڭ تۇرعىسىنان بايانداپ بەردى.
«جەر يەلەرى تاريحي ەسكەرتكىشتەردى جاسىرىپ، تەز ارادا جويۋعا تىرىسادى. سەبەبى ولاردىڭ باستى قورقىنىشى – ەسكەرتكىش تابىلسا، جەر مەملەكەتكە قايتارىلادى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. شىن مانىندە، قر زاڭناماسىنا سايكەس، ەسكەرتكىش تابىلعان جاعدايدا جەر تارتىپ الىنبايدى. ونى عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەپ، قورعاۋ عانا قاجەت»، – دەيدى ەرالى اقىمبەك.
سونداي-اق، ارحەولوگ ماسەلە زاڭنىڭ السىزدىگىندە ەمەس، ونىڭ ورىندالۋىندا ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ياعني، ەرالى اقىمبەكتىڭ ايتۋىنشا، زاڭنامادا جەر ۋچاسكەسىن بەرۋ الدىندا ول اۋماق مىندەتتى تۇردە تەكسەرىلىپ، زەرتتەلۋى ءتيىس دەپ كورسەتىلگەن.
ايتا كەتەيىك، بۇعان دەيىن الماتى وبلىسىنداعى تاڭبالىتاس اۋىلىنا دا قىتايلىق ينۆەستور اۋىز سالعان ەدى. بۇل اۋىل — مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار ەرەكشە پەتروگليفتەرگە تولى ورىن. الايدا ءدال وسى ايماقتا قىتايلىق ينۆەستور 18 ميلليارد تەڭگەگە جاڭا تسەمەنت زاۋىتىن سالۋدى جوسپارلاپ وتىر.
